Μεσογειακές Ανισορροπίες: Υπάρχει Λύση;

Ένα βασικό μακροοικονομικό πρόβλημα που για πολλούς οδήγησε στην πρόσφατη διεθνή κρίση είναι οι λεγόμενες παγκόσμιες ανισορροπίες (global imbalances), ένας όρος που προέρχεται από το Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Αμερικής, πρώην καθηγητή οικονομικών στο Princeton, Ben Bernanke. Οι παγκόσμιες ανισορροπίες προέρχονται από την παγκοσμιοποίηση και την εισαγωγή της Κίνας και της Ινδίας στο παγκόσμιο εμπόριο. Το τεράστιο (ανειδίκευτο) εργατικό δυναμικό αυτών των κολοσσών βοήθησε στη μείωση των τιμών σε καταναλωτικά αγαθά στη Δύση. Τα χρήματα απ’ αυτές τις πωλήσεις χρησιμοποιήθηκαν από την Κίνα για επένδυση σε Αμερικανικά κυβερνητικά ομόλογα που σήμαινε ότι η Αμερική μπορούσε να συνεχίζει να καταναλώνει περισσότερο από την εγχώρια παραγωγή της. Ο δανεισμός για τη διαφορά χρηματοδοτείτο από την Κίνα, κάτι που δεν θα μπορούσε να γίνει σε μία κλειστή στο εμπόριο οικονομία, διότι τότε το επιτόκιο θα ανέβαινε για να φέρει σε ισορροπία την εγχώρια ζήτηση με την εγχώρια παραγωγή. Στην Ευρώπη κάτι αντίστοιχο ισχύει μεταξύ της Γερμανίας και των Μεσογειακών χωρών όπως η Ελλάδα, και δυστυχώς η Κύπρος. Η μη ανταγωνιστική Ελληνική οικονομία για πολλά χρόνια κατανάλωνε πολύ περισσότερο απ’ ότι παρήγαγε, και τώρα πληρώνει το λογαριασμό. Η Κυπριακή οικονομία έχει παρόμοιο πρόβλημα. Η διαφορά στην κατανάλωση και επένδυση σε σχέση με την παραγωγή σε μία χώρα θα φανεί στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Στο διάγραμμα πιο κάτω βλέπουμε τη μεγάλη αύξηση στο Κυπριακό έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών ως ποσοστό του ΑΕΠ. Τα έλλειμμα είχε μεγαλώσει πολύ κατά το 2007-2008 καθώς οι επενδύσεις σε ακίνητα επίσης φαίνονται εδώ (μετριούνται σαν επενδύσεις στα στοιχεία).  Αν το έλλειμμα προέρχεται από παραγωγικές επενδύσεις τότε το έλλειμμα θα πληρωθεί στο μέλλον καθώς οι επενδύσεις θα αρχίσουν να δίνουν καρπούς αλλά δυστυχώς η γενική εντύπωση είναι ότι είναι η κατανάλωση (είτε ιδιωτική, είτε κυβερνητική) που έχει αυξηθεί. Σε αυτό συνηγορεί το ακόλουθο σχεδιάγραμμα που δίδει τη συνολική ιδιωτική κατανάλωση ως ποσοστό του ΑΕΠ. Από το 1995 αυτό το ποσοστό έχει αυξηθεί από 62% σε 69% το 2009. Ένα παρόμοιο σχεδιάγραμμα για επενδύσεις προς το ΑΕΠ μας δείχνει ότι αυτές έχουν κάπως αυξηθεί από το 1995 στο 2009 (έχουν αυξηθεί 2.3% αλλά επενδύσεις σε εξοχικά με μοχλευμένο δανεισμό περισσότερη ανησυχία προκαλούν παρά καθησυχασμό).  Με ανεξάρτητη νομισματική πολιτική η Κύπρος θα μπορούσε να αυξήσει το επιτόκιο για να μειώσει την ιδιωτική ζήτηση και να λύσει το πρόβλημα αυτής της ανισορροπίας. Δεδομένης της μη ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής ως προς το επιτόκιο λόγω του ευρώ, όμως, πως μπορεί η Κύπρος να λύσει τη δική της Μεσογειακή ανισορροπία; Σε κάποιο βαθμό αυτό ίσως γίνει σύντομα λόγω της ανησυχίας στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για τον πληθωρισμό αλλά δε νομίζω ότι μία άνοδος στα επιτόκια της τάξης του 1-2 τοις εκατό να αλλάξει δραματικά την κατανάλωση μας (σε σχέση με το τι παράγουμε). Αντίθετα, δεδομένης της ανάγκης δανεισμού του κράτους, η κρατική κατανάλωση υπό μορφή τοκοχρεολυσίων θα αυξηθεί σε αυτό το σενάριο, ίσως κάνοντας την κατάσταση χειρότερη αφού αυτή η προοπτική θα κάνει ακόμη χειρότερη τη μελλοντική αξιολόγηση από τους διάφορους οίκους αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας. Μία άλλη λύση είναι να γίνουμε πιο ανταγωνιστικοί σαν εργάτες. Μεγαλύτερη παραγωγικότητα/ανταγωνιστικότητα θα μας βοηθήσει να ικανοποιούμε τις καταναλωτικές μας συνήθειες χωρίς καμία άλλη δραστική αλλαγή. Πιστεύω αυτό μπορεί να γίνει σε μερικούς τομείς τις οικονομίας με ψηλό ανθρώπινο κεφάλαιο (πανεπιστημιακή εκπαίδευση, ιατρικές και χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, υψηλού επιπέδου τουριστικές υπηρεσίες (πχ για συνέδρια)) αλλά αυτό θα πάρει χρόνο. Το πρόβλημα όμως είναι άμεσο και δε νομίζω ότι η πιθανή αύξηση του ΑΕΠ με 1-2 τοις εκατό τα επόμενα χρόνια να λύσει το πρόβλημα. Ποια λύση απομένει; Η περισσότερο άμεση και εφαρμόσιμη λύση είναι κατά τη γνώμη μου η μείωση της κυβερνητικής κατανάλωσης. Μειώνοντας το δημοσιονομικό έλλειμμα από 5.5% σε επίπεδα κάτω από 3% θα βοηθήσει άμεσα στην επανάκτηση τις δικής μας ισορροπίας στο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών και θα μειώσει τους κινδύνους που έχουν αρχίσει να εντοπίζονται από τους ξένους οίκους αξιολόγησης. Ένα άμεσο μέτρο θα ήταν η παγοποίηση (μηδέν ΑΤΑ, μηδέν προσαυξήσεις, μηδέν αυξήσεις) όλων των μισθών στο δημόσιο για 1-2 χρόνια. Η απόφαση είναι δύσκολη και από πολιτικής απόψεως και από άποψης δικαιοσύνης δεδομένης της φοροδιαφυγής και της πληρωμής κοινωνικών βοηθημάτων σε άτομα που δεν τα χρειάζονται ή δεν έπρεπε να τα δικαιούνται (που συνδέεται με τη φοροδιαφυγή). Αλλά δεδομένης της ανάγκης για άμεση λύση αυτή η πολιτική μου φαντάζει ως η μόνη άμεσα εφαρμόσιμη. Και είναι ευκολότερη από το να αναγκαστεί η κυβέρνηση να μειώσει τους μισθούς 10% σε 3 χρόνια διότι δε θα μπορεί να δανειστεί στις διεθνείς αγορές. Μαζί με την παγοποίηση των δημόσιων μισθών (που θα περιλαμβάνει και τους ημικρατικούς οργανισμούς) η κυβέρνηση πρέπει να δεσμευθεί να μελετήσει το φορολογικό σύστημα και τη φοροδιαφυγή, το σύστημα κοινωνικών παροχών (πως ορίζεται ένας δικαιούχος) και κοινωνικών ασφαλίσεων, και τους πιθανούς μελλοντικούς τομείς ανάπτυξης της οικονομίας.      Ο Αλέξανδρος Μιχαηλίδης είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. https://sites.google.com/site/alexmichaelidesucy/