Tο «Φταίνε μόνο οι Τράπεζες» είναι επικίνδυνο

Μου κάνει τρομερή εντύπωση πως υπάρχει διάχυτη η ψευδαίσθηση στην Κύπρο ότι «για την κρίση στην Κύπρο φταίνε μόνο οι τράπεζες».  Σε σημείο που ο βουλευτής κ. Παπαγεωργίου κατά την ομιλία του όταν συζητιούνταν οι φετινοί προϋπολογισμοί να κάνει τον εξής συλλογισμό: «Το παραμύθι περί δημοσιονομικής κρίσης κατέρρευσε όταν διορθώθηκαν τα δημόσια οικονομικά και δεν λύθηκαν τα προβλήματα».

Που είναι το πρόβλημα σε αυτό το επιχείρημα; Αν πάθετε καρκίνο από παθητικό κάπνισμα επειδή οι συνάδελφοι βουλευτές σας καπνίζουν σε κλειστό χώρο, πιστεύετε ότι θα φύγει ο καρκίνος όταν θα εφαρμόζονται οι νόμοι και δεν θα υπάρχει κάπνισμα σε κλειστό χώρο; Το κάπνισμα θα σταματήσει αλλά ο καρκίνος θα έχει μείνει. Μπορώ να σκεφτώ πολλά τέτοια παραδείγματα όπου ένα κακό αποτέλεσμα δεν αντιστρέφεται όταν η πηγή του κακού που το προκάλεσε παύει να υπάρχει.

Όμως δεν είναι μόνο για την οικονομική ιστορία της κυπριακής κρίσης που είναι σημαντικό να αντιληφθούμε γιατί δεν ήταν μόνο τα λάθη και οι παραλείψεις συγκεκριμένων τραπεζιτών και συνεργατιστών που οδήγησαν στην κρίση.  Περισσότερο σημαντικό στο οικονομικό σταυροδρόμι που βρίσκεται η Κύπρος είναι να αντιληφθούμε καλύτερα τους λόγους που μπήκε η χώρα σε μνημόνιο. Μόνο με αυτό τον τρόπο θα αποφύγει η χώρα την εισαγωγή της σε καινούργιο μνημόνιο σε 3, 5 ή 10 χρόνια.

Ποιοί είναι αυτοί οι λόγοι; Θα αναφέρω μερικούς που υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια και είχαν σαν τελικό αποτέλεσμα την κρίση. Πρώτον, τα δημοσιονομικά δεν έχουν διορθωθεί καθώς ακόμη να δω μια μελέτη με τα μελλοντικά έξοδα στους τομείς υγείας, παιδείας και συντάξεων για τα επόμενα 5+ χρόνια που να με πείθει ότι αυτές οι βραδυφλεγείς βόμβες έχουν εξουδετερωθεί. Η ανεξάρτητη δημοσιονομική αρχή κρούει τον κώδωνα του κινδύνου από αυτούς τους τομείς στην τελευταία έκθεση της και με εκπλήττει ο εφησυχαστικός ευσεβοποθισμός του «διορθώθηκαν τα δημόσια οικονομικά».  Δεύτερον, το πολιτικό-κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο λειτουργούσαν οι τραπεζίτες δεν δείχνει να έχει αλλάξει. Ενδεικτικά, ακόμη δεν υπάρχει αρκετή διαφάνεια στα οικονομικά των κομμάτων, η χώρα παραμένει ουραγός σε θέματα εξασφάλισης δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και ταχύτητας απονομής και εφαρμογής της δικαιοσύνης και η αναβάθμιση της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας θα έπρεπε να είχε συνδυαστεί με διορισμούς αδιαμφησβήτητα ανεξάρτητους από κομματικούς μηχανισμούς. Τρίτον, η Κύπρος παραμένει μη ανταγωνιστική οικονομία: Είναι ακριβός προορισμός για τους τουρίστες, με ψηλά κόστη στον ηλεκτρισμό, στις τηλεπικοινωνίες, στις συγκοινωνίες και σε τραπεζικές συναλλαγές.  Η ανταγωνιστικότητα είναι επίσης ιδιαίτερα χαμηλή στην παραγωγή γνώσης και καινοτομίας.  Τέταρτον, οι γραφειοκρατικές δομές του δημοσίου συνεχίζουν να υπάρχουν. Πέμπτον, σε διεθνείς κατατάξεις στη δευτεροβάθμια παιδεία η χώρα βρίσκεται στον πάτο: Έχει απόλυτο δίκαιο ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου και είναι ιδιαίτερα ανησυχητική η αντίδραση των εκπαιδευτικών από την αναπαραγωγή μιας έρευνας που είναι αναρτημένη στο διαδίκτυο.  Οι χαμηλές επιδόσεις στην παιδεία δεν βοηθούν στην παραγωγή υψηλά αμειβομένων θέσεων εργασίας μέσω της ανάπτυξης ευφυών δεξιοτήτων.

Αυτές είναι μερικές από τις μακροπρόθεσμες αδυναμίες που αναπαράγουν τα μεγάλα ελλείμματα στις τρέχουσες συναλλαγές ακόμη (5.1% του ΑΕΠ το 2014, σε καιρό ύφεσης) και κάνουν ευάλωτη την οικονομία σε απότομες αλλαγές στη διάθεση των ξένων επενδυτών να συνεχίσουν τον δανεισμό που χρηματοδοτεί αυτά τα ελλείμματα.

Η Κύπρος βγαίνει από το μνημόνιο. Αλλά μόνο σημαντικές μεταρρυθμίσεις θα μειώσουν την πιθανότητα να μην ξαναμπεί η Κύπρος σε μνημόνιο. Και δυστυχώς οι τράπεζες είναι μόνο ένα κομμάτι του προβλήματος. Χρειάζεται πολύ μεγαλύτερη μεταρρυθμιστική προσπάθεια για να μπει η χώρα σε τροχιά μόνιμης απομάκρυνσης από την πιθανότητα αναζήτησης καινούργιων μνημονιακών διευθετήσεων στο μακροπρόθεσμο μέλλον. Όσο λέμε ότι «μόνο οι τράπεζες φταίνε» τα προβλήματα που συναντούν καθημερινά οι πολίτες και δυνητικοί ξένοι και ντόπιοι επενδυτές δεν θα λυθούν και η χώρα θα είναι καταδικασμένη να ξαναμπεί σε μνημόνιο όταν το εύθραστο διεθνές οικονομικό περιβάλλον ξαναχειροτερεύσει.

Ο Αλέξανδρος Μιχαηλίδης είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Imperial College Business School.