Μαθήματα από το 2013

Αυτός ο Μάρτιος σηματοδοτεί δέκα χρόνια από τα γεγονότα του 2013. Συνόδευσα την Κυπριακή κυβέρνηση στη δεύτερη συνάντηση. Η κατάσταση μεταξύ πρώτης και δεύτερης Κυριακής στην Κύπρο ήταν χαώδης. Κλειστές τράπεζες, επίσημες και ανεπίσημες φωνές να βγει η χώρα από το ευρώ, «ειδικοί» από το εξωτερικό να καταφθάνουν και να έχουν άμεση προβολή σε πολλά ΜΜΕ και να προβλέπουν 30 τοις εκατό ανεργία. Με κάποιους συνάδελφους από το τμήμα χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου (εκεί ήμουν καθηγητής τότε) είχαμε καταφέρει να πάμε στη Βουλή να παρουσιάσουμε μια άλλη πιθανή λύση την Παρασκευή μεταξύ των δύο συναντήσεων. Ήταν εκεί ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και εξηγούσε το νομοσχέδιο για την εξυγίανση τραπεζών με τον κ. Κατσουρίδη χαρακτηριστικά να διερωτάται που βρίσκεται η κυβέρνηση. Εμείς απλώς περιμέναμε τη σειρά μας να παρουσιάσουμε μια ιδέα. Ουσιαστικά, καρναβάλια τότε στη Λεμεσό, καρναβάλια και στη Λευκωσία. Το απόλυτο χάος.

Ποια θα έπρεπε να ήταν τα μαθήματα για το πολιτικό προσωπικό της Κύπρου αλλά και για την ευρύτερη κοινωνία από αυτή την τραυματική εμπειρία; Όπως και στην ιατρική, η πρόληψη είναι η καλύτερη πρακτική. Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν θα έπρεπε να είχε αφεθεί η χώρα να φτάσει σε τέτοια κατάσταση. Άρα η γρήγορη και αποφασιστική λήψη αποφάσεων πολύ πιο γρήγορα από το Μάρτιο του 2013 θα έπρεπε να είχε γίνει. Υπάρχουν όμως και μερικά άλλα μαθήματα.

Θα αρχίσω πρώτα με ένα παράδειγμα για να γίνω περισσότερο κατανοητός. Την περασμένη Κυριακή στην Αμερική στις 6:15 το απόγευμα τοπική ώρα η Κεντρική Τράπεζα της Αμερικής, το Υπουργείο Οικονομικών και το Ταμείο Ασφάλισης Καταθέσεων συντονισμένα και αποφασιστικά ενήργησαν για να λύσουν μια τραπεζική κρίση. Το πρόβλημα ήταν φυσικά σαφώς μικρότερο από το πρόβλημα που αντιμετώπιζε η Κύπρος το 2013 αλλά δείχνει και μια από τις αδυναμίες της Κύπρου στην αντιμετώπιση της κρίσης. Η σχέση μεταξύ υπουργείου οικονομικών και Κεντρικής Τράπεζας δεν ήταν η καλύτερη και δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο πόση επικοινωνία υπήρχε μεταξύ υπουργείου και Κεντρικής αυτό το διάστημα. Η Κεντρική Τράπεζα είναι μεν ανεξάρτητη αλλά θα πρέπει να συνεργάζεται άμεσα και αποφασιστικά στην επίλυση τέτοιων κρίσεων με το υπουργείο οικονομικών.

Το δεύτερο μάθημα είναι περισσότερο γενικό. Όταν ξεσπά μια τέτοια κρίση θέλεις να έχεις τα καλύτερα άτομα σε κάθε πόστο. Δεν είμαι καθόλου πεπεισμένος ότι τα καλύτερα άτομα βρίσκονταν στο κάθε πόστο τότε και δεν είμαι καθόλου πεπεισμένος ότι έχει γίνει οποιαδήποτε αλλαγή για να είναι τα καλύτερα άτομα στο κάθε πόστο τώρα. Δεν ξέρω πως αυτό θα επιτευχθεί σε μια μικρή χώρα που σχεδόν όλοι και όλες αλληλογνωρίζονται. Είναι όμως θέμα επιβίωσης της χώρας να βρεθούν οι τρόποι να υπάρχει περισσότερη αντικειμενική αξιολόγηση των δυνατοτήτων όλου του πολιτικού και υπηρεσιακού προσωπικού προς πρόληψη και αντιμετώπιση κρίσεων.

Το τρίτο μάθημα είναι η αξιολόγηση των δυνατοτήτων της χώρας. Στη δεύτερη Κυριακή η Κυπριακή αποστολή βρισκόταν κάτω από εξαιρετική πίεση επειδή είχε ουσιαστικά κάνει και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αλλά και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να φαίνονται ερασιτέχνες με τη συμφωνία της πρώτης Κυριακής για φόρο και στις εγγυημένες καταθέσεις. Πως προήλθε αυτή η φαεινή ιδέα και πως κατάφερε να περάσει στην πρώτη Κυριακή είναι κάτι που παραμένει αναπάντητο. Ένας πολύ μικρότερος φόρος πάνω από το 10% στις μη εγγυημένες καταθέσεις θα ήταν απλό να εφαρμοστεί άμεσα, θα επηρέαζε μόνο μεγάλες καταθέσεις και ήταν μια αξιοπρεπής, υπό τις περιστάσεις, λύση. Πως ολόκληρο το πολιτικό προσωπικό της χώρας αποφάνθηκε ότι μια τέτοια λύση δεν έπρεπε να περάσει είναι κάτι που όλη η κοινωνία θα πρέπει να αξιολογήσει και να πάρει μέτρα τέτοιο λάθος ολκής να μην ξανασυμβεί.

Το τέταρτο μάθημα είναι συνδεδεμένο με το τρίτο. Όταν δημοσιεύματα στον ξένο τύπο από το 2011, αλλά και πιο πριν, είχαν αρχίσει να γράφουν για τη σχέση με Ρωσικά και άλλα αμαρτωλά χρήματα στη χώρα, θα έπρεπε αυτή η κατηγορία να αντιμετωπιστεί. Αποφασιστικά και συντονισμένα. Επειδή όταν σε κάποιο στάδιο σαν μέλος της Ευρωζώνης θα χρειαστείς βοήθεια, αυτή η βοήθεια μπορεί να μην δοθεί όπως την θέλεις.   

Υπάρχουν και μερικά μαθήματα που η χώρα φαίνεται να έχει πάρει (πχ δημοσιονομική πειθαρχία). Αλλά δεν είμαι καθόλου πεπεισμένος ότι τα περισσότερα μαθήματα έχουν εμπεδωθεί στο πολιτικό και υπηρεσιακό προσωπικό της χώρας, και ακόμη χειρότερα, στην ευρύτερη κοινωνία.

Ο Αλέξανδρος Μιχαηλίδης είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Imperial College Business School. Ήταν καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου μεταξύ 2010-2013.