Τράπεζες και ασυμμετρική πληροφόρηση

 Το προηγούμενο μου άρθρο, με τίτλο «Κακές τράπεζες», δημιούργησε κάποια δικαιολογημένα ερωτηματικά που πιστεύω δε μπορούν εύκολα να απαντηθούν χωρίς πρώτα να γίνει μια εισαγωγή στη βασική έννοια της ασυμμετρικής πληροφόρησης.  Σκοπός του άρθρου αυτού είναι να εξηγήσει τη μεγάλη σημασία που έχει η έννοια της ασυμμετρικής πληροφόρησης, για να αντιληφθούμε καλύτερα και τα σημερινά προβλήματα της κυπριακής οικονομίας.    Η ασυμμετρική πληροφόρηση ορίζεται σαν η άνιση κατανομή πληροφοριών μεταξύ δύο πλευρών σε μια οικονομική συναλλαγή.  Στην αγορά πιστώσεων ο δανειζόμενος είναι συνήθως πολύ πιο καλά πληροφορημένος γιέ τις ικανότητές του, όπως και για την προθυμία του να αποπληρώσει το δάνειο που παίρνει, παρά αυτός που δανείζει.  Δηλαδή ο δανείζων έχει λιγότερες πληροφορίες παρά ο δανειζόμενος.  Ένα άλλο παράδειγμα, για να κάνω και τη σύνδεση με το προηγούμενο μου άρθρο, είναι η πληροφόρηση των επενδυτών σχετικά με την ποιότητα του χαρτοφυλακίου μιας τράπεζας σε περίοδο ύφεσης ή/και κρίσης.  Η τράπεζα γνωρίζει πολύ καλύτερα από τους επενδυτές την ποιότητα αυτή.  Οι επενδυτές είναι φυσιολογικό να είναι επιφυλακτικοί και μπορεί να υποθέτουν τα χειρότερα για την ποιότητα του χαρτοφυλακίου της τράπεζας.  Οι επιπτώσεις της ασυμμετρικής πληροφόρησης είναι πολύ σημαντικές, γιατί δημιουργούν δύο ουσιώδεις δυσλειτουργίες της αγοράς, τη «δυσμενή επιλογή» (adverse selection) και τον «ηθικό κίνδυνο» (moral hazard).  H δυσμενής επιλογή, όπως εξηγεί το πρωτοποριακό άρθρο του George Akerlof «The Market for Lemons» που δημοσιεύτηκε το 1970 στο Quarterly Journal of Economics, μπορεί να οδηγήσει στην κατάρρευση της αγοράς.  Ο Akerlof - ο οποίος κέρδισε το γνωστό Βραβείο της Σουηδικής Ακαδημίας για το άρθρο αυτό - χρησιμοποίησε την αγορά μεταχειρισμένων αυτοκινήτων για να εξηγήσει το πρόβλημα της δυσμενούς επιλογής.  Στην αγορά αυτή υπάρχουν δύο είδη αυτοκίνητα, υπέθεσε, τα «λεμόνια» και τα «ροδάκινα».  Τα λεμόνια είναι κακής ποιότητας αυτοκίνητα και αφήνουν τον ιδιοκτήτη με μια ξινή γεύση στο στόμα κάθε φορά που τα χρησιμοποιεί, τον αφήνουν δηλαδή στο δρόμο κλπ.  Τα ροδάκινα είναι τα καλής ποιότητας αυτοκίνητα και αφήνουν μια ευχάριστη γλυκιά γεύση στο στόμα του ιδιοκτήτη τους κάθε φορά που τα οδηγεί.  Οι ιδιοκτήτες γνωρίζουν φυσικά την ποιότητα του αυτοκινήτου τους.  Οι αγοραστές όμως δεν γνωρίζουν και έτσι είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν μια μέση τιμή για να αποκτήσουν αυτοκίνητο.  Δηλαδή θέλουν να πληρώσουν το μέσο όρο μεταξύ λεμονιού και ροδάκινου.  Οι ιδιοκτήτες των καλών αυτοκινήτων δεν δέχονται να πουλήσουν σε αυτή τη τιμή ενώ οι ιδιοκτήτες των λεμονιών είναι πολύ ικανοποιημένοι από αυτή την τιμή.  Έτσι η αγορά γεμίζει λεμόνια, αυτό γίνεται γνωστό και κανείς δεν αγοράζει πλέον μεταχειρισμένα αυτοκίνητα.  Voila.  Η αγορά έχει καταρρεύσει λόγω δυσμενούς επιλογής.  Η δυσμενής επιλογή επηρεάζει όλες τις αγορές όπου η πληροφόρηση είναι άνιση.  Επηρεάζει τις χρηματοοικονομικές αγορές όπως και την αγορά εργασίας.  Η μεγάλη μείωση των μισθών στην Ελλάδα, εφόσον γίνεται με ισοπεδωτικό τρόπο, θα οξύνει το πρόβλημα δυσμενούς επιλογής, τόσο για το δημόσιο όσο και για τον ιδιωτικό τομέα, γιατί οι πιο ικανοί εργαζόμενοι πιθανό να μεταναστεύσουν (brain drain).  Εκείνοι που πιστεύουν ότι τα μέτρα λιτότητας δεν επηρεάζουν αρνητικά το μακροπρόθεσμο  ρυθμό ανάπτυξης της χώρας θα πέσουν και πάλι έξω γιατί η ποιότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας θα υποβαθμισθεί.  Δυστυχώς, ακόμη και σήμερα, οι αναλύσεις που συνεχίζονται να γίνονται από αυτούς που κρατούν τα ηνία της μακροοικονομικής πολιτικής αγνοούν τις μικροοικονομικές πτυχές των μέτρων λιτότητας αφού οι μακροοικονομολόγοι συνεχίζουν να εμμένουν σε αναλύσεις που χρησιμοποιούν τον «αντιπροσωπευτικό καταναλωτή».  Εξ΄ ορισμού τέτοιες αναλύσεις δεν επιτρέπουν την ανάλυση των προβλημάτων της ασυμμετρικής πληροφόρησης, τα οποία μάλιστα εντείνονται μέσα σε μια κρίση.   Η δυσμενής επιλογή επηρεάζει σήμερα τις κυπριακές τράπεζες, όπως και το κυπριακό κράτος, με πολλαπλούς τρόπους, γιατί τα αυξημένα προβλήματα πληροφόρησης σε περίοδο κρίσης δημιουργούν περισσότερη αβεβαιότητα για την ποιότητα του χαρτοφυλακίου των δύο μεγάλων κυπριακών τραπεζών.  Αυτή η αβεβαιότητα είναι φυσιολογικό να επηρεάζει τους καταθέτες, έστω και αν οι περισσότεροι καλύπτονται από ασφάλιση των καταθέσεων τους.  Επηρεάζει επίσης την αγορά τραπεζικών μετοχών, γιατί οι επενδυτές δεν είναι σίγουροι για την ασφάλεια των επενδύσεών τους, δυσκολεύοντας τις τράπεζες να εξεύρουν νέα κεφάλαια.  Με τη σειρά της όλη αυτή η αβεβαιότητα μεταφέρεται στην αγορά ομολόγων του κυπριακού κράτους, αφού το κράτος είναι και ο εγγυητής των συστημικά μεγάλων τραπεζών.  Είναι γι’ αυτό το λόγο που η εξυγίανση του χαρτοφυλακίου των μεγάλων κυπριακών τραπεζών, με Α ή Β τρόπο, πρέπει να αποτελεί την ύψιστη προτεραιότητα της οικονομικής πολιτικής σήμερα.  Πανίκος Δημητριάδης Καθηγητής Οικονομικών Πανεπιστήμιο του Leicester Μέλος της Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών του Ηνωμένου Βασιλείου