Χ. Χριστοδούλου: Στα χαρτιά οι φιλόδοξοι πολεοδομικοί σχεδιασμοί

Στα χαρτιά παραμένουν τα φιλόδοξα πλάνα σε σχέση με τον πολεοδομικό σχεδίασμό, σύμφωνα με τον πρόεδρο του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Χρίστο Χριστοδούλου.

Σε συνέντευξή του στη StockWatch ο κ. Χριστοδούλου, αναφέρει ότι στις κυπριακές πόλεις επικρατεί άναρχη οικοδόμηση. Προσθέτει ότι οι όποιες προσπάθειες έγιναν κατά καιρούς, περιορίστηκαν σε εξωραϊστικού χαρακτήρα επεμβάσεις, χωρίς σχέδιο και πνοή, εκτός από κάποιες εξαιρέσεις. Ο κ. Χριστοδούλου αποδίδει αυτό το γεγονός στην αδυναμία εφαρμογής μιας συνολικής ρύθμισης που θα ήταν σε θέση να αποδώσει στην κυπριακή πόλη τα ποιοτικά χαρακτηριστικά μιας βιωματικής και ελκυστικής ευρωπαϊκής πόλης.

Σύμφωνα με τον κ. Χριστοδούλου για  να ανατραπεί η δυναμική αυτή θα πρέπει να αλλάξει εκ βάθρων η χωροταξική, πολεοδομική και αρχιτεκτονική κουλτούρα στην Κύπρο.

Ο κ. Χριστοδούλου, ασκεί κριτική στους αρμόδιους για την ανάθεση έργων του δημοσίου με τη μέθοδο –Μελέτη Κατασκευή-, χωρίς την προκήρυξη αρχιτεκτονικού διαγωνισμού και τονίζει ότι παρότι ο πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα του Συλλόγου για προκήρυξη αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, ο Σύλλογος συνεχίζει να απαιτεί την ακύρωση της σχετικής συμφωνίας.

Παράλληλα τονίζει ότι ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων καλεί τους φορείς σε συζήτηση και εποικοδομητικό διάλογο για την βελτίωση των αξιοκρατικών διαδικασιών αντί της κατάργησης τους.

Ερ.: Θεωρείτε ότι οι κρατικοί φορείς αναγνωρίζουν τη σημασία της αρχιτεκτονικής επιστήμης; Αν όχι, για ποιους λόγους νομίζετε ότι δεν συμβαίνει αυτό;

Απ.: Ο δημόσιος εργοδότης θα πρέπει να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανάπτυξη των αρχιτεκτονικών ιδεών, εντούτοις το κυπριακό δημόσιο αγνοεί επιδεικτικά την χρησιμότητα τόσο της δημόσιας όσο και της ιδιωτικής αρχιτεκτονικής.

Τον τελευταίο καιρό διαπιστώνουμε μια συστηματική υποβάθμιση και απαξίωση του ρόλου και της σημασίας της αρχιτεκτονικής επιστήμης από τους διάφορους κρατικούς φορείς. Μιας επιστήμης μοναδικής στο είδος της, που αποτελεί το ποιοτικό βαρόμετρο του δημόσιου χώρου σε κάθε ανεπτυγμένο κράτος του πλανήτη.

Αναφέρομαι συγκεκριμένα στο ζήτημα των επαγγελματικών δικαιωμάτων των Αρχιτεκτόνων Μηχανικών και στο ζήτημα της διαδικασίας των Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών. Το πρώτο αφορά άμεσα στο ερώτημα: σε ποιους δίνει η πολιτεία τη δυνατότητα να ασκούν αρχιτεκτονική και το δεύτερο ολοκληρώνει τον προβληματισμό διερευνώντας με ποια διαδικασία εξασφαλίζει η πολιτεία την εφαρμογή ποιοτικής αρχιτεκτονικής.

Φανταστείτε λοιπόν, σε σχέση με το πρώτο ερώτημα, ότι σε ένα κράτος που δεν υπάρχει διαχωρισμός επαγγελματικών δικαιωμάτων σύμφωνα με το γνωστικό αντικείμενο και την εξειδίκευση των σπουδών, δεν γίνεται να μιλάμε για αρχιτεκτονική ποιότητα. Όπως δεν θα μπορούσαμε να μιλάμε για σοβαρό σύστημα Υγείας, αν ανεξαρτήτως ειδικότητας θα μπορούσε ο κάθε γιατρός να ασκήσει όλες τις ιατρικές πράξεις χωρίς κίνδυνο για την ποιότητα ζωής του ασθενή.

Επίσης σε ένα κράτος όπου ο δημόσιος χώρος, ανατίθεται όχι στην καλύτερη πρόταση – μελέτη για το συγκεκριμένο έργο, αλλά στην οικονομικότερη προσφορά σύμφωνα με οικονομοτεχνικά κριτήρια, δεν γίνεται να μιλάμε για πολεοδομική, ογκοπλαστική και μορφολογική αρτιότητα, ούτε για δημόσιο συμφέρον και πολιτιστική συνέχεια.

Η πολιτική απάθεια και άγνοια στο θέμα της αρχιτεκτονικής: είναι θέμα πολιτικής βούλησης και γνώσης. Οι φορείς που αγνοούν την αρχιτεκτονική, είναι στην ουσία, πολιτισμικά αδίδακτοι και ακαλλιέργητοι.

Δεν έχουν ιδέα για τη σημασία και την ιστορία της, παρόλο που υπάρχουν ευρωπαϊκές οδηγίες (Συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με την αρχιτεκτονική 2008/C 319/05) οι οποίες τονίζουν την αλληλένδετη σχέση μεταξύ αρχιτεκτονικής και ποιοτικής διαβίωσης.

Ερ.: Το κάλεσμα σας για παρέμβαση του προέδρου της Δημοκρατίας σε ότι αφορά τον τρόπο διεξαγωγής διαγωνισμών για έργα του δημοσίου, δεν φαίνεται να έφερε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τι περιθώρια ενεργειών υπάρχουν για να πείσετε τους αρμόδιους να εξετάσουν το ζήτημα;

Απ.: Η μη παρέμβαση του προέδρου της Δημοκρατίας στην ουσία απαξιώνει τον θεσμό των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών και έρχεται σε αντίθεση με τους τρέχοντες πολιτικούς στόχους και την αρχιτεκτονική πρακτική σε διεθνές επίπεδο, που αναγνωρίζουν ότι η υψηλή ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος αποτελεί αναγκαιότητα δημοσίου συμφέροντος.

Η ανάθεση οποιουδήποτε έργου σημαντικής οικονομικής επένδυσης και κοινωνικής αποστολής οφείλει να πραγματοποιείται με διαφάνεια μέσω του θεσμού προκήρυξης Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών. Ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί είναι το κυρίαρχο μοντέλο για την ανάθεση έργων δημόσιου χαρακτήρα έχοντας αποφέρει κτήρια σημαντικής πολιτιστικής αξίας εντούτοις στην Κύπρο παρακάμπτονται, με προφάσεις ταχύτητας και κόστους. Το Συμβούλιο Αρχιτεκτόνων Ευρώπης (Architects Council of Europe) και η Διεθνής Ένωση Αρχιτεκτόνων (International Union of Architects) σε πρόσφατη κοινή “Διακήρυξη” ενθαρρύνουν τους αρμόδιους – κυβερνητικούς φορείς για τη χάραξη πολιτικής, να συμπεριλάβουν τους Αρχιτεκτονικούς Διαγωνισμούς ως την πλέον προτεινόμενη διαδικασία στη Νομοθεσία Περί Σύναψης Δημοσίων Συμβάσεων, έτσι ώστε, να προωθηθούν ανθεκτικές, υπεύθυνες λύσεις για κτήρια και κοινότητες για ποιοτική και σχεδιαστική αριστεία. Επί της ουσίας, κρίνεται σημαντική η εκτίμηση της διαδικασίας ανάθεσης έργων δημόσιας ωφελείας διότι τα αποτελέσματα αυτής έχουν μακροχρόνιο αντίκτυπο στην κτιριακή ταυτότητα της χώρας.

Καλούμε τους φορείς σε συζήτηση και εποικοδομητικό διάλογο για την βελτίωση των αξιοκρατικών διαδικασιών αντί της κατάργησης τους, καθώς και για ετοιμασία κοινού μνημονίου με στόχο την βελτίωση της ποιότητας του δομημένου περιβάλλοντος και ανάδειξη της ποιοτικής αρχιτεκτονικής σαν φορέας Πολιτισμού.

Ερ.: Ο υπουργός Μεταφορών, δήλωσε στη StockWatch, ότι δεν πρόκειται να αλλάξει η απόφαση για ανάθεση ορισμένων έργων του δημοσίου με τη μέθοδο της Μελέτης-Κατασκευής (Design & Build), όπως του κτιρίου του Κτηματολογίου και του Κέντρου Ψυχικής Υγείας, αντιπαραβάλλοντας ότι τα μεγάλα έργα του δημοσίου προωθούνται με τη μέθοδο της προκήρυξης διαγωνισμούς. Πως το σχολιάζετε;

Απ.: Η Δημοπράτηση Δημοσίων Έργων με το σύστημα Μελέτη – Κατασκευή, δυστυχώς αποτελεί πλέον ένα από τους κύριους “φορείς παραγωγής δημόσιας αρχιτεκτονικής” στην Κύπρο αντικαθιστώντας τον θεσμό των Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών που εφαρμόζεται ευρέως για κτήρια Δημόσιου Χαρακτήρα στον Ευρωπαϊκό χώρο.

Τα κύρια στοιχεία που χαρακτηρίζουν ως προβληματική την μέθοδο Μελέτη – Κατασκευή είναι:

1. Η έλλειψη κάθε προγραμματισμού και οι ευκαιριακές αποφάσεις που προσδιορίζουν και διαμορφώνουν το δομημένο περιβάλλον και τις Πόλεις μας.
2. Έλλειψη ποιότητας στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και στο δομημένο περιβάλλον με αδιανόητες περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις.
3. Εξευτελισμός της επιστήμης των Αρχιτεκτόνων και άλλων μελετητών και απαξίωση της επιστημονικής εργασία τους.
4. Και το κυριότερο υποσκάπτεται η ποιότητα των έργων, η ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος αφού μελέτες που εκπονούνται γι’ αυτά διακρίνονται κατά κανόνα από προχειρότητα σε όλα τα επίπεδα της επιστημονικής προσέγγισής τους.
5. Ενσωματώνεται η αμοιβή της επιστημονικής εργασίας στο αντικείμενο της δημοπρασίας, συγκρινόμενη με οικοδομικά υλικά (χαλίκια, τούβλα κ.λπ.).
6. Δημιουργούνται συνθήκες μη υγιούς ανταγωνισμού λόγω πολύ μικρού αριθμού οικονομικών φορέων που μπορούν να αναλάβουν σημαντικά έργα του Δημοσίου με αυτή την διαδικασία, λόγω του οικονομικού μεγέθους, που πιθανόν να οδηγεί σε ψηλότερες τιμές από τις τιμές αγοράς.

Τα αποτελέσματα από τα ήδη υλοποιημένα έργα της μεθόδου Μελέτη – Κατασκευή, είναι ιδιαίτερα απογοητευτικά και χάνεται μια μεγάλη ευκαιρία ανάπτυξης και ανάδειξης της ποιοτικής αρχιτεκτονικής και βελτίωσης των Πόλεων μας.

Ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου απαιτεί την ακύρωση της διαδικασίας για το νέο Κτήριο του Κτηματολογίου και τάσσεται πλήρως υπέρ στις θέσεις του ΕΤΕΚ για άμεση προκήρυξη Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού.

Ερ.: Ποια είναι η γνώμη σας για την κυπριακή αρχιτεκτονική πραγματικότητα και πως αξιολογείτε την αρχιτεκτονική στην Κύπρο;

Απ.: Θέλουμε να λέμε ότι η πρωτεύουσα Λευκωσία και οι υπόλοιπες μεγάλες πόλεις της Κύπρου είναι ευρωπαϊκές, όμως οι ευρωπαϊκές πόλεις διαμορφώθηκαν εδώ και χρόνια με άλλους όρους. Αφενός με βάση τη βούληση του δημόσιου τομέα και αφετέρου, την εξωστρέφεια και νεωτερικότητα του ιδιωτικού τομέα. Προέκυψε έτσι μια ποικιλία κτιριακών τύπων μοναδική.

Καθώς όλα αυτά συνέβαιναν στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κέντρα, η Λευκωσία και γενικότερα η κυπριακή πόλη, αποψιλωνόταν από τα στοιχεία μνήμης, για να ακολουθήσει στη συνέχεια η περίοδος της άναρχης οικοδόμησης χωρίς πρόγραμμα και ποιοτικό σχεδιασμό. Το ασυγκράτητο αυτό περιβάλλον, με την άναρχη συσσώρευση κατοικιών και στοιχειωδών υποδομών δεν συνιστά Πόλη.

Τα φιλόδοξα πολεοδομικά οράματα έχουν μείνει στα χαρτιά. Οι προσπάθειες περιορίστηκαν σε εξωραϊστικού χαρακτήρα επεμβάσεις, χωρίς σχέδιο και πνοή, εκτός κάποιον εξαιρέσεων, δεδομένης της αδυναμίας για μια συνολική ρύθμιση που θα ήταν σε θέση να αποδώσει στην κυπριακή πόλη τα ποιοτικά χαρακτηριστικά μιας βιωματικής και ελκυστικής ευρωπαϊκής πόλης.

Για να ανατραπεί η δυναμική αυτή θα πρέπει να αλλάξει εκ βάθρων η χωροταξική, πολεοδομική και αρχιτεκτονική μας κουλτούρα. Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι αποσπασματικού τύπου παρεμβάσεις, δηλαδή έργα του ιδιωτικού τομέα ή σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού, που ναι μεν θα δώσουν ώθηση στην οικονομία, δεν θα υπακούουν όμως απαραίτητα σε ένα ενιαίο εθνικό πλαίσιο, στρατηγικό και νομοθετικό, για την ανάπτυξη και φροντίδα του δομημένου περιβάλλοντος της χώρας μας.

Ερ.: Τι σημαίνει σύγχρονη αρχιτεκτονική και ποια η σχέση της με ζητήματα κλιματικής αλλαγής και ενεργειακής βιωσιμότητας;

Απ.: Η σύγχρονη αρχιτεκτονική είναι ένα στυλ σχεδιασμού κτιρίων που δίνει έμφαση στη λειτουργία, με μια πιο απλοποιημένη μορφή διακόσμησης και χαρακτηρίζεται ως καινοτόμα, πειραματική και μίνιμαλ. Βασική τάση στην ευρωπαϊκή σύγχρονης αρχιτεκτονική είναι η επιστροφή στον κλασικό μοντερνισμό και στην αυθεντικότητα, σε καλά σχεδιασμένα κτήρια κατασκευασμένα με τεχνολογική ακρίβεια και σύμφωνα με αρχές αειφορίας και βιωσιμότητας. 

Οι παγκόσμιες οικονομικές, πολιτισμικές και τεχνολογικές αλλαγές δημιουργούν νέες προοπτικές για την σύγχρονη κυπριακή αρχιτεκτονική.

Κατά την άποψή μου, οι προοπτικές της σύγχρονης αρχιτεκτονικής δημιουργίας σχετίζονται με την αναζήτηση της βιωσιμότητας σε όλες τις κλίμακες σύλληψης του καθημερινού χώρου. Ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός προσπαθεί να επιτύχει τον συνδυασμό μεταξύ του βέλτιστου ενεργειακού αποτυπώματος κατασκευών ή αστικών διατάξεων και της ευφάνταστης συνθετικής προσέγγισης.

Αλλάζοντας τον τρόπο που σχεδιάζουμε και κατασκευάζουμε από το κτίριο μέχρι και την πόλη, καθώς ο μισός πληθυσμός ζει πλέον σε πόλεις, μπορούμε να παρέμβουμε ουσιαστικά στο οικολογικό αποτύπωμά μας και έτσι να καταφέρουμε να ζούμε μέσα στα πλαίσια που μας επιτρέπουν οι τοπικές συνθήκες και ο πλανήτης (One Planet Living).

Ερ.: Υπάρχουν στην Κύπρο έργα βασισμένα στη σύγχρονη αρχιτεκτονική; Ονομάστε μερικά από τα σημαντικότερα;

Απ.: Ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου πρόσφατα επιμελήθηκε ένα πρωτοποριακό βίντεο μέσα από το οποίο προβάλλει έργα της Σύγχρονης Κυπριακής Αρχιτεκτονικής, η ανάθεση των οποίων έγινε, με τη διαδικασία Προκήρυξης Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών, είτε μέρος αυτών, υλοποιήθηκαν με υψηλά ποιοτικά κριτήρια.

Παροτρύνω τους αναγνώστες σας να ανατρέξουν στα επιλεγμένα αρχιτεκτονικά έργα του βίντεο, τα οποία ανήκουν στο ευρύτερο φάσμα της Σύγχρονης Κυπριακής Αρχιτεκτονικής.

Ερ.: Στην Κύπρο επικρατεί μια μεικτή εικόνα με μοντέρνα κτίρια, κτίρια με γυαλί, σιδηροκατασκευές και άλλα. Πως αυτή η εικόνα επηρεάζει την παρουσία, διατήρηση και αξιοποίηση παλιών παραδοσιακών κτιρίων;

Απ.: Η νέα αρχιτεκτονική δημιουργία μέσα σε ιστορικά σύνολα / παλαιά κτίρια, εξυπηρετεί τη συνέχεια της εξέλιξης και ανάπτυξης και την αποφυγή της στασιμότητας και εγκατάλειψης που συχνά απειλεί τους ιστορικούς οικισμούς ή τα ιστορικά τμήματα πόλεων. Η ανανέωση και ο εμπλουτισμός του κτιριακού πλούτου των ιστορικών συνόλων με την προσθήκη νέων κτιρίων ή με την επανάχρηση και αναβάθμιση των υφιστάμενων, είναι απαραίτητη συνθήκη για την επιβίωση του.

Οι νέες κατασκευές θα πρέπει να εκφράζουν την εποχή τους ενώ συγχρόνως η σύλληψή τους θα πρέπει να αναφέρεται στο ιστορικό τους περιβάλλον και να βασίζεται στη συστηματική ανάλυση των χαρακτηριστικών τους.

Οι αρχιτέκτονες πρέπει να κτίζουν μέσα στις ιστορικές πόλεις κτήρια σύγχρονα, που θα αντιπροσωπεύουν την εποχή μας και τις αισθητικές αντιλήψεις της. Να χτίζουν με τέτοιο τρόπο που τα κτήρια να εμπλουτίζουν το ιστορικό περιβάλλον και να συντίθενται με αυτό χωρίς να το προσβάλλουν ή να το καταστρέφουν αλλά και χωρίς να το μιμούνται.

Ερ.: Τι μπορεί να γίνει για περαιτέρω αξιοποίηση παλιών κτιρίων μέσω αναπαλαιώσεων και ανακαινίσεων;

Απ.: Η ανάδειξη και αξιοποίηση κτηρίων µε αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον συνεπάγεται, ανάλογα µε την κατάσταση διατήρησης του κτίσματος και την νέα χρήση που θα παραλάβει, µια σειρά επεμβάσεων.

Οι επεμβάσεις έχουν στόχο τους την εξασφάλιση της στατικής επάρκειας του κτηρίου, τη διατήρηση και προβολή της αρχιτεκτονικής, ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας του, καθώς και την εξασφάλιση της βιωσιμότητας  της χρήσης.

Η επέμβαση συντήρησης αποκατάστασης και επανάχρησης κτιρίων, πρέπει να πραγματοποιείται σύμφωνα µε τις γενικά παραδεκτές σήμερα αρχές που απορρέουν από τον Χάρτη της Βενετίας σε συνδυασμό µε τις ειδικές συνθήκες και τα δεδομένα της κάθε περίπτωσης.

Στην Κύπρο, η ιστορική διατήρηση οφείλει να αποτελεί σημαντικό μέρος του πολεοδομικού σχεδιασμού, όπως ισχύει στην πλειοψηφία των ευρωπαϊκών χωρών όπου η προστασία των ιστορικών κτιρίων είναι μείζονος σημασίας, ώστε οι μελλοντικές γενιές να μπορούν να δουν πώς οργανώνονταν οι πόλεις στο παρελθόν και να αναγνωρίσουν την κουλτούρα του χρόνου μέσω της αρχιτεκτονικής τους.

Η διαχείριση των παλιών κτιρίων οφείλει να διασφαλίζει την αξιοπρεπή ύπαρξη και συνέχεια τους στον ιστό. Προς την κατεύθυνση αυτή, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου μεταστεγάστηκε πρόσφατα σε διατηρητέο οίκημα στην εντός των τειχών πόλη της Λευκωσίας.

Ερ.: Μπορεί η αρχιτεκτονική να αποτελέσει μέσο στήριξης και ενίσχυσης της οικονομικής και άλλης ανάπτυξης των κέντρων πόλεων;

Απ.: Η αρχιτεκτονική διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο στην ενθάρρυνση της καινοτομίας και της τεχνολογίας και αποτελεί την κινητήρια δύναμη για μια μελλοντική βιώσιμη ανάπτυξη.

Η στροφή στην πράσινη ανάπτυξη αποτελεί σήμερα τον βασικό άξονα προτεραιότητας για την Ευρώπη και προσφέρει σημαντικές  ευκαιρίες χρηματοδοτήσεων. Ο τομέας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι ο πιο εύκολος και διαφανής τομέας, όπου ξένοι επενδυτές θα μπορούσαν να προσεγγιστούν χωρίς δυσκολίες. Θα πρέπει, λοιπόν, να προχωρήσουμε σε ένα σχέδιο μετατροπής της πατρίδας μας σε πράσινη πολιτεία. Τα οφέλη από αυτήν την προσπάθεια θα φανούν άμεσα τόσο σε θέσεις εργασίας, όσο και σε βελτίωση των οικονομικών μας δεδομένων.

Βασική επιδίωξη του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Κύπρου είναι η προώθηση του 8ου Προγράμματος Δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Περιβάλλον, το οποίο θέτει σαν στόχο, ότι μέχρι το 2030 η πλειονότητα των πόλεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να εφαρμόζουν πολιτικές βιώσιμου πολεοδομικού προγραμματισμού και σχεδιασμού.

Η αρχιτεκτονική κοινότητα καλείται να επανεκτιμήσει το έργο της, λαμβανομένου υπόψη τις δράσεις του εγγράφου, και να προτάξει τη δημιουργικότητά της, τις ιδέες και την τεχνογνωσία της, προβάλλοντας ιδέες-λύσεις για το δομημένο περιβάλλον.