Μηχανισμός Στήριξης: Η Επόμενη Μέρα

Όταν πέρσι τον Αύγουστο έγραφα από αυτή τη στήλη ότι είναι ορατή η ένταξη στο μηχανισμό στήριξης, λίγοι με πίστευαν.  Τα προβλήματα ήταν γνωστά από τις αναλύσεις των οίκων αξιολόγησης (ναι, δεν συνωμοτούσαν εναντίον μας).  Δημοσιονομικός εκτροχιασμός, προβλήματα τραπεζών, ανταγωνιστικότητα και αναχρηματοδότηση βραχυπρόθεσμου εξωτερικού χρέους, ήταν οι μόνιμες ανησυχίες, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, από το καλοκαίρι του 2010.  Το γεγονός ότι είχαμε ήδη μπει σε διαπραγματεύσεις το καλοκαίρι του 2011 για είσοδο στο Ρωσσικό μηχανισμό στήριξης για να πληρώσουμε μισθούς του 2012 λίγο φαινόταν να απασχολεί το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης.  Ευτυχώς, με το διορισμό του κ. Καζαμία στο Υπουργείο Οικονομικών τον Αύγουστο του 2011, πάρθηκαν μέτρα το Δεκέμβριο του 2011. Μέτρα που αν παίρνονταν δύο χρόνια πιο πριν, τουλάχιστον το κράτος θα είχε τα €2 δισ. για να ανακεφαλαιοποιήσει τη Λαϊκή Τράπεζα.  Και ίσως να γλύτωνε και από το Ρωσσικό και από τον Ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης επειδή μία σημαντική κριτική των οίκων αξιολόγησης, που κάπως μπορούσαμε να ελέγξουμε, θα είχε αντιμετωπιστεί.  Ίσως τότε να μειώναμε την ταχύτητα των υποβαθμίσεων των κυπριακών ομολόγων σε μη-επενδύσιμα μέσα σε 20 μήνες (η αρχή έγινε στις 16/11/2010 και ολοκληρώθηκε και από τους 3 κύριους οίκους στις 25/06/2012).  Με όλα τα αρνητικά συνεπακόλουθα που είχε αυτή η κατρακύλα προς διαβάθμιση στο κόστος χρήματος για τις τράπεζες, και άρα για την οικονομία μέσω των επιτοκίων. Η ανάλυση των οίκων αξιολόγησης είναι ακόμη εκεί και μας λέει τι πρέπει να κάνουμε.  Θα πρέπει να προσθέσω ότι το μεγάλο πρόβλημα της Κύπρου είναι ο συνολικός δανεισμός.  Μέχρι το τέλος του 2011, το ιδιωτικό χρέος των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων προς ΑΕΠ ήταν 288%.  Αν προστεθεί σε αυτό το χρέος της κυβέρνησης (72%) τότε η Κύπρος είναι μία από τις περισσότερο χρεωμένες χώρες στον κόσμο.  Δυστυχώς δεν έχουμε ικανοποιητικά στοιχεία για το ενεργητικό, την αξία των σπιτιών, επιχειρήσεων και γενικά την αξία της «Κύπρος ΛΤΔ».  Αλλά σε μία περίοδο που θα μας αναγκάζουν να περιορίσουμε τη δημόσια κατανάλωση και η αβεβαιότητα περισσότερο θα μειώσει την ιδιωτική κατανάλωση και θα πρέπει αναγκαστικά να γίνει μια μεγάλη απομόχλευση της χώρας (κυβέρνησης και ιδιωτών), είναι αναπόφευκτο ότι η ύφεση θα βαθαίνει.  Είναι εμπειρικά σωστό, ότι υφέσεις συνοδευόμενες με μεγάλη απομόχλευση, διαρκούν περισσότερο και είναι βαθύτερες. Άρα, θεωρώ ότι αυτή θα είναι η χειρότερη ύφεση από το 1974, σε μέγεθος και διάρκεια.  Όσα ευχολόγια και αν πούμε θα είναι δύσκολο να πιάσουν.  Η ανεργία και η παρατεινόμενη ύφεση μαθηματικά θα οδηγήσει πολλούς πολίτες (συμπεριλαμβανομένου και του υποφαινόμενου) είτε να (ξανα)μεταναστεύσουν, είτε να μη γυρίσουν σύντομα στη χώρα τους λόγω του παρατεινόμενου οικονομικού μαρασμού.  Πως λύνονται αυτά τα προβλήματα; Αυτό πιστεύω είναι το καίριο ερώτημα που θα έπρεπε να ανησυχεί την κυβέρνηση (και την αντιπολίτευση) μέρα νύκτα και σε αυτό το ερώτημα θα έπρεπε να προσπαθεί να βρεί απαντήσεις. Δυστυχώς, ταυτόχρονα με τις κάκιστες διεθνείς και τοπικές οικονομικές εξελίξεις, η κλασσική κυπριακή αισιοδοξία έχει δεχθεί καίρια πλήγματα με τα γεγονότα του περσινού και φετινού καλοκαιριού.  Για να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάθλιψη θα πρέπει να βρεθεί το ανάλογο οικονομικό όραμα που να είναι τουλάχιστον κάπως πιθανό να πραγματοποιηθεί.  Θεωρώ ότι ένας τρόπος λύσης των προβλημάτων που έρχονται είναι η έξυπνη δημοσιονομική πολιτική, μέσω της οποίας θα μπορεί να υλοποιηθεί το όραμα της πραγματοποιήσιμης ανάπτυξης. Έξυπνη δημοσιονομική πολιτική είναι αυτή που βοηθά την ανταγωνιστικότητα, χωρίς απαραίτητα μεγάλα έξοδα (ναι, λεφτά δεν υπάρχουν).  Αν γίνουμε ανταγωνιστικοί, τότε θα μπορούμε να λύσουμε τις λεγόμενες μακροοικονομικές ανισορροπίες (ότι καταναλώνουμε περισσότερο από ότι παράγουμε και άρα ότι είμαστε υπερχρεωμένοι).  Ποιοί είναι οι τομείς που θέλουμε να είμαστε, και μπορούμε να είμαστε, ανταγωνιστικοί; Και πώς μπορεί η κυβερνητική πολιτική να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση; Ποιοί είναι οι πιθανοί ανταγωνιστικοί τομείς της οικονομίας την επόμενη δεκαετία που θα μπορούσαν να μειώσουν την ανεργία και να ανεβάσουν το βιοτικό επίπεδο ολόκληρου του λαού για να περιοριστεί το επερχόμενο κύμα μετανάστευσης; Πιστεύω έχουμε τρία συγκριτικά πλεονεκτήματα τα οποία πρέπει να αξιοποιήσουμε σαν χώρα.  Το πρώτο είναι ότι έχουμε εξαιρετικό καιρό και όμορφη πατρίδα.  Το οποίο σημαίνει ότι μπορούμε να πείσουμε πολύ κόσμο να έρθει εδώ για επενδύσεις, τουρισμό και μόνιμη εγκατάσταση.  Το δεύτερο είναι η πρόσφατη ανακάλυψη φυσικών πόρων.  Το τρίτο, και μακροπρόθεσμα πολύ περισσότερο σημαντικό όμως, είναι το ανθρώπινο κεφάλαιο της χώρας.  Δεν το περιορίζω αυτό μόνο στους μόνιμους κάτοικους της Κύπρου αυτή τη στιγμή αλλά περιλαμβάνω στο μυαλό μου όλους τους κύπριους της διασποράς που θα μπορούσαν να πειστούν, είτε να επαναπατριστούν είτε να βοηθήσουν να φτιαχτούν γέφυρες επικοινωνίας με τεχνολογικά αναπτυγμένες εταιρείες, πανεπιστήμια και χώρες. Θα σας δώσω ένα συγκεκριμένο παράδειγμα άμεσης μορφής που θα μπορούσε να μεγεθύνει χρονικά την τουριστική περίοδο.  Για την ανάπτυξη συνεδριακού τουρισμού, χρειαζόμαστε ένα συνεδριακό κέντρο με αίθουσες για 15 παράλληλες διαλέξεις και χώρο για αμφιθεατρική αίθουσα χωρητικότητας 1500 ατόμων.  Για παράδειγμα, η αδειοδότηση καζίνο (όχι αυτών που βλέπουμε σε κάθε γειτονιά) μπορεί να έρθει με την υποχρέωση να γίνουν αυτοί οι συνεδριακοί χώροι.  Το μόνο κόστος για την κυβέρνηση θα είναι η αδειοδότηση και ο έλεγχος οποιονδήποτε κοινωνικών επιπτώσεων.  Αυτό είναι ένα παράδειγμα έξυπνης δημοσιονομικής πολιτικής που μπορεί να επιμηκύνει την τουριστική περίοδο και δεν κοστίζει χρηματικά στην κυβέρνηση.  Δεν ξέρω αν αυτή είναι η λύση για την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου.  Αλλά αν δεν αρχίσουμε να συζητούμε πιθανές λύσεις, λύσεις από μόνες τους δε θα βρεθούν ποτέ. Υπάρχουν και άλλα παραδείγματα, που χρησιμοποιούν περισσότερο εξειδικευμένο ανθρώπινο κεφάλαιο, στα οποία θα αναφερθώ μελλοντικά.  Χρειάζεται όμως δουλειά, φαντασία, ανοικτό μυαλό και κυβέρνηση βοηθητική προς την κυπριακή επιχειρηματικότητα.  Δυστυχώς πλέον δεν έχουμε άλλες επιλογές.  Είμαστε πλέον υποχρεωμένοι να γίνουμε ανταγωνιστικοί.  Είναι, απλά, θέμα επιβίωσης. Ο Αλέξαδρος Μιχαηλίδης είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.