Η πορεία προς την κρίση του 2018!

Οι εθνικές οικονομίες είναι όπως τις οικογένειες.  Μέχρι τώρα πήγαμε εξαιρετικά καλά, υπό τις περιστάσεις.  Αλλά αν δεν αντλήσουμε τα σωστά διδάγματα, στρώνουμε τον δρόμο για μια νέα κρίση που θα μας κτυπήσει πριν το 2018. Οι ευτυχισμένες οικογένειες είναι όλες οι ίδιες. Η κάθε δυστυχισμένη οικογένεια είναι δυστυχισμένη με τον δικό της τρόπο. Λέο Τολστόι  (Άννα Καρένινα) Για να αντιληφθούμε πόσο καλά πήγαμε, ας δούμε από πόσο άσχημη θέση ξεκινήσαμε.  

1. Οι τράπεζες μας υπέστηκαν ζημιές από το κούρεμα του ελληνικού χρέους που αντιστοιχούν στο 25% ΑΕΠ.  Ούτε η ΚΤΚ, ούτε η τότε κυβέρνηση μας προστάτεψαν.
2. Και δεν είναι μόνο πολιτικές οι ευθύνες αλλά και διοικητικές! Είχαμε μαζική και συστηματική αποτυχία του πολιτικο-διοικητικού συστήματος της χώρας. Είχαμε ένα σπάταλο και αναποτελεσματικό κράτος.
3. Υπεστήκαμε ένα βαθύ και άδικο κούρεμα καταθέσεων.  Αυτό δημιούργησε προβλήματα ρευστότητας και προκάλεσε αρνητικό «wealth effect».
4. H κυβέρνηση βρέθηκε πολύ νωρίς χωρίς κοινοβουλευτική πλειοψηφία.
5. Στο πηδάλιο της Κεντρικής Τράπεζας βρέθηκαν διοικητές που αγωνίζονταν για να διασώσουν την υστεροφημία τους ή την καρέκλα τους, αντί να διασώσουν τη φήμη της χώρας και το τραπεζικό σύστημα.

Ωστόσο πολλά πετύχαμε μέσα σε τρία χρόνια:

1. Σταθεροποιήσαμε το τραπεζικό σύστημα με προσέλκυση δισεκατομμυρίων.
2. Είδαμε μια αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητα του τομέα παροχής υπηρεσιών
3. Φάνηκαν τα πρώτα σημάδια ανάπτυξης
4. Είδαμε σταθεροποίηση και μείωση της ανεργίας -μικρή μεν, αλλά ουσιώδη.
5. Ανακτήσαμε την αξιοπιστία μας.

Δικαιούμαστε ως χώρα ένα μικρό διάλειμμα για να χαρούμε γι’ αυτά. Παρά την κριτική που ασκώ συχνά προς το πολιτικό σύστημα, θεωρώ ότι στην προκειμένη περίπτωση οφείλουμε εύσημα στον πρόεδρο και την κυβέρνηση για το έργο, και στην αντιπολίτευση αναγνώριση για την εποικοδομητική στάση. Στον υπουργό οικονομικών αξίζουν συγχαρητήρια για την τόλμη να αναλάβει χωρίς αμφιταλαντεύσεις την ιδιοκτησία του προγράμματος και να ιεραρχεί τα σημαντικά.  Η αποστασιοποίηση από τις παλινδρομήσεις του γραφικού έλληνα ομόλογου του ήταν, κατά την άποψη μου, αξιοθαύμαστη. Ο αρχηγός του κυβερνώντος κόμματος ΔΗΣΥ αποδείχθηκε πολυμήχανος στο να βρίσκονται συναινετικές λύσεις, να εγκρίνονται τα νομοσχέδια και να μένει το τραίνο της οικονομίας στις ράγες.  Το ΔΗΚΟ συνεργάστηκε εποικοδομητικά και με φαντασία με το κυβερνών κόμμα για να μην εκτροχιαστεί το πρόγραμμα. Το ΑΚΕΛ μας θύμισε τον παλιό καλό του εαυτό να αντιπολιτεύεται υπεύθυνα. Παρά την απαξίωση που υπέστη λόγω της θλιβερής διακυβέρνησης Χριστόφια διατηρούσε αρκετές δυνάμεις για κινητοποιήσεις που θα δυσκόλευαν τα πράγματα. Έδειξε αυτοσυγκράτηση και θα το εισπράξει θετικά. Το πιο δυνατό χειροκρότημα, ωστόσο, το δικαιούνται οι πολίτες. Με τη στωικότητα μας αποδείξαμε οτι είμαστε άξιοι απόγονοι του στωικού φιλόσοφου Ζήνωνα. Αλλά ο ρόλος μου δεν είναι να απονέμω επαίνους.  Ως ενεργός πολίτης προβληματίζομαι και προειδοποιώ όταν βλέπω κινδύνους. Ο άξονας της πολιτικής μας πρέπει να στραφεί προς τα χρόνια προβλήματα που παρεμποδίζουν τη βιώσιμη έξοδο από την κρίση μέσω της ανάπτυξης. Παραμένουν σημαντικοί κίνδυνοι.  Το χρέος είναι εύθραυστο και χώρες που αντιμετώπισαν κρίσεις πολλές φορές καταλήγουν σε «κατά συρροή πτωχεύσεις» (serial defaulters). Με το δημόσιο χρέος της κυπριακής Δημοκρατίας να βρίσκεται στο 107% ΑΕΠ και τα επιτόκια δανεισμού 4.25% χρειαζόμαστε ρυθμούς ανάπτυξης πάνω από 4.25% μόνο για να μείνουμε στάσιμοι.  Τέτοιους ρυθμούς δεν βλέπουμε. Ο χαμηλός πληθωρισμός δεν βοηθά, οι δε καλύτερες οικονομίες της Ευρώπης είχαν ανάπτυξη μεταξύ 2.8--4.2%. Μόνο η Ιρλανδία έχει ικανοποιητικό ρυθμό ανάπτυξης.  Ομοίως, το χρέος νοικοκυριών και επιχειρήσεων παραμένει το ψηλότερο στην Ευρώπη.  Σε σταθερές και μόνιμες επενδύσεις (Gross Fixed Capital formation, υποδομή, εργοστάσια, ξενοδοχεία κλπ), που μετρούν την ικανότητα για μελλοντική πρόοδο η κρίση μας πήρε πίσω.  Πήγαμε από το 25% AEΠ στο 12 και υστερούμε της ΕΕ που βρίσκεται στο 19%.  Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας προέκυψε κυρίως μέσω μείωσης εργατικού κόστους αντί μέσω βελτίωσης της παραγωγικότητας. To Net International Investment Position (ΝΙΙP) διπλασιάστηκε από -70% σε -140% ΑΕΠ. Η οικονομία μας είναι ευαίσθητη και στις αναπόφευκτες διεθνείς κρίσεις που ήδη διαφαίνονται στον ορίζοντα. Υπάρχουν τρείς σαφείς και άμεσοι κίνδυνοι:

• Η τιμή του πετρελαίου αναμένεται να παραμείνει μεταξύ 38-58USD μέχρι το 2021. Αυτό βέβαια έχει θετικά για εμάς. Ωστόσο, επηρεάζει αρνητικά τη Ρωσία στην οποία στηριζόμαστε τόσο για τουρισμό όσο και υπηρεσίες, προκαλεί αποπληθωρισμό που επιβαρύνει τους χρεώστες, απομακρύνει ακόμη περισσότερο τις προοπτικές πώλησης φυσικού αερίου.
• Τα προβλήματα στην κινεζική αγορά επηρεάζουν αρνητικά την εξαγωγική δυναμική της Γερμανίας, που αποτελεί την ατμομηχανή της ευρωζώνης.
• Η συζήτηση για Brexit -ακόμη και αν το δημοψήφισμα κρίνει υπέρ της παραμονής του Ηνωμένου Βασιλείου στην ΕΕ - θα αποδυναμώνει μέχρι τον Ιούνιο την STG με αρνητικό αντίκτυπο στο τουριστικό ρεύμα.

Το κυπριακό success story Το κυπριακό πρόγραμμα θεωρείται γενικά ως success story. Αλλά  έχουμε πάρα πολύ δρόμο να διανύσουμε για να σφραγίσουμε την επιτυχία μας. Έκλεισε ο κύκλος των διορθώσεων, μπαίνουμε στον κύκλο των μεταρρυθμίσεων.  

1. Χρειαζόμαστε πολιτικές που να δημιουργούν νέο μοντέλο οικονομίας, όχι απλά διόρθωση υφιστάμενου. Nα προσελκύσουμε επενδύσεις που δημιουργούν θέσεις εργασίας, αφήνουν κέρδη στη χώρα και φόρους στο κράτος, και όχι μόνο να φέρνουν χρήμα για να αγοράσουν περιουσιακό στοιχείο. Αυτό δεν είναι βιώσιμο. Για παράδειγμα, η παρουσία εταιρειών φυσικού αερίου και ενέργειας δημιουργεί βιώσιμο οικονομικό μοντέλο. Αν εστιαστούμε μόνο στα έσοδα από την πώληση φυσικού αερίου κινδυνεύουμε από την «κατάρα των φυσικών πόρων». Εξ’ άλλου η πώληση δεν έρχεται σύντομα.
2. Σταθερότητα στο φιλικό περιβάλλον προς επιχειρήσεις.  Η εκδίωξη των εταιρειών φυσικού αερίου από το λιμάνι Λάρνακας είναι παράδειγμα προς αποφυγή.
3. Να μην εγκαταλείψουμε τον στόχο όπως γίνουμε κέντρο παροχής υπηρεσιών, ακόμη και χρηματοοικονομικών.  Να προσφέρουμε στην ευρύτερη περιοχή ένα κέντρο υπηρεσιών διαχείριση συνταξιοδοτικών, ασφαλιστικών και επενδυτικών ταμείων, διαχείριση και εγγραφή Επενδυτικών Διαπιστευμάτων Ακινήτων (REIT) όπως κάνουν η Μάλτα και η Κίνα. Αυτά απαιτούν κατάλληλο νομικό πλαίσιο.
4. Σημαντικό ρόλο καλείται να διαδραματίσει η ΚΤΚ η οποία διακατέχεται από μια  διαχειριστική λογική, ενώ η χώρα χρειάζεται προτάσεις πολιτικής και όχι διαχειριστές.  Ο θεσμός έχει ανάγκη εκσυγχρονισμού όπως υπέδειξε η έκθεση της επιτροπής Lascelles, και είναι καιρός να βγει ή έκθεση από το συρτάρι.
5. Τέλος να αναγνωρίσουμε τους κινδύνους που προέρχονται από τον ατελή σχεδιασμό της Ευρωζώνης.  Μικρές χώρες με ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ έχουν ρόλο.
Το ιταλικό υπουργείο οικονομικών έχει ετοιμάσει συγκροτημένη πρόταση για «Κοινή ευρωπαϊκή στρατηγική για Ανάπτυξη, Εργασία και Σταθερότητα». 
Η Κύπρος, μαζί με τη Μάλτα, το Λουξεμβούργο, την Ιρλανδία,
μπορούν να συνδράμουν στην προσπάθεια ανάδειξης μιας νέας ευρωπαϊκής πρότασης
ως αντίλογο στην επικρατούσα φιλοσοφία, το ordoliberalism, της Γερμανίας.
Τώρα που η κρίση αγγίζει και τη Γερμανία
δεν είναι πλέον θέμα συγκρουόμενων συμφερόντων μεταξύ Βορρά και Νότου
αλλά ανάδειξης των κατάλληλων ιδεών.

Η Κύπρος μπορεί να είναι παρούσα.
Ανακτήσαμε την ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ μας, ας την χρησιμοποιήσουμε για να αποκτήσουμε μια νέα δυναμική που να σφραγίσει το success story. ΥΓ. Γιατί θεωρώ το 2018 σταθμό; Διότι μέχρι το 2017 το χρέος που λήγει είναι περιορισμένο και οι ανάγκες μας από τις αγορές μικρές.  Το 2018-2019 λήγουν σημαντικά ομόλογα, και ακολουθούν τα 2.5 δισ. του ρωσικού δανείου. Αν ως τότε δεν είμαστε κατάλληλα προετοιμασμένοι, θα έχουμε επανάληψη του Μαΐου 2011 και θα γραφτούμε στα βιβλία ως ακόμη ένα παράδειγμα «κατά συρροή πτωχεύσαντες». Καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και στο Norwegian School of Economics, Senior Fellow, the Wharton School, University of Pennsylvania.