Η μαύρη τρύπα ονόματι Συνεργατισμός

Τον Απρίλιο του 2011 είχα γράψει ένα άρθρο για τους κινδύνους και το πιθανό κόστος που υπάρχει από τον τρόπο λειτουργίας και εποπτείας των Συνεργατικών Πιστωτικών Ιδρυμάτων (ΣΠΙ). Αντιγράφω: «Τα ΣΠΙ αναζωογονούν τον ανταγωνισμό στην τοπική αγορά αλλά αυτή η αναζωογόνηση δυστυχώς μπορεί να έρχεται με κάποιο κόστος.  Οι μέτοχοι των ΣΠΙ είναι οι ίδιοι οι καταθέτες τους.  Άρα ο ηθικός κίνδυνος από την κρατική ασφάλεια των καταθέσεων είναι ακόμη μεγαλύτερος απ’ ότι στις τράπεζες.  Οι μέτοχοι των τραπεζών έχουν μεγάλη πιθανότητα να χάσουν τα χρήματα τους από επικίνδυνες τραπεζικές αποφάσεις, και άρα έχουν κάποιο κίνητρο να προσέχουν τι κάνουν οι διοικήσεις των τραπεζών με τις καταθέσεις που παίρνουν.  Αντίθετα, στα ΣΠΙ δεν υπάρχει αυτή η ασφαλιστική δικλείδα, διότι καταθέτης και μέτοχος είναι το ίδιο άτομο.  Άρα, ο ηθικός κίνδυνος για λήψη επικίνδυνων αποφάσεων βασισμένων στη (δικαιολογημένη) προσδοκία ότι το κράτος δεν μπορεί να αφήσει καταθέτες ξεκρέμαστους είναι ακόμη μεγαλύτερος απ’ ότι στο υπόλοιπο τραπεζικό σύστημα».

Το άρθρο μου δημοσιεύθηκε την Κυριακή (03/04/2011), μέχρι την Παρασκευή εκείνης της εβδομάδας η Υπηρεσία Εποπτείας και Ανάπτυξης Συνεργατικών Εταιρειών (ΥΕΑΣΕ) μου είχε στείλει ηλεκτρονικά απάντηση, η οποία αναρτήθηκε και στο διαδίκτυο, όπου βρίσκεται ακόμη.  Αντιλήφθηκα τότε ότι το πρόβλημα ήταν μεγαλύτερο από ότι νόμιζα. Εγώ είχα κάνει ένα θεωρητικό επιχείρημα γιατί χρειαζόταν δυνητικά αλλαγή ο τρόπος εποπτείας (βασικά να γίνεται απ’ ευθείας από την Κεντρική Τράπεζα). Πέντε μέρες αργότερα έπαιρνα γράμμα από Υπηρεσία που είχε στο όνομα της τη φανερή σύγκρουση συμφερόντων (ταυτόχρονα υπεύθυνη και για εποπτεία και για ανάπτυξη) ότι όλα βαίνουν καλώς και ότι «το ζήτημα σχετικά με το εποπτικό πλαίσιο και την εποπτική αρχή των ΣΠΙ έχει εκτενώς συζητηθεί μεταξύ των αρμόδιων αρχών και υπουργείων και η πολιτική απόφαση ήταν η ΥΕΑΣΕ να συνεχίσει να είναι η αρμόδια εποπτική αρχή για τα ΣΠΙ … και η ρύθμιση αυτή είναι σωστή έχοντας υπόψη … (α) την υφιστάμενη στενή συνεργασία μεταξύ της ΥΕΑΣΕ και της ΚΤΚ (β) ότι οι εποπτικές πρακτικές και πρότυπα είναι τα ίδια τόσο για τα ΣΠΙ όσο και για τις τράπεζες και (γ) τα ειδικά χαρακτηριστικά των ΣΠΙ λόγω του ότι αποτελούν συνεργατικά ιδρύματα».

Φυσικά, η ΥΕΑΣΕ δεν είναι πλέον η αρμόδια εποπτική αρχή των ΣΠΙ (αναγκαστικά λόγω της τρόικας). Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι αυτή η εκ των έξω αναγκαστική μεταρρύθμιση έχει απαλείψει είτε την πολιτική εμπλοκή στα πεπραγμένα των ΣΠΙ, είτε έχει αλλάξει τη διαχρονική κουλτούρα στα ΣΠΙ. Η ερώτηση που θα πρέπει να τεθεί προς την πολιτεία είναι τι θα γίνει στο μέλλον με την κρατική επιχείρηση που ονομάζεται Συνεργατισμός;

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Τι ήταν (είναι) τα ΣΠΙ; Όπως πολύ σωστά επεσήμανε στην τότε απάντηση της η ΥΕΑΣΕ: «Τα ΣΠΙ αποτελούν ενώσεις προσώπων, τα οποία συνδέονται εθελοντικά με σκοπό να εξυπηρετήσουν τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές ανάγκες και επιδιώξεις τους μέσω μιας συμμετοχικής και δημοκρατικά ελεγχόμενης εταιρείας. Κανένα μέλος δεν κατέχει σημαντικό ποσοστό στο μετοχικό κεφάλαιο των ΣΠΙ ενώ παράλληλα με βάση τη νομοθεσία κάθε μέλος διαθέτει μόνο μια ψήφο στη γενική συνέλευση ανεξάρτητα του κεφαλαίου που κατέχει. Επίσης, τα αποθεματικά των ΣΠΙ δεν μπορούν να κατανεμηθούν στα μέλη και η μεγιστοποίηση του κέρδους δεν αποτελεί τον κύριο σκοπό της λειτουργίας τους». Το ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί το 2016 είναι αν αυτό στέκει, ή όχι; Συνεχίζουν να είναι τα ΣΠΙ μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί; Ή είναι πλέον κερδοσκοπικοί τραπεζικοί οργανισμοί που θα πρέπει κάποτε να ιδιωτικοποιηθούν; Η εντύπωση που αποκομίζω από τα λεγόμενα της ηγεσίας των ΣΠΙ είναι ότι πλέον τα ΣΠΙ είναι τράπεζες όπως οι άλλες ιδιωτικές τράπεζες και άρα έτσι πρέπει να αντιμετωπίζονται. Η κυβέρνηση, σαν ο κύριος μέτοχος των ΣΠΙ, θα πρέπει πρώτα να μιλήσει με τα μέλη των ΣΠΙ (που ακόμη φαντάζομαι πιστεύουν ότι δεν είναι κερδοσκοπικοί οργανισμοί) και μετά να πάρει θέση και να εξηγήσει ποιος θα είναι ο μελλοντικός ρόλος των ΣΠΙ στην οικονομική ζωή της χώρας. Η ερώτηση πρέπει τελικά να απαντηθεί: Θα είναι τα ΣΠΙ κερδοσκοπικοί,ή μη κερδοσκοπικοί, οργανισμοί;

Το δεύτερο ερώτημα που πρέπει να μας απασχολήσει είναι αν τα ΣΠΙ, τώρα που η εποπτεία έχει επανασχεδιαστεί και βρίσκεται κάτω από την Κεντρική Τράπεζα Κύπρου (ΚΤΚ), είναι τελείως ασφαλή. Εδώ θα ήταν καλά να επιστρέψω στο τότε (2011) επιχείρημα της ΥΕΑΣΕ: «Σε αντίθεση με τις εταιρείες που έχουν στόχο τη μεγιστοποίηση του πλούτου των μετοχών, δηλαδή τις ενώσεις κεφαλαίων, δεν υπαρχει κανένα κίνητρο για λήψη αποφάσεων υψηλού κινδύνου και άρα ούτε ηθικός κίνδυνος από την κρατική ασφάλεια των καταθέσεων». Ξέρουμε τώρα ότι αυτό το επιχείρημα έχει εμπειρικά απορριφθεί δεδομένης της κυπριακής εμπειρίας του 2013. Είναι όμως πλέον εντελώς ασφαλή τα ΣΠΙ;

Το τρίτο ερώτημα που πρέπει να απασχολήσει όλες τις αρμόδιες αρχές είναι πως το κράτος θα ξεφύγει από την ιδιοκτησία των ΣΠΙ. Θεωρώ ότι δύσκολα θα βρεθεί ιδιώτης να αγοράσει τα ΣΠΙ (γιατί να μην ανοίξει καινούργια τράπεζα χωρίς υποχρεώσεις); Αλλά έστω και αν βρεθεί, λόγω πιθανής κρατικής επιδότησης, ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι το κράτος δεν θα ξαναχρειαστεί να ξαναπληρώσει τον λογαριασμό λόγω κακών οικονομικών αποφάσεων; Μια άλλη πιθανή λύση είναι να μπορέσουντα μέλη να επαναγοράσουν τα ΣΠΙ. Αυτή θα ήταν η καλύτερη λύση αλλά αυτό θα πρέπει να γίνει με τα δικά τους χρήματα, όπως είχε γίνει όταν αρχικά δημιουργήθηκε ο Συνεργατισμός. Αλλά ακόμη και αν τα μέλη έχουν τα χρήματα και θέλουν να τα χρησιμοποιήσουν προς αυτή την κατεύθυνση, γιατί να μην αρχίσουν ένα δεύτερο συνεργατικό κίνημα; Αναγεννημένο και καινούργιο, μαθαίνοντας από τα λάθη, αλλά χωρίς τα χρέη, του παρελθόντος;Και αν το κράτος δεν μπορεί να πουλήσει τον Συνεργατισμό, ποιος είναι μακροπρόθεσμα ο ρόλος του Συνεργατισμού; Θα είναι μια κυβερνητική τράπεζα όπου διοικήσεις και αποφάσεις θα αλλάζουν μαζί με την κάθε κυβέρνηση;

Δυστυχώς, δεν έχω απαντήσεις στο πως το κράτος θα απαγκιστρωθεί από τον Συνεργατισμό, και είναι γι’ αυτό που παρομοιάζω τον Συνεργατισμό με μαύρη τρύπα. Τα πιο πάνω ερωτήματα όμως θα πρέπει να απαντηθούν από τις αρμόδιες αρχές: Την κυβέρνηση (σαν μέτοχος), τη βουλή (σαν νομοθετικό σώμα), την Κεντρική Τράπεζα (σαν εποπτική αρχή) και όλες τις αρμόδιες κυβερνητικές υπηρεσίες υπεύθυνες για την επίβλεψη και διαχείριση εθνικού πλούτου.

Ο Αλέξανδρος Μιχαηλίδης είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Imperial College Business School.