Πίσω στο Μέλλον

Στις 6 Ιουνίου 1980 το υπουργικό συμβούλιο της τότε εποχής διόρισε Ερευνητική Επιτροπή για να ερευνήσει τη «νομική και οικονομική θέση και τη διαχειριστική διάρθρωση του συνεργατικού κινήματος και τις πολλαπλές του δραστηριότητες». Στις 19 Οκτωβρίου 1981 ο πρόεδρος (Αντώνης Κούρρης), και τα δύο μέλη (Νίκος Χαραλάμπους και Θεόφιλος Θεοφίλου) υπόβαλαν στο υπουργικό συμβούλιο την έκθεση τους. Τα συμπεράσματα και τις εισηγήσεις εκείνης της έκθεσης, αλλά και διάφορα γεγονότα που μερικοί «τολμηροί» μαρτύρησαν σύμφωνα με την Επιτροπή, είναι σημαντικό να τα ξαναθυμηθούμε επειδή τα παθήματα δύσκολα γίνονται μαθήματα.

Πρώτα, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι παρά τις 102 δημόσιες ακροάσεις και την προφορική μαρτυρία 153 προσώπων, η Επιτροπή λέει ότι συνάντησε «πλείστες όσες δυσκολίες». Ελάχιστοι μάρτυρες προσήλθαν αυτόβουλα, ενώ πολλοί μάρτυρες προσπάθησαν να παραπλανήσουν την Επιτροπή.

Δεύτερον, η έκθεση είναι πολύ ενδιαφέρουσα και θα πρέπει να διαβάζεται ίσως από όλους όσους ενδιαφέρονται για την οικονομική ιστορία της Κύπρου. Τα πρώτα κεφάλαια εξιστορούν την ιστορία του Συνεργατισμού στην Κύπρο, καθώς και τη σχετική νομοθεσία. Έχουν επίσης ενδιαφέροντα στοιχεία για τους χρονιαίους λογαριασμούς των Συνεργατικών (καταθέσεις, δάνεια, κέρδη). Στο τέταρτο κεφάλαιο εξιστορείται πως με την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας το 1960 θεσπίστηκε για τα ελληνικά συνεργατικά νόμος που προέβλεπε Γραφείο Ελέγχου Συνεργατικής Αναπτύξεως και διοικητή, στο οποίο διορίστηκε ο κ. Αζίνας. Τα προβλήματα στον Συνεργατισμό φάνηκαν πολύ γρήγορα.  Αναφέρεται συγκεκριμένα ότι ο κ. Ρένος Σολομίδης είχε γράψει εμπιστευτικό σημείωμα (14 Ιουνίου 1968) με τίτλο «Ο κατήφορος του Συνεργατισμού» δεδομένης της ανεξάρτητης λειτουργίας του κ. Αζίνα, που θεωρητικά θα έπρεπε να ήταν απλώς ένας δημόσιος υπάλληλος του υπουργείου εμπορίας. Το μακροσκελές υπόμνημα τέθηκε ενώπιον του υπουργικού συμβουλίου αλλά τίποτα δεν άλλαξε.

Τρίτον, όπως ήδη θα πρέπει να έχετε αντιληφθεί από τα πιο πάνω, το θέμα του ελέγχου της κυβέρνησης στον Συνεργατισμό απασχολούσε από τη δεκαετία του 1960 τη δημόσια υπηρεσία. Στις 10/2/1966 ζητήθηκε γνωμάτευση από τον γενικό εισαγγελέα (μετά από ερώτηση βουλευτή) κατά πόσο η κυβέρνηση δύναται να «ασκήσει έλεγχο (στον Συνεργατισμό) και με ποιο τρόπο» (σελίδα 13). Νομοσχέδιο ετοιμάστηκε για καλύτερο έλεγχο, και κατατέθηκε στη βουλή στις 28/11/1967. Το νομοσχέδιο είχε προκαλέσει τότε την έντονη αντίδραση του κ. Αζίνα (σελίδα 14) και δεν συζητήθηκε στη βουλή παρά τις προσπάθειες του τότε γενικού εισαγγελέα και υπουργού εμπορίου. Στις 14/1/1976 (ναι, περίπου 10 χρόνια αργότερα) στάληκε επιστολή από τον γενικό διευθυντή της βουλής στο υπουργείο ρωτώντας κατά πόσο το υπουργείο επιθυμούσε απόσυρση ή προώθηση του νομοσχεδίου. Τα πολυλόγησα: Το νομοσχέδιο ποτέ δεν έφθασε στην ολομέλεια της κυπριακής βουλής.

Τέταρτον, η κακοδιαχείριση φαίνεται στα επόμενα κεφάλαια της έκθεσης που εξιστορούνται συγκεκριμένα παραδείγματα, και περιγράφεται η εμπειρία συγκεκριμένων συνεργατικών. Υπάρχουν ενδιαφέρουσες ιστορίες αγοράς αυτοκινήτων στην Αγγλία και μεταφορά με τις Κυπριακές Αερογραμμές στην Κύπρο.

Και στο τέλος ερχόμαστε στα συμπεράσματα (σελίδα 136). Αναρωτιέται ο αναγνώστης αν διαβάζει έκθεση του 1981 ή του 2013 (εξού και ο σημερινός τίτλος, πίσω στο μέλλον). Βραχυπρόθεσμες καταθέσεις για να γίνουν μακροπρόθεσμες επενδύσεις στη γεωργία και βιομηχανία. Αποφάσεις από άτομα στη Συνεργατική Κεντρική για δάνεια στις Επιτροπείες που ταυτόχρονα ήσαν τα ίδια άτομα μέλη. Αλόγιστη πιστωτική επέκταση χωρίς μελέτη για τη βιωσιμότητα και χωρίς επαρκείς εγγυήσεις. Δωρεές κατόπιν προτροπής του εφόρου, και πληρωμές «για εξυπηρέτηση αλλοτρίων σκοπών» (σελίδα 137). Αντιγράφω:

«Την ευθύνη για την κατάσταση που δημιουργήθηκε δε φέρουν μόνο οι κατά καιρούς υπουργοί εμπορίου και βιομηχανίας αλλά και τα υπόλοιπα μέλη του υπουργικού συμβουλίου που ήσαν ενήμερα της καταστάσεως που επικρατούσε στο Τμήμα Συνεργατικής Αναπτύξεως από το υπόμνημα «ο κατήφορος του Συνεργατισμού» του κ. Ρένου Σολομίδη.  Στο σημερινό κατρακύλισμα του συνεργατικού κινήματος συνέβαλε τα μέγιστα και η ανευθυνότητα και η ανικανότητα των μελών των Επιτροπειών των περισσότερων μεγάλων συνεργατικών εταιρειών.»

Μία ερώτηση που γεννάται όταν διαβάζει κάποιος την έκθεση του 1981 είναι τι έχουν λάβει οι φορολογούμενοι από το σημαντικό ποσό που έβαλαν στον Συνεργατισμό το 1980 και παρά την πιο πάνω καταπελτική έκθεση. Μία άλλη ερώτηση είναι πως είναι δυνατόν ακόμη να συζητείται αν η κυβέρνηση «δύναται να ασκήσει έλεγχο στον Συνεργατισμό». Αναρωτιέται κανείς αν τα ίδια θα γράφονται και στα εκατοντάχρονα της βουλευτικής ερώτησης του 1966.

Ο Αλέξανδρος Μιχαηλίδης είναι καθηγητής χρηματοοικοονομικών στο Imperial College Business School.