Κρίση πολιτικής νομιμότητας

Η σημερινή κρίση δεν είναι απλώς μια δημοσιονομική ή μια τραπεζική κρίση αλλά μια κρίση πολιτικής νομιμότητας.  Αν δεν αντιληφθούμε τις πραγματικές της διαστάσεις θα οδηγήσει, όπως αλλού, σε αποσύνθεση του πολιτικού συστήματος. Πολιτική νομιμότητα[1] (political legitimacy) είναι κατά τον Lipset η δυνατότητα ενός συστήματος «να παράγει και να συντηρεί την πεποίθηση ότι οι υφιστάμενοι πολιτικοί θεσμοί είναι οι πιο κατάλληλοι για την κοινωνία».[2] Η πεποίθηση των πολιτών για την καταλληλότητα των πολιτικών θεσμών μπορεί να στηρίζεται στην αποτελεσματικότητά τους ή στις αρχές που αυτοί οι θεσμοί πρεσβεύουν.Η πολιτική νομιμότητα δυτικοευρωπαϊκών πολιτικών συστημάτων στηρίζεται εν μέρει στη δυνατότητα τους να παρέχουν αποτελεσματικές κρατικές υπηρεσίες, όπως η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, οι δημόσιες συγκοινωνίες, η εκπαίδευση και η έννομη τάξη. Σε νοτιοευρωπαϊκές χώρες η νομιμότητα του πολιτικού συστήματος έχει δημιουργηθεί εν μέρει μέσω της διανομής κρατικών και χρηματοοικονομικών πόρων σε πελατειακή, αναξιοκρατική ή μη ορθολογιστική βάση. Κρατικοί πόροι Η πολιτική νομιμότητα του κυπριακού πολιτικού συστήματος έχει δημιουργηθεί σε μεγάλο βαθμό μέσω της παραχώρησης ψηλών μισθών και θέσεων εργασίας στο δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα, μέσω της ραγδαίας αύξησης καθολικών κοινωνικών επιδομάτων και μέσω της προνομιακής πρόσβασης που παραχωρούσαν τα κόμματα σε κρατικούς πόρους (π.χ. συντελεστές δόμησης, επαγγελματικές άδειες, χαμηλή φορολογία, ανοχή στη φοροδιαφυγή κτλ). Δεν είναι τυχαίο που τις τελευταίες δεκαετίες η Κύπρος έχει καταφέρει να έχει αναλογικά το πιο μεγάλο κρατικό μισθολόγιο στην Ευρώπη, χωρίς να έχει δημόσιες συγκοινωνίες, επαρκείς υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ανταγωνιστική δευτεροβάθμια εκπαίδευση και αποτελεσματικό σύστημα απονομής δικαιοσύνης. Ούτε είναι τυχαίο ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Κυπρίων δείχνει να είναι προσκολλημένη σε καθολικές παροχές και επιδόματα, ανεξαρτήτως κομματικής ταυτότητας. Χρηματοοικονομικοί πόροι Το τραπεζικό σύστημα φαίνεται να αποτέλεσε διαχρονικά αναπόσπαστο μέρος του συστήματος διανομής θέσεων και πόρων σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού και συντήρησης του πελατειακού πολιτικού συστήματος.  Στα δανειστικά χαρτοφυλάκια των τραπεζών ίσως βρει κάποιος πολλούς ευνοούμενους του πολιτικού συστήματος και πολλές δανειοδοτήσεις που στηρίχθηκαν περισσότερο σε πολιτικά αντί οικονομικά κριτήρια. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που η επικίνδυνη μεγέθυνση του δανειστικού χαρτοφυλακίου των κυπριακών τραπεζών τα τελευταία χρόνια – από €28 σε €61 δις. - δεν εντοπίστηκε έγκαιρα ως πρόβλημα από έστω και ένα νομοθέτη, πόσο μάλλον από κάποιο πολιτικό κόμμα. (Όσοι πιστεύουν στην ανεξαρτησία των εποπτικών θεσμών, πρέπει να διερωτηθούν γιατί η εξόφθαλμη αυτή ανάληψη υπερβολικού κινδύνου πέρασε απαρατήρητη από τους εκάστοτε επόπτες.  Αν, δηλαδή, η εποπτική αμέλεια είναι τυχαία.) Κράτος, τράπεζες και κρίση Η οικονομική κρίση, λοιπόν, έχει αφαιρέσει από το πολιτικό σύστημα τους δύο βασικούς μηχανισμούς διατήρησης της νομιμότητάς του.  Έχει αφαιρέσει από το κράτος τη δημοσιονομική δυνατότητα να διανέμει θέσεις, μισθούς και παροχές.  Και έχει περιορίσει στο ελάχιστο τη δυνατότητα των τραπεζών να προσλαμβάνουν, να δανείζουν και να συντηρούν τον πολιτικό περίγυρο. Αν η πολιτική νομιμότητα του συστήματος είχε δομηθεί στη βάση της αποτελεσματικότητας των θεσμών και της λειτουργικότητας του κράτους, τότε η κρίση θα ήταν μόνο οικονομική, και επομένως παροδική. Επειδή όμως η νομιμότητα του κυπριακού πολιτικού συστήματος στηρίζεται στην καλλιέργεια και συντήρηση πελατειακών σχέσεων, η οικονομική τείνει να μετατραπεί σε πολιτική. Σε συστήματα, δηλαδή, που αντλούν τη νομιμότητα τους από τη μη ορθολογική διανομή κρατικών ή χρηματοοικονομικών πόρων, η οικονομική κρίση μεταμορφώνεται σε πολιτική.  Και δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο οικονομικής και πολιτικής αστάθειας. Στην Κύπρο η κρίση απειλεί να απονομιμοποιήσει τη σημερινή πολιτική ελίτ, να κατακερματίσει το υφιστάμενο κομματικό σύστημα και να ριζοσπαστικοποιήσει τον ήδη πολωμένο πολιτικό διάλογο. Η απότομη αύξηση της αποχής στις βουλευτικές εκλογές αποτελεί ισχυρό τεκμήριο για την απότομη διάβρωση της νομιμότητας του πολιτικού συστήματος εν μέσω της κρίσης. Ακόμα πιο ισχυρό τεκμήριο είναι ο κατακερματισμός, η ριζοσπαστικοποίηση και, η διαφαινόμενη αποσύνθεση του πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα. Λόγω της επίδρασής της στην πολιτική νομιμότητα, η κρίση δεν θα τελειώσει με τις μειώσεις μισθών, παροχών και δανείων.  Η κρίση θα λυθεί όταν το πολιτικό σύστημα αρχίσει να επανακτά την πολιτική του νομιμότητα.  Αυτό θα γίνει με την αναγέννηση του πολιτικού συστήματος. Φιλόδοξοι «τροϊκανοί» και επίδοξοι πρόεδροι οφείλουν να βάλουν το άλογο μπροστά από την άμαξα: Η μεταρρύθμιση πρέπει πρωτίστως να είναι πολιτική. Του Αντώνη Α. Έλληνα Επίκουρου Καθηγητή Πολιτικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Κύπρου  [1] Κάποιοι χρησιμοποιούν, λανθασμένα κατά την άποψή μου, τον όρο νομιμοποίηση, αντί νομιμότητα.  Ο όρος νομιμοποίηση αντιστοιχεί με το αγγλικό legitimation, όχι με το legitimacy. [2] Seymour Martin Lipset (1960) Political Man, New York: Doubleday Anchor, σελ. 64.