Ζητείται ανάπτυξη

 Η ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου με τίτλο «Towards Growth-Friendly Consolidation and Job-Friendly Growth» ημερομηνίας 30 Ιανουαρίου 2012 αντιπροσωπεύει ένα πολύ σημαντικό βήμα προς την ορθή κατεύθυνση.  Αναγνωρίζει ουσιαστικά ότι το ζητούμενο, για να εξέλθει η ευρωζώνη από την κρίση, είναι η ανάπτυξη.   Το πρώτο, αν όχι και το πλέον σημαντικό σημείο είναι, ότι παραδέχεται ότι από μόνα τους τα δημοσιονομικά μέτρα και τα μέτρα χρηματοοικονομικής σταθεροποίησης δεν είναι αρκετά για να προωθηθεί η μακροχρόνια ανάπτυξη.  Το δεύτερο σημαντικό σημείο είναι ότι αναγνωρίζει – έστω και σιωπηλά – τις αρνητικές επιπτώσεις των μέτρων λιτότητας πάνω στην ανεργία.   Μεταξύ άλλων, η ανακοίνωση δείχνει την πρόθεση των ηγετών της ευρωζώνης να ληφθούν άμεσα μέτρα ενίσχυσης της απασχόλησης και καταπολέμησης της ανεργίας των νέων.  Τα μέτρα είναι κυρίως διαρθρωτικά, αλλά το σημαντικό στοιχείο είναι ότι θα διατεθούν ευρωπαϊκά κονδύλια για να στηρίξουν αυτές τις νέες πρωτοβουλίες.  Δεν γίνεται αναφορά στα ποσά που θα διατεθούν, αλλά αυτή η κίνηση είναι σίγουρα επεκτατική και στοχευμένη και σαν τέτοια είναι πολύ ευπρόσδεκτη.  Το τρίτο σημαντικό στοιχείο είναι ότι η ανακοίνωση αναγνωρίζει ουσιαστικά ότι το πάγωμα των πιστώσεων που επιχειρούν οι τράπεζες περιορίζει την ανάπτυξη των επιχειρήσεων και υπονομεύει τη δυνατότητά των τελευταίων να δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας.  Καλεί μάλιστα τις εποπτικές αρχές και την Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή να μεριμνήσουν ώστε να σταματήσει η απομόχλευση που επιχειρούν οι τράπεζες (ουσιαστικά για να αποφύγουν την κρατικοποίηση τους) και να εφαρμόσουν την ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα μπόνους των τραπεζιτών.  Γίνεται επίσης ιδιαίτερη μνεία για στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων μέσω των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ, με στόχευση την ενίσχυση της ανάπτυξης και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.  Ακόμη ένα επεκτατικό μέτρο που αν υλοποιηθεί σύντομα και αποτελεσματικά θα τονώσει την ανάπτυξη.  Η ανακοίνωση σημειώνει ακόμη ότι οι ευρωπαϊκές οικονομίες έχουν ανάγκη από εκσυγχρονισμό και από βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους.  Αυτό δεν είναι καθόλου νέο αλλά εκείνο που είναι πολύ ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι δεν γίνεται αναφορά ούτε μια φορά στον όρο «λιτότητα» (ούτε και σε μειώσεις μισθών και ημερομισθίων για να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα).  Αντί αυτού, η ανακοίνωση χρησιμοποιεί τον όρο «fiscal consolidation» (η επίσημη μετάφραση «[δημοσιονομική] εξυγίανση» πιστεύω δεν αποδίδει πολύ καλά το νόημα).  Η διαφορά μπορεί να φαίνεται μικρή αλλά συμβολίζει – ελπίζω - μετακίνηση της ευρωζώνης από τις ακραίες, γερμανικής κυρίως προέλευσης, θέσεις που παρουσιάζουν τη λιτότητα σαν το φάρμακο που θεραπεύει όλες τις οικονομικές ασθένειες.    Και επειδή κάποιοι μπορεί να ισχυρισθούν ότι εδώ χρησιμοποιώ (συγγραφική υπερβολή), ανοίγω παρένθεση και παραθέτω πιο κάτω αυθεντική και χωρίς κανένα σχόλιο την επιστολή του (προφανώς γερμανικής καταγωγής) καθηγητή της Οξφόρδης Wilfred Beckerman, η οποία δημοσιεύθηκε στη Financial Times στις 30 Ιανουαρίου:  «Sir, It is ironic that the main threat to the survival of capitalism within a free society comes not from the Occupy Wall Street and similar protest movements but from the hardline conservatives who dominate economic policy in Germany».  Ο όρος «fiscal consolidation» χρησιμοποιείται πολύ περισσότερο από το ΔΝΤ, το οποίο έχει πολύ διαφορετικές απόψεις από τη Γερμανική κυβέρνηση όσον αφορά τα μέτρα λιτότητας.  Πριν λίγες μέρες η κ. Λαγκάρντ εξέφρασε αυτές τις απόψεις στο Βερολίνο και στο Νταβός, ζητώντας μάλιστα από τη Γερμανία να υιοθετήσει επεκτατική πολιτική.  Παρόμοιες απόψεις και με λιγότερο διπλωματικό τρόπο έχουν εκφράσει πρόσφατα και πολλοί αναλυτές, όπως για παράδειγμα ο ανώτερος οικονομολόγος της UBS, George Magnus, ο οποίος μίλησε στο BBC για λανθασμένη διάγνωση της κρίσης από την ευρωζώνη.  Η δημοσιονομική σταθεροποίηση μπορεί να επιτευχθεί χωρίς μειώσεις μισθών και ημερομισθίων, αρκεί να υπάρχει ανάπτυξη.  Εκείνο που απαιτεί είναι η μείωση των κρατικών δαπανών, όχι σε απόλυτο αριθμό, αλλά σαν ποσοστό του ΑΕΠ.  Αυτό, όταν υπάρχει θετικός ρυθμός ανάπτυξης, μπορεί να επιτευχθεί με περισσότερη αποδοτικότητα, μέσω π.χ. σταδιακής μείωσης του αριθμού θέσεων εργασίας στο δημόσιο, χωρίς μαζικές απολύσεις.  Όπως έχω εξηγήσει σε προηγούμενο άρθρο μου «Χρέος και αποπληθωρισμός», η μείωση των εισοδημάτων των εργαζομένων δεν είναι μόνο υφεσιακή - γιατί μειώνει την ολική ζήτηση – αλλά μπορεί να γίνει και η απαρχή ενός φαύλου κύκλου οικονομικής συρρίκνωσης και αποπληθωρισμού, ο οποίος οδηγεί στην Οικονομική Κατάθλιψη.  Οι απόψεις του ΔΝΤ για τα μέτρα λιτότητας, όπως και η οικονομική πολιτική της κυβέρνησης Ομπάμα, αντανακλούν πολύ περισσότερο αυτή την ανησυχία νέο-Κευνσιανών οικονομολόγων, όπως ο Στίγκλιτζ και ο Κρούγκμαν.  Η κ. Λαγκάρντ εξέφρασε τις ίδιες αυτές ανησυχίες, όταν μίλησε για την ανάγκη να αποφύγουμε επιστροφή στη δεκαετία του 1930 στο Βερολίνο.  Καταλήγω ότι η ανακοίνωση δικαιολογεί αισιοδοξία για την έξοδο της ευρωζώνης από τη σημερινή κρίση και φαίνεται να έχει ερμηνευθεί και από τις αγορές πολύ θετικά.  Η δική μου όμως αισιοδοξία παραμένει συγκρατημένη γιατί ως συνήθως ο διάβολος είναι στη λεπτομέρεια.  Καθόλου παράξενο αν τα ανακοινωθέντα μέτρα αποδειχθούν «too little and too late». Πανίκος Δημητριάδης Καθηγητής Οικονομικών Πανεπιστήμιο του Leicester Μέλος της Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών του Ηνωμένου Βασιλείου