Ο βασιλιάς είναι γυμνός

Μετά από τρία χρόνια σχεδόν καθημερινών διακηρύξεων για μεταρρυθμίσεις, νομιμοποιείται πλέον κάποιος να πάψει να τις αναμένει και να φωνάξει ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός. Προ τριετίας η πολιτεία βρέθηκε ενώπιον των πιο δύσκολων συνθηκών των τελευταίων δεκαετιών.  Συνθήκες που ανάγκασαν την κοινωνία όχι μόνο να βιώσει επώδυνες αλλαγές στο βιοτικό της επίπεδο αλλά και να δει με κριτική διάθεση τις στρεβλώσεις που συσσωρεύτηκαν στο κυπριακό πολιτειακό σύστημα. Η κρίση δημιούργησε ευκαιρίες για εκσυγχρονιστικές τομές και μια κριτική μάζα πολιτών που τις επιζητούσαν, μειώνοντας σημαντικά το πολιτικό κόστος εφαρμογής τους. Εκτός από μικρές εξαιρέσεις, όμως, ελάχιστα έγιναν προς αυτή την κατεύθυνση.  Ακολουθήθηκε κυρίως η λογική της διαχείρισης της κατάστασης (του politics as usual) και η γνωστή – από προηγούμενες κυβερνήσεις (ιδίως την προηγούμενη) – λογική της αναβολής των δύσκολων μεταρρυθμιστικών αποφάσεων. Τα παραδείγματα είναι πολλά και θα αρκεστώ στα πιο βασικά: 1. Το κυπριακό δημόσιο εξακολουθεί να λειτουργεί με τις ίδιες διοικητικές δομές παρά τη δέσμευση των κυπριακών αρχών να το εκσυγχρονίσουν. α. Πέραν από τις αλλαγές σε ονόματα υπουργείων, η κεντρική κυβέρνηση λειτουργεί χωρίς ουσιαστικές διαφοροποιήσεις στη στελέχωση νευραλγικών τομέων παρά τις νομοθεσίες που ψηφίστηκαν για μετατάξεις υπαλλήλων.  Για παράδειγμα, το υπουργείο γεωργίας, φυσικών πόρων και περιβάλλοντος, που διαχειρίζεται το 2,4% του κυπριακού ΑΕΠ, εξακολουθεί να απασχολεί υπερδιπλάσιο αριθμό υπαλλήλων από το υπουργείο ενέργειας, εμπορίου, βιομηχανίας και τουρισμού, το οποίο διαχειρίζεται ορισμένους από τους πιο μεγάλους τομείς της οικονομίας (ετήσια έκθεση ΕΔΥ, 2014). β. Οι δεκάδες ημικρατικοί οργανισμοί λειτουργούν με τις ίδιες δομές παρά τις διακηρύξεις για την ανάγκη εκσυγχρονισμού τους και την εξαγγελία αλλαγών στον τρόπο που διοικούνται.  Η αντίληψη για ημικρατικούς αποκρυσταλλώθηκε σε νομοσχέδιο που δίνει περισσότερες εξουσίες στον υπουργό οικονομικών αντί στα ΔΣ.  Το νομοσχέδιο έμεινε στα συρτάρια της βουλής λόγω αντιδράσεων. γ. Η μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης μένει στα χαρτιά, και αν γίνει, δεν θα είναι στη βάση των συμβουλών που οι φορολογούμενοι πλήρωσαν αδρά για να λάβουν. 2. Η πολυδιαφημιζόμενη μεταρρύθμιση του δημοσίου κατέληξε να είναι μια αμφιβόλου αξίας αλλαγή στην αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων. Ακόμα και να ψηφιστεί ως έχει από τη βουλή, η νέα αξιολόγηση δίνει μεγάλη διακριτική ευχέρεια σε προϊστάμενους για αξιολόγηση των υφισταμένων και μεγαλύτερη βαρύτητα στην αξιολόγηση της Επ. Δημόσιας Υπηρεσίας.  Δυστυχώς, με νόμο που ψήφισε το 2015 η βουλή οι προϊστάμενοι αυτοί μπορούν να είναι κομματικοί αξιωματούχοι – ο ορισμός της κομματικοποίησης του δημοσίου.  Οι πρόσφατοι διορισμοί στην ΕΔΥ, που έχουν έντονο κομματικό χρώμα, δίνουν ισχυρές ενδείξεις για τον τρόπο που θα χρησιμοποιήσει η Επιτροπή τις πρόσθετες εξουσίες που της δίνει το προτεινόμενο νομοθετικό πλαίσιο. 3. Για να γίνει δεκτή αυτή η αμφιβόλου αξίας μεταρρύθμιση, η κυβέρνηση έχει ήδη αποδεχθεί ουσιαστικές και αυτόματες αυξήσεις στους – παρά τις σημαντικές περικοπές – καλοπληρωμένους υπάλληλους του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα, αγνοώντας το δημόσιο χρέος ύψους 108% του ΑΕΠ και προκαλώντας δεκάδες χιλιάδες άνεργους και μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα. 4. Στους νευραλγικούς τομείς της παιδείας και της υγείας, η κατάσταση παραμένει απαράδεκτη. α. Στην παιδεία ικανοποιήθηκαν συνδικαλιστικά αιτήματα για μονιμοποίηση 1500 εκπαιδευτικών έναντι χλιαρών δεσμεύσεων για ουσιαστική μεταρρύθμιση το… 2027.  Η αναβολή των ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων προκύπτει παρά την ύπαρξη σημαντικών ενδείξεων ότι υπάρχει ουσιαστική συγκριτική υστέρηση στις δεξιότητες που αναπτύσσονται στην εκπαίδευση. β. Στην υγεία η εφαρμογή του γενικού σχεδίου έχει ήδη αναβληθεί για το 2017 ή 2018, χωρίς να έχουν γίνει παρά ελάχιστα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση.  Έξι μήνες μετά την ετοιμασία του σχετικού νομοσχεδίου και την παραίτηση ενός υπουργού, ο νόμος για αυτονόμηση των νοσηλευτηρίων (που θα χρειαστεί 2-4 χρόνια να εφαρμοστεί), δεν έχει κατατεθεί ακόμα στο υπουργικό. γ. Η λογική της διαχείρισης αντί της μεταρρύθμισης εξηγεί γιατί τα δημόσια σχολεία «σχολνάνε» ή κλείνουν (π.χ. του Χρυσοστόμου, των Τριών Ιεραρχών) όταν οι περισσότεροι γονείς εργάζονται.  Εξηγεί επίσης γιατί στα δημόσια νοσοκομεία οι απαράδεκτα μεγάλες λίστες αναμονής παραμένουν, χωρίς κανένας εκ των αυτό-αποκαλούμενων μεταρρυθμιστών να τις μετρά και να προσπαθεί να τις μικρύνει. 5. Όσο αφορά τις ιδιωτικοποιήσεις, που υποτίθεται ότι θα αποφέρουν €1 δισ. μέχρι τον Μάρτιο του 2016 μειώνοντας το δημόσιο χρέος των €19 δισ., το μόνο που έχει γίνει μέχρι στιγμής είναι η διαχείριση των συνδικαλιστικών αιτημάτων.  Μπορεί η εκτελεστική εξουσία να «μην παίρνει γραμμή από συντεχνίες», αλλά σίγουρα δεν έχει ξεφύγει από τη λογική του να «αγοράζει τον καυγά» ικανοποιώντας πλήρως τα ιδιαίτερα προνομιούχα μέλη των συντεχνιών. α. Στη Cyta η κυβέρνηση συμφώνησε να μεταφέρει στους φορολογούμενους το κόστος των μισθών και των συντάξεων των 2200 εργαζομένων, χωρίς καν να ολοκληρώσει ακόμη τη διαπραγμάτευση μαζί τους.  Με την υπό εξέλιξη ιδιωτικοποίηση, ενδεχομένως να ιδιωτικοποιηθούν τα έσοδα της Cyta και να κρατικοποιηθεί σημαντικό μέρος του μισθολογίου και των συντάξεων (που μέχρι στιγμής υπερκαλυπτόταν από τα έσοδα της Cyta). β. Η κυβέρνηση συμφώνησε ήδη να μην ιδιωτικοποιήσει την ΑΗΚ και προσπαθεί διακαώς να αναβάλει τις όποιες αποφάσεις προκαλούν συνδικαλιστικές αντιδράσεις, όπως ο διαχωρισμός της σε δύο κρατικές οντότητες. γ. Στην Αρχή Λιμένων κυβέρνηση και βουλή ενέκριναν προκλητικές αποζημιώσεις για τους αχθοφόρους και πρόσθετες αποζημιώσεις για τους υπαλλήλους τους.  Η διαδικασία για ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών του λιμανιού Λεμεσού προχωρά, χωρίς όμως διαφάνεια ως προς τις μέγιστες χρεώσεις που θα επιτραπούν στον κάθε επενδυτή, με αποτέλεσμα να υπάρχει ήδη προβληματισμός στον επιχειρηματικό κόσμο για τη δημιουργία ιδιωτικών μονοπωλίων με ψηλότερες χρεώσεις (αυτό που έγινε με τα αεροδρόμια). Πέραν των πιο πάνω παραδειγμάτων θεσμικής στασιμότητας, προέκυψαν βέβαια και αρκετές θεσμικές παλινδρομήσεις: Η υπονόμευση ή δίωξη ανεξάρτητων θεσμών, οι διορισμοί ακριβοπληρωμένων επιτρόπων και συμβούλων και η διαφαινόμενη επέκταση του κομματικού και πελατειακού κράτους στον Συνεργατισμό. Τα πιο πάνω δεν περιλαμβάνουν την προκλητική δεύτερη κρατική στήριξη στον Συνεργατισμό με €175 εκ., ατυχείς διορισμούς σε νευραλγικές θέσεις και φαινόμενα διαπλοκής με επιχειρηματίες (κυρίως με επιχειρηματίες ανάπτυξης, που επιβραβεύονται ποικιλοτρόπως για τις αποτυχίες και την απληστία τους). Τα παραδείγματα θεσμικής στασιμότητας ή παλινδρόμησης δεν αναιρούν τη σταθεροποίηση της οικονομίας, την πορεία βελτίωσης του δημοσιονομικού ισοζυγίου και την εξομάλυνση της κατάστασης στις τράπεζες. Υποδεικνύουν όμως την ανάγκη περισσότερης μετριοπάθειας στην αξιολόγηση του τι πραγματικά έχει αλλάξει στα πολιτειακά πράγματα.  Και περισσότερο σεβασμό στην ικανότητα των πολιτών να αντιλαμβάνονται την πολιτειακή πραγματικότητα που βιώνουν. Είναι αλήθεια ότι κανένας από τους προέδρους των τελευταίων 40 ετών δεν ανέλαβε σε συνθήκες τόσο δύσκολες όσο αυτές που αντιμετώπισε ο νυν πρόεδρος. Ποτέ όμως μια κυβέρνηση δεν είχε τόσο μεγάλη ευκαιρία να αλλάξει την πολιτεία όσο αυτή. Εξού και το ότι το χάσμα προσδοκιών και αποτελεσμάτων ίσως ποτέ να μην ήταν πιο μεγάλο.  Αντώνης Α. Έλληνας http://works.bepress.com/antonis_ellinas/