Την δυνατότητα να επιλέξουν ένα νέο βασικό πανευρωπαϊκό συνταξιοδοτικό προϊόν, υπό την εποπτεία της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (EIOPA), αναμένεται να έχουν οι πολίτες στην Κύπρο το 2025.

Σύμφωνα με τον πρώην πρόεδρο του Chartered Financial Analyst Society Cyprus και ειδικό στα θέματα συντάξεων, Παναγιώτη Μαυρομιχάλη, για το εν λόγω ζήτημα υπάρχει μεγάλη δραστηριοποίηση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, ωστόσο οι τοπικές αρχές έχουν καθυστερήσει στην ετοιμασία των απαραίτητων διαδικασιών ώστε να στηρίξει η χώρα τέτοια προϊόντα, τα οποία εμπίπτουν στο πλαίσιο του τρίτου πυλώνα συνταξιοδότησης, της προσωπικής αποταμίευσης.

Μιλώντας σε διαδικτυακή συζήτηση μαζί με τον Αλέξανδρο Κλάππα, επικεφαλής της επιτροπής χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού του CFA Society Cyprus, ο κ. Μαυρομιχάλης σημείωσε ότι τα πρώτα τέτοια προϊόντα, αναμένεται να υπάρξουν στην Κύπρο το πρώτο τρίμηνο του 2025.

Εξήγησε ότι επειδή τα εν λόγω προϊόντα εποπτεύονται από την ΕΕ, παρέχουν τη δυνατότητα σε όσους δεν θέλουν να επιλέξουν οι ίδιοι τη μορφή επένδυσής τους, να μπουν σε «life cycle investing» με χαμηλά κόστη διαχείρισης και προκαθορισμένες παραμέτρους, μέσω βασικών πανευρωπαϊκών επιλογών.

Με αυτό τον τρόπο, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αρχίσουν με ψηλό ποσοστό επένδυσης σε μετοχές και χαμηλότερο σε ομόλογα και αυτόματα, όσο πλησιάζουν σε ηλικία συνταξιοδότησης, να μεταφέρονται σε πιο συντηρητικά χαρτοφυλάκια.

Ως αποτέλεσμα, ανέφερε, «μεγιστοποιείς την απόδοση, ελέγχοντας το ρίσκο, χωρίς να υπεισέρχεται ο ανθρώπινος παράγοντας, που σε βάθος χρόνου μπορεί να προκαλέσει προβλήματα».

Δεν επαρκεί η σύνταξη του ΤΚΑ

Αναλύοντας το πώς λειτουργεί το συνταξιοδοτικό σύστημα στην Κύπρο, ο κ. Μαυρομιχάλης επεσήμανε ότι σύνταξη είναι τα χρήματα που λαμβάνει κάποιος μετά το πέρας της εργασιακής του ζωής.

Σημείωσε πως ένας απλός τρόπος υπολογισμού της επαρκούς σύνταξης, είναι ο υπολογισμός της ως ποσοστό αντικατάστασης του τελευταίου μισθού που λάμβανε κάποιος ενόσω ακόμα εργαζόταν. Για να διατηρήσει κάποιος την ποιότητα ζωής του, ανέφερε, ενδείκνυται το ποσό της σύνταξής του να ανέρχεται κοντά στο 70-80% του τελευταίου μισθού του.

Σε ότι αφορά τους τρεις πυλώνες συνταξιοδότησης, εξήγησε ότι ο πρώτος αφορά στην κοινωνική ασφάλιση μέσω ταμείου κοινωνικών ασφαλίσεων. Διευκρίνισε ότι το ΤΚΑ δεν έχει απόθεμα από το οποίο πληρώνει τους συνταξιούχους αλλά το πράττει, μέσω ενός συστήματος «pay as you go», δηλαδή όσοι εργάζονται συνεισφέρουν (μορφή φορολογίας) υποχρεωτικά, για να καλύπτουν τις συντάξεις αυτών που δεν εργάζονται.

Γενικά, παρατήρησε, αυτή τη στιγμή, ανάλογα με το πού βρίσκεται κάποιος εισοδηματικά στην συνταξιοδότηση, το ΤΚΑ καλύπτει περίπου το 30-35% του τι χρειάζεται κάποιος στη συνταξιοδότηση. 

Ως εκ τούτου, σημείωσε ότι ο πρώτος πυλώνας δεν είναι αρκετός από μόνος του για να καλύψει τις ανάγκες της συνταξιοδότησης, ενώ επεσήμανε ότι προκύπτουν παράλληλα προκλήσεις γι’ αυτόν τον πυλώνα, όπως το δημογραφικό.

Αναφορικά με τις προκλήσεις του πρώτου πυλώνα, ο κ. Μαυρομιχάλης, σημείωσε ότι κάποιος μπορεί να δει από τώρα πόσα θα παίρνει ως σύνταξη από το ΤΚΑ, ωστόσο υπέδειξε πως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρξει αλλαγή, καθώς μέσω του ΤΚΑ, οι υφιστάμενοι εργαζόμενοι, πληρώνουν τους υφιστάμενους συνταξιούχους.

Επεσήμανε ότι σήμερα, ο δείκτης εξάρτησης συνταξιούχων, που υπολογίζεται ανά 100 εργαζομένους, είναι στο 35. Δηλαδή, σήμερα, κάθε 100 εργαζόμενοι συνεισφέρουν προς όφελος 35 συνταξιούχων. Εντούτοις, σημείωσε ότι «λόγω της γήρανσης του πληθυσμού και της αύξησης του προσδόκιμου ζωής, ο αριθμός αναμένεται να πάει στους 60 συνταξιούχους».

Υποστήριξε ακόμα, πως για να μείνει βιώσιμος ο πρώτος πυλώνας, θα πρέπει είτε οι συνταξιούχοι στο μέλλον να παίρνουν λιγότερα, ή να παίρνουν τις συντάξεις αργότερα (μετακύλιση έτους συνταξιοδότησης), ή να αυξηθεί η συνεισφορά.

«Αυτό που είναι πιθανό να συμβεί, είναι ένας συνδυασμός των τριών», σημείωσε, εκτιμώντας ότι στο μέλλον, οι συνταξιούχοι, θα παίρνουν τα ίδια ή λιγότερα από τους σημερινούς συνταξιούχους.

Χάσμα κρατικού – ιδιωτικού τομέα στον δεύτερο πυλώνα

Ο δεύτερος πυλώνας συνταξιοδότησης, σημείωσε ο κ. Μαυρομιχάλης, έχει να κάνει με τα επαγγελματικά ταμεία προνοίας και συντάξεων, στο πλαίσιο των οποίων εργοδότες και εργαζόμενοι συνεισφέρουν από κοινού σε ένα ταμείο, ώστε ο εργαζόμενος να λαμβάνει ένα ποσό κατά την έξοδο από την εταιρεία, ή την αφυπηρέτηση.

Επεσήμανε ότι πρόκειται για ένα ωφέλημα το οποίο δεν απολαμβάνουν όλοι οι εργαζόμενοι στην Κύπρο.

Εφαρμόζεται στον κρατικό και ημικρατικό τομέα, καθώς επίσης σε μεγάλους εργοδότες, αλλά και κάποιους μικρούς κάτω από πολυεπιχειρησιακές δομές που προσφέρουν αυτά τα ταμεία.

Ο κ. Μαυρομιχάλης, μίλησε για «τεράστιο χάσμα» σε ότι αφορά το ποσοστό εργαζομένων που απολαμβάνουν το εν λόγω ωφέλημα στον ιδιωτικό τομέα, σε σύγκριση με τον κρατικό και ημικρατικό τομέα.

Μεγαλώνει η σημασία του τρίτου πυλώνα

Σε ότι αφορά τον τρίτο πυλώνα συνταξιοδότησης που αφορά τις προσωπικές αποταμιεύσεις σε προσωπικά, ατομικά προγράμματα, ο κ. Μαυρομιχάλης, υπέδειξε ότι είναι κάτι στο οποίο επικεντρώνεται η ΕΕ, καθώς θα αποτελεί ολοένα σημαντικότερο πυλώνα, λόγω και της αλλαγής της φύσης εργασίας, την εξέλιξη της τεχνολογίας και τις τάσεις που παρατηρούνται στην αγορά εργασίας.

Πρόταση για υποχρεωτική εγγραφή σε ταμεία προνοίας

Αναφορικά με τις συζητήσεις γύρω από τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος, ο κ. Μαυρομιχάλης σημείωσε ότι έχει συνδεθεί με την φορολογική μεταρρύθμιση, προσθέτοντας πως αναμένεται η τελική της μορφή και υποστηρίζοντας ότι πρέπει να δοθεί έμφαση στον δεύτερο και τον τρίτο πυλώνα συνταξιοδότησης.

Σημείωσε ότι στις εισηγήσεις που κατατέθηκαν στο πλαίσιο του διαλόγου για τη μεταρρύθμιση συνταξιοδοτικού, περιλαμβάνονται ρυθμίσεις που παρατηρήθηκαν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες αποτελούν επίσης, κατευθυντήριες γραμμές της EIOPA.

Ως παράδειγμα, αναφέρθηκε στην υποχρεωτική εγγραφή εργοδοτών σε ταμείο προνοίας. «Δηλαδή, για να λειτουργεί μια εταιρεία, να υποχρεούται να προσφέρει στους εργαζόμενους της ένα ταμείο προνοίας, χωρίς κατ’ ανάγκη να δεσμεύεται ο εργοδότης σε ένα ψηλό ποσοστό συνεισφοράς».

Σημαντική η χρηματοοικονομική εκπαίδευση

Στο πλαίσιο της συζήτησης των δύο ειδικών, αναφέρθηκε ότι το 60% των κυπρίων δεν έχει μεριμνήσει καθόλου για τις συντάξεις του.

Τονίστηκε παράλληλα, η σημασία της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης και η σημασία του να γνωρίζει κάποιος που εισέρχεται για πρώτη φορά σε μια εργασία, κατά πόσο παρέχεται το σημαντικό όφελος του ταμείου προνοίας και αν προσφέρεται, να το αξιοποιήσει στον μέγιστο βαθμό, μεγιστοποιώντας τις συνεισφορές.

«Οφείλουμε να επιμορφώσουμε τις μελλοντικές γενιές, ότι χρειάζεται σωστός χρηματοοικονομικός προγραμματισμός, μέρος του οποίου είναι ο προγραμματισμός για τη συνταξιοδότηση, άλλο μέρος αφορά τη στέγαση, σπουδές και άλλα», υπέδειξε ο κ. Μαυρομιχάλης, παρατηρώντας πως όσοι έχουν την επιμόρφωση να κάνουν από νεαρή ηλικία τον σωστό προγραμματισμό, αντιμετωπίζουν λιγότερο άγχος για το συγκεκριμένο θέμα στη ζωή τους.

Παρατέθηκαν ακόμα στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία η Κύπρος συγκρίνεται αρνητικά σε σχέση με τους μέσους όρους της ΕΕ, σε ότι αφορά το ποσοστό του πληθυσμού σε ταμεία προνοίας και τα ποσά που συγκεντρώνονται για τη συνταξιοδότηση.

Ταυτόχρονα ωστόσο, υπάρχει όπως αναφέρθηκε, ένα από τα καλύτερα συστήματα συνταξιοδότησης από πλευράς φορολογικών κινήτρων.

Γιατί δεν αποδίδουν τα κίνητρα για ταμεία προνοίας

«Οι συνεισφορές στα ταμεία προνοίας είναι αφορολόγητες, οι αποδόσεις που έχει κάποιος όσο είναι σε ταμείο προνοίας είναι φοροαπαλλάξιμες, όπως και η λήψη του ωφελήματος στην συνταξιοδότηση», υπέδειξε ο κ. Μαυρομιχάλης.

Σχολιάζοντας τα φορολογικά κίνητρα για τα ταμεία προνοίας, αναγνώρισε λόγους για τους οποίους τα κίνητρα δεν αποδίδουν στον επιθυμητό βαθμό.

Ένας τέτοιος λόγος είπε, είναι η δυνατότητα που δίνεται σε κάποιον να ξοδέψει τα λεφτά που αποταμίευσε, με την αποχώρησή του από ένα εργοδότη.

«Το ότι τα εν λόγω ποσά είναι αφορολόγητα και μπορούν να μετατρέπονται σε αυτοκίνητα, διακοπές και να δαπανώνται για άμεσες ανάγκες, είναι επίσης λάθος», υποστήριξε.

«Δίνουμε αυτή την ευχέρεια και επιβαρύνουμε έτσι τις μελλοντικές γενιές, αφού το κράτος αποποιείται έσοδα για σκοπούς άμεσων αναγκών και μετά τα άτιμα χρειάζονται τη στήριξη του κράτους», είπε, σημειώνοντας ότι αυτό είναι κάτι που εντοπίζεται να συμβαίνει μόνο σε άλλες μια - δύο χώρες της νότιας Ευρώπης.

Χρεώσεις, προσβασιμότητα, διαφάνεια

Ο κ. Μαυρομιχάλης, επεσήμανε ότι πριν κάποιος επενδύσει προσωπικά σε κάποιο προϊόν του τρίτου πυλώνα συνταξιοδότησης, οφείλει να κάνει βασικές ερωτήσεις αναφορικά με θέματα χρεώσεων και να βεβαιωθεί ότι το προϊόν που επιλέγει προσφέρει την απαραίτητη διαφάνεια, ώστε να μην βρεθεί αργότερα προ εκπλήξεως.

«Πρέπει όλοι να φροντίζουμε για την αποταμίευση και την συνταξιοδότηση. Οποιαδήποτε επένδυση επιλέξει κάποιος, οφείλει να δει χρεώσεις, προσβασιμότητα και διαφάνεια των επενδύσεων. Αυτά είναι τα πιο σημαντικά στοιχεία για να επιλέξει κάποιος μια επένδυση», τόνισε.

Χρόνος, διασπορά, ανατοκισμός

Από πλευράς του, ο κ. Κλάππας, υπέδειξε ότι «το συνταξιοδοτικό σχήμα που υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Κύπρο, δεν μας καλύπτει προς το παρόν».

Ως εκ τούτου παρατήρησε, «θα πρέπει είτε να προσαρμοστούμε σε ένα επίπεδο ζωής χαμηλότερο από το βέλτιστο, ή να αναβάλουμε τη συνταξιοδότηση αναλόγως».

Σε ότι αφορά την επένδυση στον τρίτο πυλώνα συνταξιοδότησης, τόνισε ότι τα εργαλεία επιλογής κατάλληλης επένδυσης για επίτευξη του στόχου της συνταξιοδότησης είναι ο χρόνος και η διασπορά.

«Αν αυτά τα δύο, μαζί με τον ανατοκισμό, χρησιμοποιηθούν προς όφελος μας, τότε θα φτάσουμε στον στόχο», σημείωσε.

Παραδείγματα και βέλτιστες πρακτικές

Σχολιάζοντας το παράδειγμα ενός 25χρονου ατόμου που αρχίζει να αποταμιεύει επενδύοντας €100 ανά μήνα για το υπόλοιπο της εργάσιμης ζωής του, που ανέρχεται στα 40 έτη, ο κ. Μαυρομιχάλης είπε ότι υπολογίζεται να έχει απόδοση 7% και να συγκεντρώσει περίπου €240 χιλ. κατά την συνταξιοδότησή του.

Από την άλλη, κάποιος που θα επιλέξει την αποταμίευση ως κατάθεση, με απόδοση περίπου 1%, υπολογίζεται ότι θα συγκεντρώσει περίπου €65 χιλ. κατά τη συνταξιοδότηση.

Σε ότι αφορά το παράδειγμα ενός εργαζόμενου 55 ετών, αναφέρθηκε ότι ο κατάλληλος προγραμματισμός για τη συνταξιοδότηση, ενδεχομένως να περιλαμβάνει πολύ μεγαλύτερα ποσά αποταμίευσης μηνιαίως και διαφορετική κατανομή επενδύσεων, καθώς το ρίσκο είναι διαφορετικό.

Ο κ. Κλάππας, σημείωσε εξάλλου, ότι ο πληθωρισμός αποτελεί εχθρό της επενδυτικής στρατηγικής, καθώς είναι άγνωστο ποια θα είναι η πορεία του μέχρι το τέλος του συγκεκριμένου ορίζοντα.