Η αρχή του τέλους

 O συμπαθής οικονομολόγος και γνωστός πρώην blogger της FT Willem Buiter (τώρα πρώτος οικονομολόγος της Citibank), έσπασε επιτέλους τη σιωπή του.  Μας είπε πρόσφατα ότι η μετάσταση της κρίσης στην Ισπανία και στην Ιταλία σημαδεύει την απαρχή μιας υπαρξιακής κρίσης της ευρωζώνης.  Το παιχνίδι έχει πλέον αλλάξει, ανάφερε ο Buiter. Η αδυναμία της ευρωζώνης να επιστρέψει σε υγιείς ρυθμούς ανάπτυξης, οι οποίοι είναι απαραίτητοι για να είναι το δημόσιο χρέος διαχειρίσιμο, κρύβεται πίσω από τη μετάσταση της κρίσης από τις χώρες της περιφέρειας στις χώρες του «μαλακού πυρήνα.  Η Ιταλία – η οποία είναι η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία στην ευρωζώνη – παρουσιάζει αναιμική ανάκαμψη, από τη μεγάλη ύφεση που πέρασε το 2009.  Ο υποτονικός ρυθμός ανάπτυξης της χώρας για δεκαετίες τώρα δεν φαίνεται να πείθει τις αγορές ότι εύκολα θα μπορέσει να μειώσει το χρέος της.  Τα μέτρα λιτότητας που ανακοίνωσε η Ιταλική κυβέρνηση δεν πείθουν ότι αποτελούν ολοκληρωμένη λύση στο πρόβλημα του χρέους.  Όπως έχω εξηγήσει πολλές φορές στο παρελθόν – και όπως έχει δείξει και η εμπειρία της Ελλάδας – αν τα μέτρα λιτότητας δε συνοδεύονται από μέτρα που προωθούν την ανάπτυξη, το μόνο που πετυχαίνουν είναι να συρρικνώνουν το ΑΕΠ και να μειώνουν τα έσοδα του κράτους από έμμεση και άμεση φορολογία.  Η ευρωζώνη – όπως έχει αποδείξει τα τελευταία δύο χρόνια - δεν έχει λύσεις που θα επαναφέρουν την ανάπτυξη.  Ο κύριος λόγος γι’ αυτό είναι ότι η αρχιτεκτονική της βασίζεται πάνω στο δόγμα του γερμανικού μονεταρισμού.  Ένα δόγμα που στην καλύτερη περίπτωση είναι κατάλληλο για χώρες όπως η Γερμανία και αυτό μόνο σε περίοδο πλήρους απασχόλησης.  Στα μοντέλα του μονεταρισμού το μόνο οικονομικό πρόβλημα είναι ο πληθωρισμός.  Εξ’ υποθέσεως.  Όλα τα υπόλοιπα έχουν ήδη λυθεί από την ελεύθερη αγορά.  Η ανεργία, αν υπάρχει, είναι κατά κανόνα εθελοντική.  Για να το κάνω ακόμη πιο λιανό, εκείνοι που είναι άνεργοι το έχουν διαλέξει οι ίδιοι (δοκιμάστε το αυτό με τους νέους στην Ισπανία αν θέλετε).  Κάθονται είτε γιατί προτιμούν την ανάπαυλα είτε γιατί διερευνούν την αγορά εργασίας για να βρουν καλύτερη δουλειά.  Για να μη προσθέσω ότι σε πολλές περιπτώσεις ακόμη και αυτού του είδους η ανεργία αποκλείεται εξ’ υποθέσεως.  Γιατί σε πολλά από αυτά τα μοντέλα υπάρχει συνήθως ένα μόνο αντιπροσωπευτικό νοικοκυριό, το οποίο επιλέγει το ίδιο τις ώρες που θέλει να δουλέψει.  Για αναλυτική ευκολία (δηλαδή για να βγαίνουν τα μαθηματικά πιο εύκολα, όπως μας λένε, και όχι για να παραπλανούν). Το δυστύχημα δεν είναι ότι τα μοντέλα αυτά υπάρχουν.  Οι ακαδημαϊκοί μπορούν να κάνουν ότι υποθέσεις θέλουν, είπε προ πολλού η περίφημη κυρία Joan Robinson στο Cambridge.  Το δυστύχημα είναι ότι αυτά τα προβληματικά μοντέλα αντιπροσωπεύουν τα οικονομικά θεμέλια πάνω στα οποία κτίστηκε το όλο οικοδόμημα που ονομάζεται ευρωζώνη.  Είναι γι’ αυτό πού ο πρωταρχικός στόχος της ΕΚΤ είναι ο πληθωρισμός και μόνο.  Η μείωση της ανεργίας, η αποφυγή τραπεζικών κρίσεων είναι δευτερεύοντες στόχοι.  Γι’ αυτό την περασμένη βδομάδα – εν μέσω αναιμικής ανάπτυξης, αυξανόμενης ανεργίας και μετάστασης της κρίσης στην Ιταλία η ΕΚΤ αποφάσισε – εν τη σοφία της – να αυξήσει ξανά το επιτόκιό της.  Γιατί ο πληθωρισμός έχει φθάσει στα ύψη του 2.7%.  Παρενθετικά αναφέρω ότι την ίδια μέρα η Τράπεζα της Αγγλίας άφησε το δικό της επιτόκιο στο 0.5%, ενώ ο πληθωρισμός στη Βρετανία βρίσκεται στο 4.2%. Είναι πάνω στην ίδια βάση που δημιουργήθηκε και το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ).  Από το οποίο απορρέουν όλα τα όμορφα μέτρα λιτότητας τα οποία στην πραγματικότητα κάθε άλλο παρά προωθούν την ανάπτυξη.  Στη μονεταριστική θεωρία, όμως, οι δαπάνες του κράτους κατά γενικό κανόνα δεν είναι παραγωγικές.  Το κράτος το ίδιο αποτελεί στρέβλωση.  Έτσι η μείωση των κρατικών δαπανών, σύμφωνα με το μονεταρισμό, οδηγεί αυτόματα σε αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης.    Οι αγορές, καθοδηγούμενες από ένα και μοναδικό κριτήριο, δηλαδή το κέρδος, δίνουν περισσότερη σημασία στους αριθμούς παρά στα οικονομικά δόγματα.  Και οι αριθμοί είναι αμείλικτοι.  Τα μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα όχι μόνο δεν μείωσαν το δημοσιονομικό έλλειμμα, αλλά βύθισαν τη χώρα στην ύφεση, την ανεργία και τα κοινωνικά προβλήματα.   Λίγο-πολύ το ίδιο συνέβηκε και στην Ιρλανδία, στην Πορτογαλία και στην Ισπανία.   Το ίδιο θα συμβεί και στην Ιταλία.  Τα μέτρα λιτότητας δεν θα φέρουν την ανάπτυξη και οι αγορές το γνωρίζουν.    Η ευρωζώνη δεν έχει λύσεις για την Ελλάδα.  Δεν έχει λύσεις για την περιφέρεια.  Μήπως θα βρει εύκολα λύσεις για την Ιταλία; Η μήπως θα τη βυθίσει και αυτή στην ύφεση και στην ανεργία; Για να επιβιώσει η ευρωζώνη χρειάζεται μια πολύ πιο πλουραλιστική οικονομική αρχιτεκτονική, η οποία θα πρέπει να πάρει τα καλύτερα στοιχεία από κάθε Σχολή Σκέψης . Ο σύγχρονος Κευνσιανισμός, σήμερα, που είναι περίοδος κρίσης, ύφεσης και ανεργίας στις πλείστες χώρες της Ευρώπης, μπορεί να προσφέρει πολύ καλύτερες λύσεις.  Λύσεις που θα επαναφέρουν την ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία και που θα προστατεύσουν την ευρωζώνη.  Η σημερινή πολιτική και οικονομική ηγεσία στο κέντρο της Ευρώπης δεν φαίνεται όμως να έχει αντιληφθεί ότι χρειάζεται επειγόντως μια επανεξέταση της οικονομικής αρχιτεκτονικής της ευρωζώνης σε όλο της το βάθος.  Προτιμά να μπαλώνει με προσωρινό τρόπο τις ρωγμές, όσο μεγάλες και να είναι και να επιμένει πεισματικά ότι η καταστροφική της οικονομική πολιτική είναι η μόνη διέξοδος.  Ούτε το πείσμα ούτε και η εθελοτυφλία όμως θα την προστατεύσει όταν το οικοδόμημα αρχίσει να καταρρέει.   Με τα σημερινά δεδομένα λοιπόν βρισκόμαστε μπροστά στην αρχή του τέλους.   Πανίκος Δημητριάδης Καθηγητής Οικονομικών Πανεπιστήμιο του Leicester