Γ. Συρίχας: Σε λεπτές ισορροπίες τα δημόσια οικονομικά

Οι επιστήμονες και τα Πανεπιστήμια στην Κύπρο θα πρέπει να τύχουν μεγαλύτερης αξιοποίησης από την πολιτεία, επισημαίνει ο Σύμβουλος στο Κέντρο Οικονομικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Κύπρου και τέως Εκτελεστικός Σύμβουλος και Μέλος του ΔΣ της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου Γιώργος Συρίχας.

Στη συνέντευξη του στη StockWatch, αναφέρει ότι λύσεις και άσκηση ορθολογικής πολιτικής και στρατηγικής στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα βασίζονται, στο σύγχρονο κόσμο, στην επιστημονική ανάλυση και τεκμηρίωση.  Επιπλέον, νέες οικονομικές πολιτικές υιοθετούνται μόνο όταν υποστηρίζονται από τις σχετικές μελέτες οικονομικού αντικτύπου. 

Ο κ. Συρίχας σημειώνει ότι με δεδομένη την αβεβαιότητα τα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης επιβάλλεται να παραμείνουν σε ισχύ και τυχόν αποκλιμάκωση τους να γίνεται σε συνάρτηση με την ενδυνάμωση της οικονομικής δραστηριότητας.

Αναφέρει ότι ο δημοσιονομικός χώρος της Κύπρου είναι σχετικά περιορισμένος και δε θα πρέπει να γίνει εκτροχιασμός των δημοσιών οικονομικών που θα αυξήσει την πιθανότητα για υποβάθμιση του αξιόχρεου της κυπριακής δημοκρατίας.

Επισημαίνει ότι τα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν στοχευμένα, ενώ θα πρέπει να αξιοποιηθούν τα σημαντικά κονδύλια από τον ευρωπαϊκό Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. 

Εμβολιασμοί και δημόσια οικονομικά

Ερ.: Ποια η κατάσταση της κυπριακής οικονομίας και των δημοσίων οικονομικών;

Απ.: Η πανδημία επέφερε σημαντικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία και τα δημόσια οικονομικά. Η συρρίκνωση της κυπριακής οικονομίας εκτιμάται γύρω στο 5,7% για το 2020, συγκρίνεται ευνοϊκά με το μέσο όρο της ΕΕ και ειδικότερα με τις τουριστικές χώρες της ΕΕ, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία και η Πορτογαλία όπου η πτώση στο ΑΕΠ ξεπερνά το 8%. Παρά την τεράστια μείωση του τουριστικού ρεύματος στην Κύπρο οι επιπτώσεις στην κυπριακή οικονομία μετριάστηκαν από τη σχετικά καλή επίδοση της κατανάλωσης. Σε αυτό συνέβαλε, μεταξύ άλλων, το ‘ανακουφιστικό’ μέτρο της αναστολής των δόσεων για δάνεια που έφταναν σε αξία σχεδόν τα 12 δισ. ευρώ ή ως ποσοστό το 50% των δανείων όταν το αντίστοιχο ποσοστό στην Ελλάδα ήταν γύρω στο 14%.  Πρόκειται για σημαντική ένεση στην κατανάλωση η οποία εκτιμάται ότι ήταν πέραν του 1 δισ. ευρώ.

Στο μετριασμό των συνεπειών της πανδημίας συνέβαλαν αναμφίβολα και τα δημοσιονομικά μέτρα. Όπως και στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ οι δημοσιονομικοί δείκτες κατέγραψαν σημαντική επιδείνωση. Στην Κύπρο το δημοσιονομικό έλλειμμα εκτιμάται γύρω στο 5,7% του ΑΕΠ και το Δημόσιο Χρέος στο 113% του ΑΕΠ συγκρινόμενο με 8,8% και 101% αντίστοιχα στην ευρωζώνη. 

Ερ.: Ποιες οι προκλήσεις και κίνδυνοι για την επόμενη μέρα;

Απ.: Η εξέλιξη της πανδημίας και η ταχύτητα εμβολιασμού του πληθυσμού θα αποτελέσουν καθοριστικό παράγοντα για την περαιτέρω πορεία της κυπριακής οικονομίας. Με δεδομένη την αβεβαιότητα τα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης επιβάλλεται να παραμείνουν σε ισχύ και τυχόν αποκλιμάκωση τους να γίνεται σε συνάρτηση με την ενδυνάμωση της οικονομικής δραστηριότητας. Φυσικά θα πρέπει να τονισθεί ότι ο δημοσιονομικός χώρος της Κύπρου είναι σχετικά περιορισμένος και δεν θα πρέπει να γίνει εκτροχιασμός των δημοσιών οικονομικών που θα αυξήσει την πιθανότητα για υποβάθμιση του αξιόχρεου της κυπριακής δημοκρατίας. Δύσκολη εξίσωση για τα δημόσια οικονομικά όχι όμως άλυτη. Τα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν στοχευμένα, ενώ θα πρέπει να αξιοποιηθούν τα σημαντικά κονδύλια από τον ευρωπαϊκό Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.  Επιπρόσθετα έσοδα για το κράτος θα επιφέρει η ψηφιοποίηση της οικονομίας και οι ηλεκτρονικές πληρωμές. Η προσέλκυση του τουρισμού το καλοκαίρι, θα ξαλαφρώσει τα δημόσια οικονομικά, θα γίνει μόνο αν η Κύπρος προβληθεί ως ασφαλής προορισμός. 

Ερ.: Έχουν επιδεινωθεί και έχουν βγει στην επιφάνεια προβλήματα λόγω της κρίσης. Τι εισηγείστε;

Απ.: Ο κορωνοϊός εξέθεσε το επικρατούν σύστημα παγκόσμιας ενσωμάτωσης. Η δυνατότητα των επιχειρήσεων να προμηθεύονται πρώτες ύλες και ενδιάμεσα προϊόντα ανά το παγκόσμιο αποδείχθηκε ευάλωτη σε κρίσεις. Οι επιχειρήσεις θα επιδιώξουν συντομότερες τροφοδοτικές αλυσίδες θυσιάζοντας, εν μέρει, την οικονομική αποτελεσματικότητα υπέρ της σταθερότητας. Για την Κύπρο αυτή η εξέλιξη μεταφράζεται ως μεγαλύτερη έμφαση στη εσωτερική αυτάρκεια, κυρίως στο γεωργικό τομέα, στροφή στην εγχώρια παραγωγή ενέργειας μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και απεξάρτησης από το εισαγόμενο πετρέλαιο.

Επίσης, η αυξανόμενη εξάρτηση από τον τουρισμό, πέραν της καταπόνησης των περιορισμένων πόρων, θα πρέπει να επανεξεταστεί και υπό το πρίσμα της μεγάλης εξάρτησης από το εξωτερικό.

Με την πανδημία έγινε προφανές ότι η αυτορρύθμιση της αγοράς δεν θα μπορούσε να διορθώσει τις συνέπειες της υγειονομικής κρίσης. Ο κρατικός παρεμβατισμός, μέσω των αυξημένων δημόσιων δαπανών, έχει τον διττό στόχο να προφυλάξει τη δημόσια υγεία και να διατηρήσει τις επιχειρήσεις και το εργατικό δυναμικό εν ζωή ώστε να είναι άμεση η επανεκκίνηση των οικονομιών.

Επομένως, η σημασία της δημοσιονομικής πολιτικής επανέρχεται στο προσκήνιο. Ειδικότερα για την Κύπρο σημαίνει δημιουργία ισχυρών δημόσιων οικονομικών σε καλούς καιρούς και της συνεχούς παρακολούθησης και της αύξησης της αποτελεσματικότητας των δημοσίων δαπανών και εσόδων μέσω της χρήσης σύγχρονων εργαλείων και μεθόδων.

Διαρθρωτικές αδυναμίες και υψηλό δημόσιο χρέος

Ερ.: Ποιες οι διαρθρωτικές αδυναμίες που παραμένουν. Τι πρέπει να γίνει;

Απ.: Πολύ πριν την παρούσα κρίση οικονομικοί αναλυτές επισήμαναν ότι, παρόλο τους γρήγορους ρυθμούς μεγέθυνσης που καταγράφονταν, η κυπριακή οικονομία παρέμεινε σε μια εύθραυστη κατάσταση. Το ψηλό δημόσιο και ιδιωτικό χρέος καθιστούσαν ευάλωτη την οικονομία σε εξωτερικούς κλυδωνισμούς, όπως είναι η παρούσα πανδημία. Η αποφασιστική κρατική παρέμβαση για προστασία της δημόσιας υγείας, των επιχειρήσεων και των εργαζόμενων, εκτιμάται ότι θα εκτοξεύσει το δημόσιο χρέος στην Κύπρο στο 113% του ΑΕΠ το 2020.

Είναι φανερό ότι ο δημοσιονομικός χώρος στην Κύπρο είναι πολύ πιο περιορισμένος από άλλες ευρωπαϊκές χώρες με προβλεπόμενο χαμηλό δημόσιο χρέος, όπως η Μάλτα 55%, η Ιρλανδία 63%, η Ολλανδία 60% και η Γερμανία 71%. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι τα δημόσια οικονομικά στην Κύπρο σημαντικά επιβαρύνονται και με έμμεσες δυνητικές υποχρεώσεις (contingent liabilities) που πηγάζουν από τις μη προβλεπόμενες δαπάνες για ΓεΣΥ και ΜΕΔ.

Στην Κύπρο, σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα, αποτελεί επίσης και το ύψος του ιδιωτικού χρέους που ανέρχεται γύρω στο 200% του ΑΕΠ. Μέρος αυτού του χρέους εξακολουθεί να βρίσκεται στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών ως μη εξυπηρετούμενα δάνεια με το ποσοστό τους να ανέρχεται γύρω στο 19% σε σύγκριση με γύρω στο 3% στη ζώνη του ευρώ. Τα πιστωτικά ιδρύματα, παρά τη σημαντική πλεονάζουσα ρευστότητα που διαθέτουν, είναι διστακτικά να δανείσουν τα ήδη υπερχρεωμένα νοικοκυριά και επιχειρήσεις και να χρηματοδοτήσουν επαρκώς τη μεγέθυνση της οικονομίας. 

Μοιραία η χρηματοδότηση της οικονομίας στηρίχθηκε σε εξωτερικές πηγές είτε μέσω του τουρισμού είτε των άμεσων επενδύσεων κυρίως στο τομέα των κατασκευών.  Η υπερεξάρτηση από αυτούς του δύο τομείς δημιούργησε μια σειρά από στρεβλώσεις και κατέστησε την κυπριακή οικονομία ακόμη περισσότερο επιρρεπή σε εξωτερικούς κλυδωνισμούς. 

Μια σειρά από άλλες διαθρωτικές αδυναμίες, αγκυλώσεις, δυσκαμψίες (όπως χαμηλή παραγωγικότητα, δημόσιος τομέας, δικαιοσύνη) που ταλανίζουν για χρόνια τη κυπριακή οικονομία φιλοδοξείτε, όπως περιγράφεται στις πιο κάτω ενότητες, ότι θα αντιμετωπιστούν μέσω του ευρωπαϊκού Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας καθώς και του νέου μοντέλου ανάπτυξης της οικονομίας.

Το τετράπτυχο της οικονομίας του αύριο

Ερ.: Ποια πλεονεκτήματα μένουν αναξιοποίητα ή μπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω;

Απ.: Το μέλλον της κυπριακής οικονομίας μπορεί να συνοψισθεί στο τετράπτυχο ανθεκτική - διατηρήσιμη –πράσινη - ψηφιακή οικονομία. Ήδη προαναφέραμε ότι αυτό συνεπάγεται μεγαλύτερη αυτάρκεια της κυπριακής οικονομίας στους τομείς της ενέργειας, γεωργικού και τουριστικού τομέα. Η ΕΕ μέσω του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας προσφέρει σημαντικά κονδύλια για μεταμόρφωση της κυπριακής οικονομίας με βάση τους πιο πάνω άξονες. Τα κονδύλια του εν λόγω Ταμείου εντάσσονται στην ευρύτερη προσπάθεια του έργου ‘Νέου Μοντέλου Μακροπρόθεσμης Μεγέθυνσης της κυπριακής οικονομίας’, το οποίο εκπονείται μετά από εισήγηση του Συμβουλίου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας Κύπρου και χρηματοδότηση από την ΕΕ.

Στόχος είναι η διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής και ενός νέου, σύγχρονου μοντέλου της οικονομίας, που θα οδηγήσουν στην επίτευξη βιώσιμης μακροπρόθεσμης ανάπτυξης για τα επόμενα 10-15 χρόνια.  Μετάβαση στην ψηφιακή και πράσινη οικονομία, διαθρωτικές αλλαγές στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα βρίσκονται στο επίκεντρο της προσπάθειας. 

Όσο σημαντικό είναι ο προσεκτικός σχεδιασμός τόσο σημαντική είναι η δέσμευση για υλοποίηση του μετασχηματισμού της οικονομίας. Το διακύβευμα είναι μεγάλο. Σημαντικά κονδύλια θα εκταμιευτούν από την ΕΕ μόνο αν τηρούμε τους στόχους και τις δεσμεύσεις μας.

Προσωπικά υποστήριξα ότι το όλο πλάνο θα πρέπει να τεθεί ως εθνικός στόχος και να αφεθεί εκτός πολιτικών κύκλων και αντιπαραθέσεων. Έχουμε ανάλογες πετυχημένες εμπειρίες όπως τα στρατηγικά σχέδια ανάκαμψής την περίοδο 1975-1986 καθώς και την πορεία μας για ένταξη στη ΕΕ και υιοθέτηση του ευρώ

Κακή τράπεζα με αυστηρές προϋποθέσεις

Ερ.: Ποιες δυσκολίες θα αντιμετωπίσουν οι τράπεζες από την πανδημία; Θα αυξηθούν τα ΜΕΔ; Πώς βλέπετε τη μετατροπή της ΚΕΔΙΠΕΣ σε κακή τράπεζα; 

Απ.: Ο τραπεζικός τομέας πριν ακόμη από την πανδημία λειτουργούσε σε ένα δύσκολο οικονομικό περιβάλλον - αρνητικών επιτοκίων, αυξημένων εποπτικών απαιτήσεων, πολύ ψηλό ποσοστό ΜΕΔ και ανταγωνισμό από Fintech –που συμπίεζε σημαντικά τη κερδοφορία του. Η πανδημία επιδείνωσε ακόμη περισσότερο την κατάσταση με ένα ποσοστό της τάξης του 50% των δανειοληπτών να κάνει χρήση της αναστολής των δόσεων. Εύλογες ανησυχίες δημιουργούνται ότι οι επιπτώσεις της πανδημίας θα αυξήσουν τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια στην Κύπρο επανάφεραν στο προσκήνιο τη δημιουργία ‘Κακής Τράπεζας’. 

Για τη δημιουργία μιας τέτοιας τράπεζας θα πρέπει να απαντηθούν μερικά δύσκολα ερωτήματα: Τα κεφάλαια που απαιτούνταιγια την ίδρυση τέτοιας οντότητας, θέματα σωστής εταιρικής διακυβέρνησης, ποσοστό συμμετοχής ιδιωτών και κράτους, τιμές μεταφοράς περιουσιακών στοιχείων, επιπτώσεις στο δημόσιο χρέος. Τα πιο πάνω ισχύουν και στη περίπτωση που το κράτος αποφασίσει να χρησιμοποιήσει την υφιστάμενη οντότητα διαχείριση περιουσιακών στοιχείων, την ΚΕΔΙΠΕΣ. 

Για μείωση του ηθικού κινδύνου θα πρέπει να διαγνωστούν με ακρίβεια ποια κόκκινα δάνεια θα μεταφερθούν στην ΚΕΔΙΠΕΣ και με ποιους όρους. Τυχόν  αντιμετώπιση των κόκκινων δανείων των πραγματικών ευάλωτων δανειοληπτών θα ανοίξει το δρόμο για οριστική επίλυση των ΜΕΔ στην Κύπρο.

Επιστήμονες και Πανεπιστήμια να τύχουν αξιοποίησης

Ερ.: Οι επιστήμονες απουσιάζουν από το γίγνεσθαι της κοινωνίας και της πολιτείας, ποιος φταίει και τι πρέπει να γίνει;

Απ.: Είναι αναντίλεκτο γεγονός ότι στις προοδευμένες χώρες η επιστημονική γνώση διαχέεται και αλληλοεπιδρά με την κοινωνία και την πολιτεία γενικότερα. Δε φτάνει μόνο να έχεις καλούς επιστήμονες και Πανεπιστήμια αλλά πως αξιοποιούνται και συμβάλουν στην κοινωνική και οικονομική πρόοδο. Το γιατί στη Κύπρο υφίσταται αυτό το χάσμα μεταξύ Πανεπιστημίων και κοινωνίας/πολιτείας και του τι πρέπει να γίνει για να γεφυρωθεί είναι τεράστιο θέμα για να καλυφθεί στα πλαίσια αυτής της συνέντευξης. 

Θα περιοριστώ να μοιραστώ τις εμπειρίες μου από το Κέντρο Οικονομικών Ερευνών (ΚΟΕ) του Πανεπιστημίου Κύπρου που θεωρώ ότι είναι αρκούντως ενδεικτικές. Το ΚΟΕ διατηρεί ερευνητικές συνεργασίες τόσο με δημόσιους όσο και με ιδιωτικούς οργανισμούς. Στο πλαίσιο αυτών συνεργασιών το ΚΟΕ δεν έχει ως στόχο να επιβάλει ή ακόμα και να υποδείξει συγκεκριμένες λύσεις ή πολιτικές.  Το ΚΟΕ αξιοποιώντας το συγκριτικό του πλεονέκτημα της ανεξαρτησίας, της συστηματικής μελέτης της κυπριακής και ευρωπαϊκής οικονομίας, της εξειδικευμένης γνώσης, το ευρύ διεθνή δίκτυο συνεργατών και Πανεπιστημίων, της χρήσης των πιο σύγχρονων στατιστικών και οικονομετρικών μεθόδων, μπορεί να βοηθήσει στο σχεδιασμό πιο αποτελεσματικών πολιτικών και τη λήψη ορθολογικότερων αποφάσεων.

Πρόσφατο παράδειγμα συνεργασίας μεταξύ ΚΟΕ και Υπουργείου Οικονομικών αποτελεί η ανάθεση στο ΚΟΕ της εκπόνησης της Μελέτης Οικονομικού Αντικτύπου στην κυπριακή οικονομία των προτεινόμενων δράσεων και μέτρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Ως καταληκτικό σχόλιο, το οικονομικό περιβάλλον γίνεται ολοένα και πιο πολύπλοκο και πολυσύνθετο. Η εξέλιξη της τεχνολογίας επέτρεψε τη συλλογή και δημιουργία τεράστιων βάσεων δεδομένων τα οποία χρησιμοποιούνται ήδη στο εξωτερικό για το σχεδιασμό πολιτικών. Λύσεις και άσκηση ορθολογικής πολιτικής και στρατηγικής στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα βασίζονται, στο σύγχρονο κόσμο, στη επιστημονική ανάλυση και τεκμηρίωση.  Επιπλέον, νέες οικονομικές πολιτικές υιοθετούνται μόνο όταν υποστηρίζονται από τις σχετικές Μελέτες Οικονομικού Αντικτύπου.

Οι επιστήμονες και τα Πανεπιστήμια στην Κύπρο θα πρέπει να τύχουν μεγαλύτερης αξιοποίησης από την πολιτεία.