Ο λογαριασμός του πάρτυ

Tο Νοέμβριο του 2008 η Βασίλισσα της Αγγλίας Ελισάβετ, επισκέφθηκε την περίφημη Σχολή Οικονομικών του Λονδίνου (London School of Economics) γιά να κάνει τα εγκαίνια ενός νέου κτιρίου.  Η βασίλισσα, η οποία δε συνηθίζει στις επισκέψεις που κάνει να ρωτά δύσκολες ερωτήσεις, πάγωσε τους παρευρισκομένους με την εξής ερώτηση: «Γιατί [εσείς οι οικονομολόγοι] δεν προβλέψατε την κρίση;». Τρία χρόνια μετά η ερώτηση αυτή έχει συνεχίζει να είναι σημαντική. Γιατί η ίδια σχολή σκέψης η οποία οδήγησε στην κρίση συνεχίζει να κρατεί τα ηνία. Τόσον της ακαδημαϊκής σκέψης, όπως αυτή εκφράζεται από τα κυριότερα «κορυφαία» ακαδημαϊκά περιοδικά, όσο και της οικονομικής πολιτικής, ιδιαίτερα όπως αυτή εκφράζεται από τις κεντρικές τράπεζες της Ευρώπης και των ΗΠΑ, οι οποίες είχαν και τη μεγαλύτερη ευθύνη για την τραπεζική κρίση. Σε αντίθεση με άλλα επαγγέλματα, όπως μηχανικοί, αρχιτέκτονες, λογιστές κλπ όπου τα λάθη συνήθως οδηγούν σε απόδοση ευθυνών, στην περίπτωση των οικονομολόγων και ιδιαίτερα αυτών που προστατεύονται από ακαδημαϊκά κατεστημένα η/και την «ανεξαρτησία» των κεντρικών τραπεζών, τα λάθη δεν αναγνωρίζονται. Συνεχίζονται, εντείνονται και επεκτείνονται, αφού η επικρατούσα σχολή σκέψης έχει επιβιώσει και συνεχίζει μάλιστα να φορεί τις ίδιες παρωπίδες. Ποίοι ήταν λοιπόν οι κύριοι λόγοι που δεν πρόβλεψε η σχολή αυτή την κρίση;  Οι λόγοι αυτοί – οι οποίοι αλληλοσυμπληρώνονται – είναι κατά τη γνώμη μου οι εξής τρείς: 1. Οι αδυναμίες και οι ελλείψεις των μακροοικονομικών μοντέλων. Τα κυριότερα μακροοικονομικά μοντέλα, γνωστά ως DSGE (Dynamic Stochastic General Equilibrium), τα οποία χρησιμοποιούνταν και χρησιμοποιούνται από κεντρικές τράπεζες για τον καθορισμό των επιτοκίων δε λάμβαναν καθόλου υπόψη τις χρηματοοικονομικές συνθήκες, όπως π.χ. τις φούσκες στα ακίνητα και άλλα χρηματοοικονομικά προϊόντα.  Δεν έχουν χώρο ούτε για τραπεζικές κρίσεις αλλά ούτε και για τράπεζες αφού χαρακτηρίζονται από ένα αντιπροσωπευτικό καταναλωτή (δεν υπάρχει φυσικά ανισότητα, ανεργία ούτε και φτώχια στα μοντέλα αυτά). Έτσι η νομισματική πολιτική ήταν υπερβολικά χαλαρή ενώ ταυτόχρονα οι ρυθμιστικές αρχές ήταν υπερβολικά εφησυχασμένες, εφόσον τα μοντέλα αυτά δεν είχαν τη δυνατότητα να προβλέψουν κρίσεις. 2. Η ιδεολογία της ελεύθερης αγοράς. Αυτή οδήγησε σε φιλελευθεροποιήσεις και χαλαρή ρύθμιση, ως επίσης και στην πεποίθηση ότι οι τιμές των ακινήτων, ομολόγων και μετοχών κ.α. αντανακλούσαν τα ουσιώδη μεγέθη της οικονομίας. Έτσι δεν υπήρχε κανένας λόγος ανησυχίας αφού η αγορά ήταν παντοδύναμη, αποδοτική και τέλεια. 3. Διαφθορά, διαπλοκή η/και προκατάληψη. Οι πολύ στενές σχέσεις μεταξύ ρυθμιστών και ρυθμιζόμενων - στις οποίες εμπλέκονταν και ακαδημαϊκοί - ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, οδήγησαν σε χαλαρή ρύθμιση η οποία επέτρεψε και ενεθάρρυνε τον τυχοδιωκτισμό και την κερδοσκοπία σε βάρος αυτών που δεν είχαν καλή πληροφόρηση και σε τελευταία ανάλυση το φορολογούμενο πολίτη. Σημαντικό να σημειωθεί ότι ένα μεγάλο κομμάτι της ακαδημαϊκής έρευνας στα μακρο-οικονομικά χορηγείτο (και συνεχίζει να χορηγείται) από κεντρικές τράπεζες και συναφείς οργανισμούς, κάτι που μπορεί να εξηγήσει σε ένα βαθμό και το πρώτο σημείο.  Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι έρευνες που έχουν χρηματοδοτηθεί από κεντρικές τράπεζες συμπεραίνουν, μεταξύ άλλων, και ότι μόνο οφέλη υπάρχουν από την ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών, τις φιλελευθεροποιήσεις κλπ. Δεν είναι επίσης καθόλου τυχαίο ότι τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών δημοσιεύθηκαν σε «κορυφαία» οικονομικά περιοδικά. Από τους πιο πάνω λόγους πιστεύω ότι ο τρίτος ήταν και ο πλέον σημαντικός. Ο δεύτερος έπαιξε ρόλο καταλυτικό – αντιπροσώπευσε το όπιο για τις μάζες των οικονομολόγων οι οποίες εξυμνούσαν την ελεύθερη αγορά – ενώ ο πρώτος ήταν απλά ένα σύμπτωμα του τρίτου. Η άποψη μου ενισχύεται από το γεγονός ότι το ΔΝΤ είχε αντιληφθεί από το 2005 ότι η οικονομία των ΗΠΑ οδηγείτο προς μια μεγάλη τραπεζική κρίση.  Και αυτό σε ένα βαθμό γιατί το ΔΝΤ, μετά την κρίση της Ασίας του 1997-98 για την οποία είχε δεχθεί έντονη κριτική για τους χειρισμούς του, στις δικές του μακροοικονομικές αναλύσεις είχε αρχίσει να λαμβάνει πολύ σοβαρά υπόψη τις εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα. Δια του στόματος του πρώτου του οικονομολόγου Raghuram Rajan, το ΔΝΤ προειδοποίησε για την επερχόμενη κρίση στις ΗΠΑ σε ομιλία που έκανε στο συνέδριο της Τράπεζας του Κάνσας Σίτυ (στο Jackson Hole, Wyoming στις 27 Αύγουστου του 2005) προς τιμή του Alan Greenspan, ενώπιον του ίδιου του Greenspan και πολλών άλλων κεντρικών τραπεζιτών και άλλων ρυθμιστικών αρχών. Η ομιλία αυτή, η οποία αποδείχθηκε προφητική, απορρίφθηκε από διάφορους παρευρισκομένους, οι οποίοι προσπάθησαν να παρουσιάσουν τον Rajan – ο οποίος ήταν καθηγητής στο Σικάγο με σύγχρονη Κεϋνσιανή προσέγγιση πολιτικής οικονομίας - ως ένας εχθρό της ελεύθερης αγοράς και ένα προασπιστή μιας ξεπερασμένης ρύθμισης. Η ιστορία φυσικά δικαίωσε τον Rajan και κατάστρεψε τη φήμη του Greenspan, o οποίος ήταν και ο κυριότερος ίσως αρχιτέκτονας της οικονομικής πολιτικής που με την εθελοτυφλία της οδήγησε στην κρίση. Αν αυτές οι προειδοποιήσεις του ΔΝΤ ήταν για οποιανδήποτε άλλη χώρα σίγουρα θα λαμβάνονταν σοβαρά υπόψη (και θα οδηγούσαν και σε ανάλογες υποβαθμίσεις).  Ήταν όμως για τις ΗΠΑ, και μάλιστα εν μέσω ενός μεγάλου πάρτυ στο οποίο όλοι οι παρευρισκόμενοι διασκέδαζαν, κάποιοι φυσικά περισσότερο από άλλους.  Και ενώ φαίνεται να ήταν γνωστό ότι σε κάποια στιγμή το πάρτυ θα τέλειωνε, το 2005 ήταν κάπως πρόωρο.  Αφού υπήρχε η δυνατότητα να πραγματοποιηθούν και άλλα κέρδη σε βάρος αυτών που δεν ήξεραν, γιατί όχι; Σήμερα η μεγαλύτερη τραπεζική κρίση από τη δεκαετία του 1930 έχει μεταμορφωθεί σε κρίση δημόσιου χρέους η οποία απειλεί, μεταξύ άλλων, και το ίδιο το μέλλον της ευρωζώνης, αφού αυτή είναι χτισμένη πάνω στο οικονομικό δόγμα που οδήγησε στην κρίση. Και αυτοί που μας θέλουν να ξεχάσουμε από που προήλθε η κρίση, καθοδηγούμενοι από την ίδια ιδεολογία, προσφέρουν εύκολες, γενικόλογες, λύσεις, οι οποίες ουσιαστικά δεν είναι τίποτε άλλο από το πως θα πληρωθεί ο λογαριασμός για το μεγαλύτερο πάρτυ του αιώνα. Από ιδιωτικούς υπάλληλους, η από δημόσιους; Άνεργους, σημερινούς η αυριανούς; Μεσαίους, φτωχούς η ακόμη και πλούσιους; Συνταξιούχους η νέους;  Δεν έχει και τόσο σημασία φθάνει ο λογαριασμός να πληρωθεί. Από άλλους.