Μ. Καπαρδή: Η διαφθορά στην Κύπρο είναι όπως ένα τεράστιο παγόβουνο

Η διαφθορά είναι όπως ένα παγόβουνο που το βλέπεις, όσο είναι πάνω από την επιφάνεια, πολύ όμως περισσότερο είναι κάτω από την επιφάνεια. Κι αυτά που βλέπουμε σήμερα είναι όσα φαίνονται μετά που λιώνουν οι πάγοι, σημειώνει η Μαρία Κραμβιά-Καπαρδή, Καθηγήτρια στο ΤΕΠΑΚ και ιδρυτικό μέλος της Διεθνούς Διαφάνειας Κύπρου.

Η διαφθορά στον τόπο μας είναι διάχυτη παντού, αναφέρει σε συνέντευξη στη Stockwatch, υπογραμμίζοντας ότι είναι «ενδημική και συστημική». Όπως λέει, «τα αρχικά χρόνια της ανεξαρτησίας στην Κύπρο, και σε άλλες χώρες που ήταν αποικίες ακόμη και στην Ινδονησία που ήταν αποικία της Ολλανδίας, διορίζονταν στο δημόσιο άτομα που ενεπλάκησαν στον απελευθερωτικό αγώνα της χώρας τους. Μετά δημιουργήθηκε η ευνοιοκρατία, το ρουσφέτι, το φακελάκι, το ακριβό δώρο, ο οικονομικός εκβιασμός, το statecapture (όπου οι ισχυροί μιας κοινωνίας ενθαρρύνουν συγκεκριμένες νομοθεσίες να περάσουν για δικό τους όφελος (οικονομικό, πολιτικό, προσωπικό) αλλά εις βάρος της κοινωνίας) και τώρα ευαισθητοποιηθήκαμε στην πολιτική διαφθορά. Εάν δεν δράσουμε άμεσα και να αλλάξουμε την νοοτροπία της νεολαίας, των παιδιών από το δημοτικό, τότε δεν θέλω να φανταστώ πού θα είμαστε στο τομέα των ανήθικων πράξεων και διαπλοκής σε 20 χρόνια», σημειώνει κατά λέξη η κ. Καπαρδή.

-Πώς σχολιάζετε τα όσα συμβαίνουν στην Κύπρο τον τελευταίο καιρό σε σχέση με το φαινόμενο της διαφθοράς;

Προσωπικά δεν καταλαβαίνω γιατί ο κόσμος και κυρίως τα ΜΜΕ εκπλήσσονται με το όσα βγαίνουν προς την επιφάνεια τώρα. Εδώ και χρόνια εμείς που ασχολούμαστε με την καταπολέμηση της διαφθοράς και διαπλοκής ενημερώναμε ότι η πολιτεία όφειλε να αντιμετωπίσει αυτό το καρκίνωμα. Όπως ένα παγόβουνο που το βλέπεις, όσο είναι πάνω από την επιφάνεια, πολύ περισσότερο όμως είναι κάτω από την επιφάνεια, έτσι και η διαφθορά. Άρχισε σιγά σιγά να λιώνει το παγόβουνο και πνίγεται ο κόσμος με όσα ήταν κρυμένα κάτω από την επιφάνεια. Όταν το 2013 δόθηκε το μανιφέστο για την καταπολέμηση της διαφθοράς στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο κόσμος και η πολιτεία θεωρούσαν ότι ήταν υπερβολικό να προτείνονται συγκεκριμένα μέτρα (με νομοθεσίες και κώδικες δεοντολογίας) για την άμεση αντιμετώπιση της διαφθοράς από την εκτελεστική και νομοθετική εξουσία. Τι έγινε; Οκτώ χρόνια αργότερα προτείνονται τα ίδια μέτρα, νομοθεσίες εκκρεμούν στην Βουλή και αναμένουμε την δημιουργία Ανεξάρτητης Αρχής κατά της Διαφθοράς.

Πολλοί οι παράγοντες

-Ποιοι είναι οι παράγοντες που οδηγούν στα φαινόμενα διαφθοράς και στην ενίσχυση αυτής της εικόνας τον τελευταίο καιρό; Είναι απόρροια του ότι πολλά πράγματα κρύβονταν για πολύ καιρό κάτω από το χαλί;

Η διαφθορά και το οικονομικό έγκλημά είναι εγκλήματά με: (α) Μικρή ορατότητα, (β) Πολυπλοκότητα (γ) Διάχυση ευθυνών: Μπορεί να έχουν αναμειχθεί πολλοί παραβάτες από διάφορες περιοχές δικαιοδοσίας στις οποίες ισχύει διαφορετική νομοθεσία. Έτσι γίνεται εξαιρετικά δύσκολο να βρεθούν αποδείξεις που θα τεκμηριώσουν την ευθύνη ενός συγκεκριμένου παραβάτη στην διάπραξη της παράβασης, (δ) Διάχυση θυματοποίησης επειδή συχνά σε τέτοια εγκλήματα δεν μπορεί να προσδιοριστεί το θύμα και τέλος,(ε) Δύσκολη διερεύνηση και επιτυχής δίωξη.

Η διαφθορά στην Κύπρο είναι ενδημική και συστημική. Τα αρχικά χρόνια της ανεξαρτησίας στην Κύπρο, και σε άλλες χώρες που ήταν αποικίες ακόμη και στην Ινδονησία που ήταν αποικία της Ολλανδίας, διορίζονταν στο δημόσιο άτομα που ενεπλάκησαν στον απελευθερωτικό αγώνα της χώρας τους. Μετά δημιουργήθηκε η ευνοιοκρατία, το ρουσφέτι, το φακελάκι, το ακριβό δώρο, ο οικονομικός εκβιασμός, το statecapture (όπου οι ισχυροί μιας κοινωνίας ενθαρρύνουν συγκεκριμένες νομοθεσίες να περάσουν για δικό τους όφελος (οικονομικό, πολιτικό, προσωπικό) αλλά εις βάρος της κοινωνίας) και τώρα ευαισθητοποιηθήκαμε στην πολιτική διαφθορά. Εάν δεν δράσουμε άμεσα και να αλλάξουμε την νοοτροπία της νεολαίας, των παιδιών από το δημοτικό,τότε δεν θέλω να φανταστώ πού θα είμαστε στο τομέα των ανήθικων πράξεων και διαπλοκής σε 20 χρόνια. Στην Κύπρο, και όχι μόνο, ο κόσμος έχει τόσες πολλές σκοτούρες και προσπαθεί να επιβιώσει που δεν διαμαρτύρεται. Ακόμη και εκθέσεις που εκπονήθηκαν στο παρελθόν από αξιότιμα άτομα και επιτροπές η εκτελεστική εξουσία προτίμησε να ‘σκοτώσει’ τον αγγελιοφόροπαρά να εφαρμόσει εισηγήσεις που προτάθηκαν.

Πολύ ψηλό το κόστος της διαφθοράς

-Πότε αρχίσατε να εντοπίζετε το πρόβλημα της διαπλοκής και διαφθοράς στην Κύπρο και το μέγεθος του;

Ασχολούμαι με την καταπολέμηση του οικονομικού εγκλήματος εδώ και 3 δεκαετίες. Όταν η Διεθνής Διαφάνεια,που εδρεύει στο Βερολίνο,το 2009 μου ζήτησε να στήσω το παράρτημά τους στην Κύπρο άρχισα να επικεντρώνομαι και να μελετώ πιο συστηματικά την διαφθορά. Δεν θα ξεχάσω το 2010 όταν προσπαθούσα να βρω ένα/μια δημοσιογράφο να ασχοληθεί με αυτό το θέμα, όλες οι πόρτες ήταν κλειστές. Οι αξιωματούχοι μου έλεγαν δεν υπάρχει διαφθορά. Όπως ακριβώς το 2015 σε μια προσπάθεια να μάθω τί γινόταν με το κυπριακό πρόγραμμα επενδύσεων και τις πολιτογραφήσεις.

Δυστυχώς αρκετοί αξιωματούχοι στον τόπο μας δεν έχουν αντιληφθεί ότι το κόστος της διαφθοράς εκτός από οικονομικές επιπτώσεις παγιδεύει ανθρώπους στη φτώχεια και την εξαθλίωση, διαιωνίζοντας την κοινωνική, οικονομική και πολιτική ανισότητα. Η διαφθορά είναι ταυτόχρονα αιτία της φτώχειας, και εμπόδιο για να ξεπεραστεί. Άλλα κόστη της διαφθοράς είναι:

•Τα ανθρώπινα δικαιώματα περιορίζονται όπου η διαφθορά είναι διαδεδομένη, διότι μια δίκαιη δίκη συνεπάγεται υψηλό κόστος, σε χώρους όπου τα δικαστήρια είναι διεφθαρμένα.Η διαφθορά υπονομεύει τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.

• Η διαφθορά στρεβλώνει το εθνικό και διεθνές εμπόριο.

• Η διαφθορά υπονομεύει τη χρηστή διακυβέρνηση και τη δεοντολογία στον ιδιωτικό τομέα.

• Η διαφθορά απειλεί την εγχώρια και τη διεθνή ασφάλεια και τη βιωσιμότητα των φυσικών πόρων.

• Τα άτομα με λιγότερη εξουσία βρίσκονται σε ιδιαίτερα μειονεκτική θέση σε διεφθαρμένα συστήματα, τα οποία ενισχύουν κατά κανόνα τις διακρίσεις λόγω φύλου.

• Η διαφθορά αυξάνει  τον πολιτικό αποκλεισμό:

Καταπολέμηση σε τρεις πυλώνες

Με ποιους τρόπους μπορούν να αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα διαφθοράς;

Καταρχάς, να πω ότι είμαι από τα άτομα εκείνα που εφαρμόζουν τα λόγια του Τζόν Κένεντι ο οποίος είπε «μην δεις τι μπορεί να κάνει η χώρα σου για εσένα αλλά εσύ τι μπορείς να κάνεις για την χώρα σου». Θεωρώ ότι ο κάθε ένας από εμάς, ασχέτως φύλου, μόρφωσης, κοινωνικής θέσης ή θέσης εργασίας μπορούμε να συνεισφέρουμε στην καταπολέμηση της διαφθοράς γιατί το οφείλουμε στα παιδιά και εγγόνια μας. Σε ένα από τα πιο πρόσφατα βιβλία μου ανάφερα ότι χρειαζόμαστε μια ολιστική αντιμετώπιση της διαφθοράς επικεντρώνοντας σε τρεις πυλώνες: Στο επίπεδο του ατόμου, της επιχείρησης/οργανισμού και της κοινωνίας/πολιτείας.

Αρχικά οι ηθικές αξίες των πολιτών θα πρέπει να ενδυναμωθούν. Ο Αριστοτέλης στα Νικομάχεια του αναφέρει συγκεκριμένες αρχές. Ας αρχίσουμε λοιπόν με αυτές! Ας μας γίνει συνήθεια να πράττουμε με ήθος, ειλικρίνεια, αγάπη και σεβασμό για τον συνάνθρωπο μας.

Οι επιχειρήσεις/οργανισμοί οφείλουν να ενθαρρυνθούν να εφαρμόσουν εταιρική διακυβέρνηση, εταιρική ευθύνη, ενσυνείδητο καπιταλισμό και ηθικά προγράμματα.

Η πολιτεία οφείλει να ενθαρρύνει την κοινωνία των πολιτών να είναι πιο ενεργή στα κοινά, οι πολιτικοί να εφαρμόζουν λογοδοσία γιατί αν δεν το πιστεύουν ότι οφείλουν να λογοδοτούν για τις πράξεις και αποφάσεις τους τότε θα υπάρχει αναρχία και εκμετάλλευση της θέσης τους, να υπάρχει αξιοκρατία στην εφαρμογή όλων των θεσμών, και τέλος, η ηθική να αναπτυχθεί σε όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Όπως συχνά λέω στους φοιτητές/τριες μου, ένα γρήγορο μπάνιο ηθικής μια φορά στην ζωή μας δεν είναι αρκετό η ηθική πρέπει να γίνει μέρος της καθημερινότητα μας.

Απαιτούμε δράσεις και πράξεις

-Τα μέτρα που έχουν εξαγγελθεί εκ μέρους της κυβέρνησης μπορούν να αποδώσουν;

Ο κόσμος θέλει πλέον να του αποδείξεις με πράξεις ότι η πολιτεία θα αντιμετωπίσει την γάγγραινα της διαφθοράς. Έχει ακούσει για νομοσχέδια, σχέδια δράσης, πρωτοβουλίες, εισηγήσεις της  GRECO. Στα αγγλικά υπάρχει η φράση ‘show me don’t tell me’. Πρόσφατα βλέπουμε μερικές θετικές εξελίξεις που αφορά κώδικες δεοντολογίας για δημόσιους κατήγορους, δικαστές, βουλευτές και νομοσχέδια για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Ανακοινώθηκαν πληθώρα μέτρων ενάντια στην διαφθορά, ας ελπίσουμε ότι αρκετά από αυτά θα υλοποιηθούν σύντομα.