Περί Βιωσιμότητας Δημόσιου Χρέους

Υπήρξαν πολλές αναφορές τους τελευταίους μήνες και θα υπάρξουν ακόμη περισσότερες στο μέλλον, για τη λεγόμενη «βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους».  Για την Ελλάδα, το ΔΝΤ θεώρησε ένα χρέος προς ΑΕΠ μεγαλύτερο του 120% μέχρι το 2020 σαν μη βιώσιμο, ενώ για την Κύπρο ο μαγικός αριθμός είναι 100% μέχρι το 2016.  Δυστυχώς (ή, μάλλον καλύτερα, ευτυχώς) στη βιβλιογραφία δεν υπάρχει κάποιος μαγικός αριθμός πάνω από τον οποίο κάποιο χρέος γίνεται μη βιώσιμο. Πώς ορίζεται, και πώς πρέπει να ορίζεται, η βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους; Ο ορισμός που θα δώσω είναι ότι ένα χρέος είναι βιώσιμο όταν δεν μεγεθύνεται ως ποσοστό του ΑΕΠ.  Ας κάνουμε τώρα λίγα μαθηματικά για να δούμε πως λειτουργεί η αυξομείωση του δημόσιου χρέους ως προς το ΑΕΠ.  Αρχίζω από D_t+1=(1+i_t)D_t+G_t-T_t. Το D_t είναι το χρέος, G_t είναι οι κυβερνητικές δαπάνες, T_t είναι τα φορολογικά έσοδα και το i_t είναι το ονομαστικό επιτόκιο.  Θα υποθέσω ότι έχουμε ισοσκελισμένο πρωτογενές προυπολογισμό, δηλαδήG_t=T_t.  Δηλαδή ότι είτε με τα υφιστάμενα μέτρα, είτε μέσω περαιτέρω δημοσιονομικής εξυγίανσης, θα μπορέσουμε να φθάσουμε σε 3 χρόνια σε πρωτογενές πλεόνασμα από το 3.8% πρωτογενές έλλειμμα του 2011 (τελευταία στοιχεία). Διαιρώντας την πιο πάνω σχέση με το ΑΕΠ (Y_t+1), και ορίζοντας το d_tσαν το χρέος προς ΑΕΠ, έχουμε d_t+1=(Υ_t/Υ_t+1)(1+i_t)d_t.  Για να ισχύει ο ορισμός της βιωσιμότητας που έχω δώσει, το χρέος προς ΑΕΠ πρέπει να μειώνεται, δηλαδή το d_t+1/d_t<1.  Πότε ικανοποιείται αυτή η συνθήκη όταν δεν έχουμε πρωτογενές έλλειμμα; Η απάντηση είναι απλή από την πιο πάνω ανάλυση: Όταν η πραγματική ανάπτυξη είναι μεγαλύτερη από το πραγματικό επιτόκιο. Αν προτιμάτε, όταν η ονομαστική ανάπτυξη είναι μεγαλύτερη από το ονομαστικό επιτόκιο.  Ξέρουμε ότι το ονομαστικό επιτόκιο της Τρόικας θα είναι περίπου 2.5%, δηλαδή με ένα πληθωρισμό 2.5%, εκείνο που χρειαζόμαστε είναι, απλά, θετική ανάπτυξη στο πραγματικό ΑΕΠ.  (Κάτι που ίσως φαντάζει εύκολο αλλά μάλλον θα είναι άπιαστο όνειρο για το 2013 όπου θα έχουμε 3%-4% μείωση στο πραγματικό ΑΕΠ). Τι μας λέει η πιο πάνω ανάλυση για τη βιωσιμότητα του χρέους, όπως την έχω ορίσει; Σκοπός της κυβέρνησης θα πρέπει να είναι να έχει πρωτογενές πλεόνασμα και να αναπτύσσεται η πραγματική οικονομία με ρυθμό μεγαλύτερο του πραγματικού επιτοκίου δανεισμού.  Προσέξτε ότι πουθενά δεν υπάρχει το επίπεδο του χρέους σε αυτή τη λογική, άρα το 120% που χρησιμοποιείται ευρέως είναι ατεκμηρίωτο.  Αυτή είναι η απλή απάντηση στην επιμονή του ΔΝΤ για μεγαλύτερη δημοσιονομική λιτότητα.  Σίγουρα θα υπάρξει δημοσιονομική λιτότητα λόγω της ανάγκης πρωτογενούς πλεονάσματος, αλλά πρέπει να αφεθεί και λίγο περιθώριο ανάπτυξης στην οικονομία.  Το στοίχημα θα πρέπει να είναι ταυτόχρονα και η πραγματική ανάπτυξη, που σίγουρα επίσης περιλαμβάνει κάποια μεταρρύθμιση στον τρόπο εταιρικής διακυβέρνησης των ημικρατικών οργανισμών (και των ταμείων συντάξεως και των Κυπριακών Αερογραμμών).  Αν προτιμάτε, η εμμονή στην ικανοποίηση της συνθήκης ότι το χρέος προς ΑΕΠ πρέπει να είναι 120% μέχρι το 2020 (ή ακόμη χειρότερα 100% μέχρι το 2016) είναι ατεκμηρίωτη και λανθασμένη.  Ακόμη και μεγαλύτερα χρέη προς ΑΕΠ είναι βιώσιμα όταν υπάρχει ανάπτυξη και χαμηλά επιτόκια. Ο Αλέξανδρος Μιχαηλίδης είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.