Ακαδημαϊκοί και πολιτεία

Η εγκληματική αμέλεια που οδήγησε στα τραγικά γεγονότα της περασμένης βδομάδας στην Κύπρο και η οργή του λαού που ακολούθησε έχει οδηγήσει σε μία άνευ προηγουμένου κριτική όχι μόνο της κυβέρνησης αλλά και ολόκληρου του πολιτικού συστήματος.  Το ότι το όλο πολιτικό σύστημα της χώρας έχει μεγάλες αδυναμίες είναι εμφανές σε όλους – ακόμη και στους ίδιους τους πολιτικούς.  Για να εξέλθει το πολιτικό σύστημα του νησιού από τη σημερινή του ισορροπία χρειάζεται προσεκτική και σε βάθος μελέτη των κινήτρων των πολιτικών κομμάτων και άλλων πολιτικών παραγόντων.  Οι εύκολες λύσεις που προσφέρονται, όπως ιδέες για κυβέρνηση «τεχνοκρατών», ακαδημαϊκής κυρίως προέλευσης, είναι ίσως ακόμη πιο επικίνδυνες γιατί μακροπρόθεσμα θα ζημιώσουν τόσο την πολιτεία όσο και τα ίδια τα πανεπιστήμια.  Οι ακαδημαϊκοί ή/και άλλοι «τεχνοκράτες» έχουν διαφορετικά κίνητρα αλλά και πολύ μικρότερο ρίσκο από τους πολιτικούς καριέρας, όταν αναλαμβάνουν πολιτικά αξιώματα.  ’Έτσι το κόστος των σφαλμάτων τους είναι πολύ μικρότερο από το κόστος των σφαλμάτων ενός πολιτικού καριέρας.   Ο βαθμός στον οποίο ο ακαδημαϊκός-πολιτικός είναι υπόλογος στην πολιτεία είναι συνήθως πολύ μικρότερος από αυτόν ενός πολιτικού καριέρας.  Και αυτό γιατί ο ακαδημαϊκός μετά από πολιτικά σφάλματα μπορεί συνήθως να επιστρέψει στην ακαδημαϊκή του καριέρα, αν όχι στην και στην ίδια του την έδρα.  Σε αντίθεση η καριέρα ενός πολιτικού μπορεί να τελειώσει μετά από ένα μεγάλο πολιτικό λάθος.    Ένας πετυχημένος ακαδημαϊκός συνήθως δεν θέλει να αναλάβει πολιτικό αξίωμα, εκτός και αν έχει αλλότριους στόχους.  Η απουσία του από την ακαδημία μετά από 3-5 χρόνια ως πολιτικός δημιουργεί ένα κενό στο βιογραφικό – δημοσιεύσεων και ερευνητικών προγραμμάτων – που δύσκολα αναπληρώνεται.  Απουσία για μεγαλύτερη περίοδο από πενταετία ισοδυναμεί συνήθως με το τέλος μίας ακαδημαϊκής καριέρας.   Η συμβολή ενός πετυχημένου ακαδημαϊκού στα κοινά μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη μέσα από την ακαδημαϊκή του θέση, αφού αυτή μπορεί να γίνει μέσω συμβολής απόψεων στα ΜΜΕ, παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και με άλλους μηχανισμούς που προστατεύουν την ανεξαρτησία των απόψεών του.  Αυτή η ανεξαρτησία είναι απαραίτητη ασφαλιστική δικλείδα και για την πολιτεία, ώστε να μπορεί να έχει εμπιστοσύνη στις συμβουλές που παίρνει.  Ένα καλό παράδειγμα για θέματα οικονομίας – το οποίο είχα εισηγηθεί σε συνεντεύξεις μου στον κυπριακό τύπο πολύ πριν της σημερινής κρίσης (π.χ. η συνέντευξη μου στον Πολίτη το Μάιο του 2010) – είναι το Council of Economic Advisors στις ΗΠΑ, στο οποίο είχαν υπηρετήσει πολλοί γνωστοί ακαδημαϊκοί (π.χ. ο Νομπελίστας Τζόζεφ Στίγκλιτζ ήταν πρόεδρος του Συμβουλίου αυτού επί κυβέρνησης Κλίντον).  Ο θεσμός του ακαδημαϊκού-πολιτικού, όταν χρησιμοποιείται ευρέως, όπως για παράδειγμα στην Ελλάδα, μακροπρόθεσμα ζημιώνει τα ίδια τα πανεπιστήμια, διότι τα αποπροσανατολίζει από την έρευνα και τη διδασκαλία.  Επίσης υπονομεύει την ανεξαρτησία τους από τα πολιτικά κόμματα.  Όταν η ακαδημαϊκή θέση είναι η εύκολη οδός για μια πολιτική καριέρα, τα πανεπιστήμια σταματούν να είναι πόλος έλξης για γνήσιους ακαδημαϊκούς – οι οποίοι παραμένουν σε άλλες χώρες.  Αυτός ο αποπροσανατολισμός των πανεπιστημίων είναι το ότι χειρότερο και για την οικονομία, αφού η έρευνα και η τεχνολογία αποτελούν το βασικό κινητήρα για την ανάπτυξη.  Η εισήγηση μου λοιπόν είναι ότι η κυπριακή πολιτεία πρέπει να χρησιμοποιεί όσον μπορεί τις γνώσεις και τις εμπειρίες των ακαδημαϊκών μέσω δημιουργίας επιτροπών τεχνοκρατικού χαρακτήρα.  Αυτές οι επιτροπές – κατά την άποψη μου – πρέπει να συμβουλεύουν την πολιτεία στο υψηλότερο επίπεδο, δηλαδή πρέπει να εδρεύουν στο προεδρικό.  Οι επιτροπές αυτές δεν πρέπει να περιορισθόυν σε θέματα μόνο οικονομίας, αλλά να επεκταθούν και σε άλλα θέματα όπως π.χ. ασφάλειας, παιδείας, κλπ.    Τα τραγικά γεγονότα της περασμένης βδομάδας απόδειξαν πέραν πάσης αμφιβολίας ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας όπως και οι σύμβουλοι του πρέπει να είναι σε θέση να ρωτούν δύσκολες ερωτήσεις τόσο τους υπουργούς όσο και τους τεχνοκράτες των υπουργείων.  Χωρίς τεχνοκρατική συμβουλή υψηλού επιπέδου αυτό δεν μπορεί να γίνει αποτελεσματικά.  Πανίκος Δημητριάδης Καθηγητής Οικονομικών Πανεπιστήμιο του Leicester