Ώρα να ξανασκεφτούμε το (χρηματο)οικονομικό μας μοντέλο

 Σε ένα πρόσφατο άρθρο για το Cyprus Economic Policy Review έθιξα το θέμα των κινδύνων που προέρχονται από τον τραπεζικό τομέα στην Κύπρο και για τις επιπτώσεις τους στο οικονομικό μοντέλο της χώρας (“Big banks in small countries: The case of Cyprus”. Η Κύπρος έχει ένα πολύ μεγάλο τραπεζικό σύστημα σε σύγκριση με την οικονομία της.  Το ενεργητικό των τραπεζών, περιλαμβανομένων και των συνεργατικών πιστωτικών ιδρυμάτων, ανέρχεται σε περίπου 9 φορές το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) της Κύπρου ή 7 φορές εάν κάποιος εξαιρέσει τις εργασίες των Κυπριακών τραπεζών στο εξωτερικό.  Αυτός ο αριθμός είναι πολύ πιο μεγάλος από το μέσο ορό του τραπεζικού τομέα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης (357% και 334% του ΑΕΠ αντίστοιχα). Η Κύπρος δεν είναι μοναδική σε αυτό τον τομέα - τόσο η Ιρλανδία όσο και η Μάλτα έχουν παρόμοιο μέγεθος τραπεζικού συστήματος σε σύγκριση με την οικονομία τους, ενώ αυτό του Λουξεμβούργου είναι ακόμα πιο μεγάλο (21 φορές το ΑΕΠ!).  Η Κύπρος όμως διαφέρει στο ότι οι ντόπιες τράπεζες είναι πιο σημαντικές από τις ξένες τράπεζες και υποκαταστήματα, ενώ οι δυο μεγαλύτερες μας τράπεζες (Τράπεζα Κύπρου και Λαϊκή Marfin), αν και μικρές σε μέγεθος διεθνώς, είναι τεράστιες σε σύγκριση με την οικονομία.  Το ενεργητικό της κάθε μιας από αυτές είναι περίπου 2.5 φορές το μέγεθος του ΑΕΠ της Κύπρου.  Πολύ λίγες τράπεζες στην Ευρώπη (UBS και Credit Suisse στην Ελβετία, ING στην Ολλανδία) και παγκοσμίως έχουν αντίστοιχο μέγεθος σε σύγκριση με την οικονομία της χώρας από την οποία προέρχονται.  Η σημαντική αύξηση του τραπεζικού τομέα τα τελευταία χρόνια (το ενεργητικό του τομέα τετραπλασιάστηκε τα τελευταία 10 χρόνια) είναι αποτέλεσμα της στρατηγικής προώθησης της Κύπρου σαν διεθνές κέντρο χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, ιδίως μετά την είσοδο της στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004.  Η στρατηγική αυτή ήταν πολύ επιτυχημένη και ο τομέας αυτός παίζει σημαντικό ρόλο τόσο στη ντόπια απασχόληση όσο και στην οικονομική ανάπτυξη.  Το μεγάλο ερώτημα όμως είναι εάν αυτή η ανάπτυξη μπορεί και πρέπει να συνεχίσει απερίσπαστα και στο μέλλον, ιδίως εάν κάποιος αναλογιστεί τους συστημικούς κινδύνους που δημιουργεί. Τί είναι συστημικός κίνδυνος; Είναι βασικά ο κίνδυνος σημαντικών αρνητικών επιπτώσεων στο χρηματοοικονομικό σύστημα και στην οικονομία γενικότερα σαν αποτέλεσμα της κατάρρευσης μιας τράπεζας ή άλλου χρηματοοικονομικού οργανισμού.  Ο κίνδυνος αυτός πηγάζει από διάφορους παράγοντες, μεταξύ των οποίων το μέγεθος του οργανισμού και η αλληλεξάρτηση του με το υπόλοιπο χρηματοοικονομικό σύστημα. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η κατάρρευση μιας εκ των δύο μεγαλυτέρων Κυπριακών τραπεζών (όσο καλά και αν διοικούνται και εποπτεύονται και όσο απίθανο σενάριο και να είναι) θα είχε τεράστιες επιπτώσεις στην Κυπριακή οικονομία.  Το μέγεθος τους είναι πολύ μεγάλο για να μπορέσει το κράτος να τις υποστηρίξει επαρκώς εάν χρειαστεί για να σώσει την ίδια την οικονομία.  Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης (credit rating agencies) έχουν πρόσφατα υποβαθμίσει το κυβερνητικό χρέος: Η έκθεση των τραπεζών αυτών στην Ελλάδα δεν θα ήταν τέτοιο πρόβλημα για την ίδια την Κύπρο εάν οι τράπεζες ήταν πολύ μικρότερες από ότι είναι.  Το τι έγινε στην Ισλανδία και στην Ιρλανδία σαν αποτέλεσμα της διεθνούς κρίσης - όπου το δημόσιο χρέος εκτοξεύτηκε από περίπου 25% του ΑΕΠ το 2007 σε σχεδόν 100% το 2010 εν μέρει σαν αποτέλεσμα της προσπάθειας να στηρίξουν το (μεγάλο) τραπεζικό τους σύστημα - είναι παράδειγμα προς αποφυγή. Τί πρέπει να γίνει; Η εμπειρία άλλων χωρών προσφέρει δύο πολύτιμα μαθήματα.  Πρώτο, το εποπτικό σύστημα πρέπει να είναι πολύ πιο αυστηρό για χρηματοοικονομικούς οργανισμούς - όπως τις δύο μεγαλύτερες Κυπριακές τράπεζες - οι οποίοι δημιουργούν συστημικούς κινδύνους.  Αυτό περιλαμβάνει ψηλότερη κεφαλαιακή επάρκεια (όπως έχει ανακοινώσει πρόσφατα η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου) και πιο αυστηρούς κανόνες λειτουργίας.  Πρέπει να υπάρχει επίσης και καλύτερος συντονισμός χρηματοοικονομικής πολιτικής και διαχείρισης κρίσεων μεταξύ των εποπτικών αρχών και της κυβέρνησης, κάτι το οποίο χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμη στην Κύπρο.  Δεύτερο, η κυβέρνηση πρέπει να προβεί σε σημαντική και άμεση δημοσιονομική εξυγίανση ώστε να μπορεί να έχει τη δυνατότητα (“fiscal space”) να υποστηρίξει την οικονομία σε περίπτωση που οι συστημικοί κίνδυνοι υλοποιηθούν.  Η πορεία του δημόσιου χρέους τα τελευταία χρόνια είναι εξαιρετικά ανησυχητική, ενώ οι κυβερνητικοί στόχοι δεν είναι καθόλου φιλόδοξοι.  Μπορεί το τωρινό επίπεδο του δημοσίου μας χρέους (61% του ΑΕΠ το 2010) να είναι σχετικά χαμηλό σε σύγκριση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, αλλά αυτές δεν έχουνε το μέγεθος ή τους κινδύνους του τραπεζικού μας τομέα. Η ετοιμασία ενός μεσοπρόθεσμου πακέτου μέτρων για την καταπολέμηση των συστημικών κινδύνων από τις μεγάλες ντόπιες τράπεζες δεν είναι μόνο τεχνοκρατικό θέμα, αλλά αφορά όλους μας.  Ο λόγος είναι απλός: Οι πιθανές λύσης, τόσο όσον αφορά το χρηματοοικονομικό τομέα όσο και για τα δημοσιονομικά, δεν είναι εύκολες και μπορεί να έχουν επιπτώσεις στο μοντέλο ανάπτυξης στο οποίο βασιζόμαστε τα τελευταία χρόνια.  Αυτό όμως είναι κάτι το οποίο πρέπει να συζητηθεί ευρέως και άμεσα για το καλό του τόπου.  Κώστας Στεφάνου Senior Financial Economist στην Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank), ο οποίος είναι τώρα σε απόσπαση στο Financial Stability Board.   Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι αυστηρά προσωπικές.