Δημόσιος και εποπτικός έλεγχος του Συνεργατισμού

Θα ανέμενε κάποιος ότι το κυβερνών κόμμα και η διοίκηση της Συνεργατικής Κεντρικής Τράπεζας θα ήταν εκ των πιο φανατικών υποστηρικτών του δημόσιου ελέγχου της. Θα ήταν μια ευκαιρία να αποδείξουν ότι τα όσα φημολογούνται τα τελευταία χρόνια για αναξιοκρατικές προσλήψεις και προβληματική διαχείριση περιουσιακών στοιχείων είναι κακεντρέχειες, που δεν έχουν ίχνος αληθείας. Αντί αυτού, ο πρόεδρος του κυβερνώντος κόμματος επέλεξε λίγες μέρες πριν την έναρξη της ετήσιας διαδικασίας δημόσιου ελέγχου της ΣΚΤ να καταθέσει πρόταση νόμου για εξαίρεσή της από τον δημόσιο έλεγχο. Προηγήθηκαν δημόσιες συζητήσεις κατά τις οποίες η διοίκηση της ΣΚΤ προσπάθησε να αμφισβητήσει τη νομιμότητα του ελέγχου του συνεργατισμού από την ελεγκτική υπηρεσία. Όταν ο Αβέρωφ Νεοφύτου διαπίστωσε ότι ο δημόσιος έλεγχος της ΣΚΤ ήταν καθόλα νόμιμος, έκανε αυτό που συνηθίζει να κάνει όταν διαισθάνεται ότι κινδυνεύει να χάσει το παιχνίδι – προσπάθησε να αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού. Ο νόμος του 2002 δίνει στον ελεγκτή το δικαίωμα να ζητά και να λαμβάνει στοιχεία από όλους τους κρατικούς οργανισμούς, πλην της Κεντρικής Τράπεζας. Ο κ. Νεοφύτου προτείνει να προστεθεί (πέραν της ΚΤ) και η ΣΚΤ στους οργανισμούς που δεν μπορεί να ελέγξει η ελεγκτική υπηρεσία. Το βασικό επιχείρημα τόσο του κ. Νεοφύτου όσο και της διοίκησης του Συνεργατισμού είναι ότι η ΣΚΤ ελέγχεται ήδη από τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (ΕΕΜ) της ΕΚΤ και την ΚΤ και δεν χρειάζεται πρόσθετο έλεγχο.  Στο αιτιολογικό της πρότασης νόμου, σημειώνει ότι σε περίπτωση που παραμείνει το υφιστάμενο καθεστώς «θέτει τη ΣΚΤ σε άνιση μεταχείριση σε σχέση με τις εμπορικές/επιχειρηματικές αποφάσεις της σε σχέση με άλλα πιστωτικά ιδρύματα στην Κύπρο».  Τονίζει παράλληλα ότι πιθανή συνέχιση του καθεστώτος παραβιάζει πρόνοιες του μνημονίου που ορίζουν ότι η ΣΚΤ πρέπει «να αφεθεί να λαμβάνει μόνη της τις επιχειρηματικές αποφάσεις της χωρίς οποιαδήποτε παρέμβαση». Εποπτικός και δημόσιος έλεγχος Το επιχείρημα στηρίζεται στη λανθασμένη εξομοίωση του εποπτικού και του δημόσιου ελέγχου. Οι δύο μορφές ελέγχου έχουν σημαντικές διαφορές, στους στόχους, τον ορίζοντα και τα εργαλεία που χρησιμοποιούν.

1. Ο εποπτικός έλεγχος στις τράπεζες επιχειρεί να προστατέψει τους καταθέτες και τους μετόχους μειοψηφίας από διοικήσεις που μπορεί να λαμβάνουν υπερβολικά ρίσκα με τα χρήματά τους.  Ο δημόσιος έλεγχος έχει στόχο να συμβάλει στην αποτελεσματική και αποδοτική διαχείριση δημοσίων πόρων και στην προστασία των φορολογουμένων από στρεβλές πρακτικές όσων ασκούν διοίκηση.
2. Ο ορίζοντας των δύο μορφών ελέγχου, επίσης διαφέρει.  Ο εποπτικός έλεγχος στις τράπεζες πολλές φορές προσμετρά και υπολογίζει μελλοντικούς κινδύνους, και προσπαθεί να αναγκάσει τις τράπεζες να θωρακιστούν έναντι αυτών.  Για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια οι ευρωπαίοι επόπτες καλούν τις τράπεζες να θωρακιστούν έναντι θεωρητικών κινδύνων σε αρνητικά σενάρια τριετίας.  Ο δημόσιος έλεγχος ασχολείται με διοικητικές πρακτικές του παρελθόντος (της υπό εξέταση περιόδου), ιδίως με αυτές που αναδεικνύουν προβλήματα στη δημόσια διακυβέρνηση.
3. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούν οι τραπεζικοί επόπτες και οι δημόσιοι ελεγκτές επίσης διαφέρουν.  Πολλές (αν όχι τις περισσότερες) φορές η εποπτεία γίνεται με πάσα μυστικότητα, με την επίκληση της διαφύλαξης της σταθερότητας του χρηματοοικονομικού συστήματος.  Τα αποτελέσματα που κατά καιρούς δημοσιοποιούνται είναι πολύ τεχνικά και σύνθετα για να γίνουν κατανοητά από μη ειδικούς, περιλαμβανομένων και των καταθετών των τραπεζών.  Αντίθετα, το βασικό εργαλείο άσκησης του δημόσιου ελέγχου είναι η δημοσιότητα που δίνεται στα ευρήματα του.  Ο δημόσιος έλεγχος καθιστά τον ελεγχόμενο υπόλογο στην κοινή γνώμη για τις πράξεις ή παραλείψεις του.  Σε αντίθεση με τον εγχώριο και των ευρωπαϊκό επόπτη των εγχώριων τραπεζών, ο γενικός ελεγκτής καταγράφει στην ετήσια του έκθεση με λεπτομέρεια τα όποια προβλήματα στη διαχείριση του κάθε οργανισμού που ελέγχει, με στόχο να καταστήσει τους φορολογούμενους κοινωνούς του τρόπου διαχείρισης των χρημάτων του.

Οι έλεγχοι του 2015 Επειδή το 2015 ασκήθηκαν αμφότερες μορφές ελέγχου στη ΣΚΤ, υπάρχουν σήμερα κάποια δεδομένα που αναδεικνύουν τις διαφορές τους. Ας ξεκινήσουμε με τον εποπτικό έλεγχο.  Στην ιστοσελίδα του ΕΕΜ δεν έχω εντοπίσει καμία συγκεκριμένη έκθεση για τον εποπτικό έλεγχο που ασκήθηκε στη ΣΚΤ.  Η μόνη πληροφόρηση που υπάρχει για τα αποτελέσματα του ελέγχου προέκυψε από την ίδια την ΣΚΤ, η οποία τα αμφισβητεί.  Ως γνωστό, ο ΕΕΜ ζήτησε από τη ΣΚΤ να αυξήσει τα κεφάλαια της κατά €175 εκ. το 2015 ώστε να αντιμετωπίσει πρόσθετους μελλοντικούς κινδύνους.  Το αν οι κίνδυνοι είναι μόνο πιστωτικοί, ή αν υπάρχουν και λειτουργικοί ή διοικητικοί κίνδυνοι, δεν έγινε γνωστό – και, πάλιν, το μόνο που μάθαμε ως φορολογούμενοι είναι τον τελικό λογαριασμό. Ας πάμε τώρα στον δημόσιο έλεγχο.  Με βάση την τελευταία ετήσια έκθεση του γενικού ελεγκτή, προκύπτουν, μεταξύ πολλών άλλων, τα εξής:

1. Η ΣΚΤ, που έλαβε κρατική στήριξη €1,5 δισ. το 2013, προσέλαβε το 2014 και το 2015 εξήντα άτομα χωρίς να εξαντλήσει τη δυνατότητα κάλυψης του κενού με υφιστάμενο προσωπικό και χωρίς, σε κάποιες περιπτώσεις, να πληρούνται τα κριτήρια πρόσληψης για ορισμένους από τους προσληφθέντες.
2. Σε μια περίπτωση υπάρχουν ενδείξεις ότι ο προσληφθείς δεν είχε τα ακαδημαϊκά πτυχία που ανέφερε στο βιογραφικό του.
3. Σε άλλες περιπτώσεις προσλήφθηκαν άτομα που δεν υπέβαλαν καν αίτηση.
4. Ενώ η ΣΚΤ προσέλαβε συμβούλους για να αξιολογήσουν υποψηφίους, δεν κάλεσε σε συνέντευξη τα άτομα με βάση τις υποδείξεις των συμβούλων.
5. Ο πρώην ΓΔ παραιτήθηκε για λόγους διακυβέρνησης της ΣΚΤ.
6. Η προκήρυξη της θέσης του νέου ΓΔ έγινε μόνο στην ιστοσελίδα της ΣΚΤ και δόθηκε προθεσμία μίας βδομάδας για υποβολή αιτήσεων.  Η προκήρυξη μιας τόσο σημαντικής για τον τραπεζικό τομέα θέσης, δεν προκηρύχθηκε ούτε στον εγχώριο, ούτε στον ξένο Τύπο.
7. Ο νέος ΓΔ επιλέχθηκε χωρίς να αξιολογηθούν σε βάθος από τον εξωτερικό οίκο οι επτά από τους οκτώ υποψηφίους.  Ο μόνος που αξιολογήθηκε ήταν αυτός που προσλήφθηκε.  Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση, «ο τρόπος που ενήργησε η Επιτροπεία καταστρατηγεί την αρχή της διαφάνειας και αναιρεί τη διαδικασία που η ίδια έχει καθορίσει».

Η σύγκριση των δύο μορφών ελέγχου αναδεικνύει τη σημασία της συνέχισης του δημόσιου ελέγχου της ΣΚΤ και, ενδεχομένως, τους λόγους που το κυβερνών κόμμα επιθυμεί να τερματιστεί.  Επειδή ακριβώς δεν είναι δημόσιος, ο εποπτικός έλεγχος δεν είναι σε θέση να αναδείξει τα προβλήματα στη διαχείριση δημοσίου χρήματος.  Ούτε και να καταστήσει υπόλογους αυτούς που έχουν την πολιτική ευθύνη για τη διοίκηση αυτού του οργανισμού. Σε αντίθεση με τα όσα ισχυρίζεται στην πρόταση νόμου ο κ. Νεοφύτου, δεν υπάρχει επικάλυψη του ενός ελέγχου από τον άλλο.  Αντίθετα, ο δημόσιος έλεγχος αναδεικνύει κενά και αδυναμίες στη διαχείριση δημόσιων πόρων που, όπως και στην περίπτωση άλλων οργανισμών που ελέγχονται από την ελεγκτική υπηρεσία, οι φορολογούμενοι επιθυμούν να γνωρίζουν.  Πόσο μάλλον, όταν οι φορολογούμενοι (σε αντίθεση με τους μετόχους ιδιωτικών τραπεζών), δεν είχαν καμία δυνατότητα συμμετοχής στην απόφαση για το ποιος θα διαχειρίζεται το €1,7 δισ. που τοποθέτησαν στον Συνεργατισμό. Θα είχε, βέβαια, νόημα να τερματιζόταν ο δημόσιος έλεγχος στη ΣΚΤ αν κατά τον τελευταίο έλεγχο η ελεγκτική υπηρεσία δεν είχε εντοπίσει κάτι το μεμπτό σε σχέση με τον τρόπο που διοικείται.  Επειδή όμως ισχύει το αντίθετο, ο δημόσιος έλεγχος όχι μόνο πρέπει να συνεχιστεί αλλά πρέπει να ενισχυθεί.  Πέραν της επικέντρωσης σε ζητήματα προσλήψεων, θα ήταν χρήσιμο να καλύπτει, μεταξύ άλλων,ζητήματα προσφορών για αγορά υπηρεσιών και δανειοδότησης πολιτικά εκτεθειμένων ή άλλων επιφανών προσώπων. Ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός θα συνεχίσει, βέβαια, να ασκεί τον δικό του έλεγχο και να μας στέλλει, κατά καιρούς, τον λογαριασμό.  Μέχρι να βρεθεί κάποιος άλλος να πληρώνει τον λογαριασμό, ως φορολογούμενος διεκδικώ το δικαίωμα να γνωρίζω όσο το δυνατόν περισσότερα για το πώς προκύπτει και να κρίνω όσους διαχειρίζονται τα περιουσιακά μου στοιχεία.  Και, κυρίως, αυτούς που τους επιλέγουν. Αντώνης Α. Έλληνας