Λεηλασία τραπεζών

  Έχει λεχθεί ότι ο καλύτερος τρόπος να ληστέψεις μια τράπεζα είναι να την αγοράσεις.  Δεν χρειάζεται να την αγοράσεις όλη.  Με στρατηγικές τοποθετήσεις διευθυντικών στελεχών και επικοινωνιακό χειρισμό των μικρομετόχων ένας μεγαλομέτοχος αναδεικνύεται ως «ισχυρός ανήρ» και μπορεί να δράσει. Οι μέτοχοι με σημαντικό ιδιοκτησιακό έλεγχο έχουν δυο εναλλακτικές επιλογές: (1) Να μεγιστοποιήσουν την οικονομική αξία του οργανισμού, (2) να μεγιστοποιήσουν την αξία που μπορούν να καρπωθούν οι ίδιοι.  Βεβαίως, η αξία για το μεγαλομέτοχο δεν είναι απαραίτητα ταυτόσημη με την οικονομική αξία του οργανισμού.  Δανειοδοτήσεις με βραχυχρόνια καλές προοπτικές -- αλλά αμφιβόλου μακροχρόνιας ποιότητας και χωρίς επαρκείς εγγυήσεις -- βελτιώνουν πρόσκαιρα τις τιμές των μετοχών και αποδίδουν ψηλό μέρισμα.  Όταν τα δάνεια δεν αποδώσουν, τότε το άδειο ταμείο περνά στους καταθέτες και στους δανειστές της τράπεζας οι οποίοι στρέφονται στις κυβερνητικές εγγυήσεις.  Αυτή η διαδικασία χαρακτηρίζεται ως «λεηλασία» διότι το όφελος για τους μεγαλομετόχους είναι συνήθως πολύ χαμηλότερο από την οικονομική αξία του οργανισμού που καταστρέφεται.  Αν οι μεγαλομέτοχοι είναι και διευθύνοντες σύμβουλοι η λεηλασία είναι πιο αποτελεσματική.  Δάνεια διοχετεύονται σε δίκτυα «συγγενικών» οργανισμών και οι εμπλεκόμενοι επωφελούνται από την προσωρινή κερδοφορία της τράπεζας όσο και από τους ευνοϊκούς όρους των δανείων που πήραν.  Επιπλέον, ως διευθύνοντες σύμβουλοι απολαμβάνουν και ψηλά μπόνους για την «επιτυχή» διοίκηση της τράπεζας.  Όταν έρθει η ώρα της αλήθειας ανακαλύπτουμε ότι τα δάνεια που πήραν είναι σημαντικά ψηλότερα από το μετοχικό κεφάλαιο που επένδυσαν.  (Όταν η Ισλανδική Landbsanki πτώχευσε, ο μεγαλομέτοχος Βγε. Βγέργκολφσον κατείχε περίπου 45% του μετοχικού κεφαλαίου αλλά τα δάνεια του υπερέβαιναν το συνολικό μετοχικό κεφάλαιο της τράπεζας.)  Και αν χάσουν τη διευθυντική τους θέση αυτό δεν έχει σημασία.  Η απώλεια εισοδήματος μερικών εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ ετησίως είναι πολύ μικρή μπροστά στα μπόνους εκατομμυρίων που είχαν ήδη πάρει. Οι καθηγητές του Μπέρκλεϊ Akelrof και Romer προσδιόρισαν τις συνθήκες που επιτρέπουν τη λεηλασία: Ανεπαρκείς λογιστικές πρακτικές και μηχανισμοί εσωτερικού ελέγχου, χαλαρή εποπτεία και ανεπαρκείς ποινές για κακοδιαχείριση.  Λεηλασίες γίνονται σε περιόδους κερδοφορίας και επέκτασης εμπορικών δραστηριοτήτων, αφού είναι ευνόητο ότι λεηλατείς μια τράπεζα που πάει καλά. Μας λένε και άλλα ενδιαφέροντα:

• Συνεργασία με μη-τραπεζικούς οργανισμούς δημιουργεί ένα δίκτυο επενδύσεων που αυξάνουν τα άμεσα οφέλη προσβλέποντας σε μακροχρόνιες προοπτικές που δεν αναμένεται τελικά να αποδώσουν.  Αυτό θα μπορούσε να γίνει, για παράδειγμα, με επενδύσεις σε ξενοδοχειακές μονάδες ή υπεραγορές σε μια αγορά που είναι ήδη κορεσμένη.
• Η συγχώνευση με άλλες τράπεζες αυξάνει την οικονομική αξία που θα μπορούσε να λεηλατηθεί, αφήνοντας βεβαίως τελικά πολύ μεγαλύτερες ζημιές.
• Οι υπάλληλοι των τραπεζών δεν είναι σε θέση να αξιολογήσουν αντικειμενικά τις δανειστικές απαιτήσεις των ιδιοκτητών.  

Μας προειδοποιούν επίσης ότι αν οι εμπλεκόμενοι είναι προσεκτικοί όλα γίνονται νόμιμα.  Η λεηλασία χρηματοοικονομικών οργανισμών τεκμηριώθηκε στη βιβλιογραφία για Χιλή, Ντάλας (Τέξας), Savings & Loan Associations (ΗΠΑ), αγορά junk bonds των ΗΠΑ και τράπεζες του Μεξικού. Υπάρχει και κάτι ακόμη: «Πρακτικές λεηλασίας κυβερνητικά ελεγχομένων τραπεζών ακολουθούνται όταν το ελέγχον κόμμα κινδυνεύει να χάσει την εξουσία».  Αυτό έχει τεκμηριωθεί από τον Hallinget al. για Αυστριακές τράπεζες που έλεγχαν οι τοπικές αρχές όταν η χώρα εντάχθηκε στην ΕΕ. Μην ξεχνάμε ότι η Αυστρία κατατάσσεται 15^η παγκοσμίως σε θέματα διαφθοράς, ενώ η Κύπρος 28^η. Τι σημαίνουν όλα αυτά για τη χώρα μας; Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ήδη τοποθετήθηκε για το ποιος ευθύνεται.  Ορισμένοι θεωρούν ότι η δική μου αρθρογραφία αποφεύγει να πάρει θέση και κρατεί «ίσες αποστάσεις».  Πρέπει όμως να κατανοήσουμε κάτι: Κανένας δεν έχει όλα τα στοιχεία και κανείς από μόνος του επαρκείς γνώσεις, για να φθάσει «στην αλήθεια, όλη την αλήθεια και μόνο την αλήθεια».  Χρειαζόμαστε ανεξάρτητη Διερευνητική Επιτροπή για να φθάσουμε σε αξιόπιστα συμπεράσματα.  Η διερεύνηση πρέπει να αρχίσει το ταχύτερο.  Αυτό μας λένε τα παραδείγματα της Ισλανδίας (2008) και της Σουηδίας (1991).  Η διαφάνεια κάνει καλό.  Όχι μόνο δεν αποτελεί εμπόδιο στην ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών αλλά βοηθά.  Η αποφασιστικότητα μας θα στείλει μήνυμα επαγγελματισμού και υπευθυνότητας σε ξένους επενδυτές.  Τέτοια μηνύματα πρέπει να εκπέμπουμε προς τα έξω εάν επιθυμούμε να βρούμε διεξόδους από την παρούσα κρίση αντί να αναλωνόμαστε σε δημόσιες αντιπαραθέσεις για εσωτερική κατανάλωση.  Ούτε εξάλλου είναι σοφό να επενδύσουμε τα δισεκατομμύρια που απαιτούνται για ανακεφαλαιοποίηση χωρίς να διορθώσουμε τα προβλήματα.  Akerlof, G. & Romer, P. Looting: The Economic Underworld of Bankruptcy for Profit, BrookingsPapers on EconomicActivity,2:1-73, 1993.  Halling, M., Pichler, P. & Stomper, A.The politics of related lending, Finance Working Paper 296/2010, European Corporate Governance Institute, 2010. Report of the Special Investigation Commission (SIC), Althingi, Iceland, 2010. Ο Σταύρος Α. Ζένιος είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και Senior Fellow, The Wharton School, University of Pennsylvania.