Θ. Μεσημέρης, τμ. Περιβάλλοντος: Δύσκολο εγχείρημα η πράσινη συμφωνία

Καθαρότερο αέρα, υγιείς πολίτες, χαμηλότερους λογαριασμούς, θέσεις εργασίας είναι μερικά από τα οφέλη που αναμένεται να επιφέρουν οι νέες προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μέχρι 55% σε σχέση με το 1990, σε μια δεκαετία,  σύμφωνα με τον  ανώτερο λειτουργό περιβάλλοντος, Θεόδουλο Μεσημέρη.

Σε  συνέντευξη του στη StockWatch, ο  κ. Μεσημέρης, προϊστάμενος τομέα κλιματικής δράσης στο Τμήμα Περιβάλλοντος ,  αναλύει τις 13 δράσεις που πρέπει να αναληφθούν από τα κράτη μέλη στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας και εξηγεί γιατί θεωρεί δύσκολο το εγχείρημα για την Κύπρο.

Παράλληλα, συστήνει την συντομότερη δυνατή συμμόρφωση ώστε να αποφευχθούν πρόσθετα οικονομικά βαρίδια για τους πολίτες.

Αναφέρεται ακόμα, στην ανάγκη αλλαγών στο χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών προτάσεων.

Ο κ. Μεσημέρης, κρούει το καμπανάκι για το επίπεδο εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Κύπρο, τονίζοντας ότι οι κύπριοι καταναλωτές για το 2021 θα κληθούν να καταβάλουν €200 εκατ. και παραθέτει έξι δράσεις οι οποίες θα πρέπει να εφαρμοσθούν ώστε να τερματιστεί αυτό το επιπρόσθετο βαρίδι για τους καταναλωτές.

Ακολουθεί η συνέντευξη

-Θεωρείτε ότι είναι απαραίτητη η δημιουργία νέας Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος που ενέκρινε το Υπουργικό Συμβούλιο πριν μερικές ημέρες, αν και  γιατί;

Έχοντας υπόψη το Διεθνές, Ευρωπαϊκό και Εθνικό πλαίσιο που ρυθμίζει τα θέματα της προστασίας και διαχείρισης του Περιβάλλοντος αλλά και αυτά της Κλιματικής Αλλαγής και στο πλαίσιο της αποτελεσματικής εφαρμογής και επιβολής του προκύπτει η ανάγκη για κατάρτιση κατάλληλου μηχανισμού διακυβέρνησης μέσα από το οποίο θα επιτυγχάνεται υψηλό επίπεδο σχεδιασμού και συντονισμού μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης.  Στην Κύπρο το υφιστάμενο Σύστημα Διακυβέρνησης που άπτεται των εν λόγω θεμάτων  παρουσιάζει αρκετές αδυναμίες και θεωρείται αναγκαίο πλέον η  αναθεώρηση του. Ως εκ τούτου η δημιουργία νέας Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος που ενέκρινε πρόσφατα το Υπουργικό Συμβούλιο είναι απαραίτητη και χρήζει άμεσης εφαρμογής. 

Θα πληρώσουμε €200 εκατ. για αγορά ρύπων

-Η Κύπρος ήδη καταβάλει μερικά εκατομμύρια για αγορά δικαιωμάτων εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου (το 2020 €75 εκατ.), τι πρέπει να γίνει άμεσα και πόσο εφικτό είναι αυτό ώστε να απαλλαγούν οι φορολογούμενοι πολίτες από το επιπρόσθετο βαρίδι;

Το υφιστάμενο σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών (ΣΕΔΕ) της ΕΕ δρομολογήθηκε το 2005 με στόχο να ενθαρρυνθεί η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με τρόπο οικονομικά αποδοτικό και αποτελεσματικό. Θέτει περιορισμούς στις ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου που μπορούν να εκπέμπουν οι ενεργοβόρες βιομηχανίες, οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας και οι αεροπορικές εταιρείες. Τα ανώτατα επίπεδα των δικαιωμάτων εκπομπών καθορίζονται από την ΕΕ και κάθε επιχείρηση λαμβάνει ή αγοράζει τα δικαιώματα που χρειάζεται. Το ανώτατο όριο μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, προκειμένου να μειωθούν σταδιακά οι συνολικές ποσότητες εκπομπών.

Στη Κύπρο, όπως και στα άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, είναι γεγονός ότι οι φορείς που συμμετέχουν στον εν λόγω σύστημα εμπορίας εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου και ειδικότερα οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας από συμβατικά καύσιμα επωμίζονται σημαντικό κόστος (το οποίο μετακυλύετε στους καταναλωτές)  προς συμμόρφωση στις υποχρεώσεις τους. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να προβληματίσει ιδιαίτερα και να αναζητηθούν άλλες επιλογές. Μεταξύ άλλων, και στο πλαίσιο της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και κατ’ επέκταση του σχετικού κόστους που επιβαρύνεται η οικονομία και οι κύπριοι καταναλωτές (για το 2021 το σχετικό κόστος εκτιμάται ότι θα ανέλθει στα €200 εκατ.) θα μπορούσαν να εξεταστούν και εφαρμοστούν τα ακόλουθα:

• Ολοκλήρωση των διαδικασιών για άμεση έλευση και χρήση του φυσικού αερίου ειδικότερα στην ηλεκτροπαραγωγή.
• Ανάπτυξη των αναγκαίων υποδομών υποστήριξης του Συστήματος Μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας συμπεριλαμβανομένου των υποδομών αποθήκευσης ώστε να αξιοποιείται στο μέγιστο δυνατό βαθμό η παραγόμενη ενέργεια από ΑΠΕ.
• Άμεση λειτουργία της ανταγωνιστικής αγοράς με ταυτόχρονη κατάρτιση κατάλληλου μηχανισμού παρακολούθησης και ελέγχου της.
• Στοχευμένη προώθηση καινοτόμων τεχνολογιών ΑΠΕ (πχ, πλωτά αιολικά, ηλιοθερμικά, μονάδες αποθήκευσης ενέργειας από ΑΠΕ)  αξιοποιώντας τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία. 
• Ετοιμασία χωροταξικού σχεδιασμού για τις ΑΠΕ με τρόπο που να δηλώνονται οι περιοχές που θα μπορούσαν να εγκατασταθούν οι ΑΠΕ.
• Διεύρυνση του πεδίου Εφαρμογής  των Υφιστάμενων Σχεδίων για προώθηση πρόσθετων μέτρων για Εξοικονόμηση Ενέργειας και ΑΠΕ.

-Τι προβλέπει η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, που εγκρίθηκε στις 14 Ιουλίου 2021 και αφορά την μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55 % έως το 2030, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. 

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε πρόσφατα μια δέσμη προτάσεων μέσω των οποίων οι ενωσιακές πολιτικές για το κλίμα, την ενέργεια, τη χρήση γης, τις μεταφορές και τη φορολογία θα προσαρμοστούν κατάλληλα ώστε να επιτευχθεί μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55 % έως το 2030, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Η επίτευξη μιας τέτοιας μείωσης των εκπομπών κατά την επόμενη δεκαετία είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου, αφενός, η Ευρώπη να καταστεί η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος στον κόσμο έως το 2050 και, αφετέρου, να γίνει πραγματικότητα η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Με τις εν λόγω προτάσεις, η επιτροπή παρουσιάζει τα νομοθετικά εργαλεία για την επίτευξη των στόχων που συμφωνήθηκαν στον ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα και για τον ριζικό μετασχηματισμό της οικονομίας και της κοινωνίας μας για ένα δίκαιο, πράσινο και ευημερούν μέλλον.

Οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα επιτρέψουν την αναγκαία επιτάχυνση των μειώσεων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά την επόμενη δεκαετία. Συνδυάζουν: εφαρμογή της εμπορίας εκπομπών σε νέους τομείς και αυστηροποίηση του υφιστάμενου συστήματος εμπορίας εκπομπών της ΕΕ αύξηση της χρήσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, υψηλότερη ενεργειακή απόδοση, ταχύτερη ανάπτυξη μέσων μεταφοράς χαμηλών εκπομπών, καθώς και των υποδομών και των καυσίμων για τη στήριξή τους, ευθυγράμμιση των φορολογικών πολιτικών με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, μέτρα για την πρόληψη της διαρροής άνθρακα, και εργαλεία για τη διατήρηση και την ανάπτυξη των φυσικών καταβοθρών άνθρακα.

Ομπρέλα προστασίας για τους ανθρώπους και τον πλανήτη 

-Η οικονομική κατανομή μεταξύ των χωρών θα είναι ισορροπημένη ή για τα μικρά κράτη όπως η Κύπρος, θα είναι ασήκωτο το κόστος;

Ενώ μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα τα οφέλη των ενωσιακών πολιτικών για το κλίμα υπερτερούν σαφώς του κόστους αυτής της μετάβασης, οι πολιτικές για το κλίμα κινδυνεύουν να ασκήσουν βραχυπρόθεσμα πρόσθετη πίεση στα ευάλωτα νοικοκυριά, τις πολύ μικρές επιχειρήσεις και τους χρήστες των μεταφορών. Γι' αυτό και ο σχεδιασμός των πολιτικών στη νέα δέσμη μέτρων θα πρέπει να κατανέμει δίκαια το κόστος της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και της προσαρμογής σ' αυτήν.

Επιπλέον, τα μέσα τιμολόγησης των ανθρακούχων εκπομπών αυξάνουν τα έσοδα που μπορούν να επανεπενδυθούν για την τόνωση της καινοτομίας, της οικονομικής ανάπτυξης και των επενδύσεων σε καθαρές τεχνολογίες. Προτείνεται ένα νέο Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα, που θα παρέχει ειδική χρηματοδότηση στα κράτη μέλη για να βοηθήσει τους πολίτες να χρηματοδοτήσουν επενδύσεις σε ενεργειακή απόδοση, νέα συστήματα θέρμανσης και ψύξης και καθαρότερες μετακινήσεις. Το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα θα χρηματοδοτείται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, χρησιμοποιώντας ποσό ισοδύναμο με το 25 % των αναμενόμενων εσόδων από την εμπορία εκπομπών από τα κτίρια και τα καύσιμα οδικών μεταφορών. Θα παράσχει χρηματοδότηση ύψους €72,2 δισ. στα κράτη μέλη (για την Κύπρο προτείνεται η κατανομή €150 εκ. περίπου) για την περίοδο 2025-2032, βάσει στοχευμένης τροποποίησης του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου. Με πρόταση άντλησης πόρων από την αντίστοιχη χρηματοδότηση των κρατών μελών, το Ταμείο θα κινητοποιήσει €144,4 δισ. για μια κοινωνικά δίκαιη μετάβαση.

Οι νέες Προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αφορούν τα ακόλουθα: Τα οφέλη της άμεσης δράσης για την προστασία των ανθρώπων και του πλανήτη είναι σαφή: καθαρότερος αέρας, πιο δροσερές και πράσινες πόλεις, υγιέστεροι πολίτες, χαμηλότερη χρήση ενέργειας και λογαριασμοί, ευρωπαϊκές θέσεις εργασίας, τεχνολογίες και βιομηχανικές ευκαιρίες, περισσότερος χώρος για τη φύση και υγιέστερος πλανήτης για τις μελλοντικές γενιές. Η πρόκληση που βρίσκεται στο επίκεντρο της πράσινης μετάβασης της Ευρώπης είναι να διασφαλιστεί ότι τα οφέλη και οι ευκαιρίες που προκύπτουν απ' αυτήν θα είναι διαθέσιμα σε όλους, όσο το δυνατόν ταχύτερα και δικαιότερα. Χρησιμοποιώντας τα διάφορα εργαλεία πολιτικής που είναι διαθέσιμα σε επίπεδο ΕΕ, μπορούμε να δια σφαλίσουμε ότι ο ρυθμός των αλλαγών είναι επαρκής, αλλά δεν προκαλεί υπερβολικούς κλυδωνισμούς.

• Αναθεώρηση του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών (ΣΕΔΕ/ ETS) της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των αεροπορικών και των θαλάσσιων μεταφορών και του συστήματος αντιστάθμισης και μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα για τις διεθνείς αεροπορικές μεταφορές (CORSIA).
• Κοινωνικό Ταμείο Κλιματικής Δράσης
• Αναθεώρηση του Κανονισμού Επιμερισμού των Προσπαθειών (ESR).
• Αναθεώρηση του Κανονισμού σχετικά με τη συμπερίληψη των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και των απορροφήσεων από δραστηριότητες χρήσης γης, αλλαγής χρήσης γης και δασοπονίας (LULUCF)   
• Στρατηγική της ΕΕ για τα Δάση
• Αναθεώρηση του Κανονισμού σχετικά με τα πρότυπα επιδόσεων για τις εκπομπές CO2 από καινούργια επιβατικά οχήματα και τα καινούργια ελαφρά επαγγελματικά οχήματα
• Τροποποίηση της Οδηγίας για τις ΑΠΕ (RED II)
• Τροποποίηση της Οδηγίας για την Ενεργειακή Απόδοση (EED)
• Αναθεώρηση της Οδηγίας για τη φορολόγηση της ενέργειας
• Μηχανισμός Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (CBAM)
• Κανονισμός για την ανάπτυξη υποδομών εναλλακτικών καυσίμων  
• Πρωτοβουλία Fuel EU Maritime 
• Πρωτοβουλία ReFuel EU Aviation

Μονόδρομος η εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας

-Η Κύπρος είναι σε θέση να ανταποκριθεί στο συγκεκριμένο πλαίσιο;

Για την Κύπρο θα είναι ιδιαίτερα μεγάλη η πρόκληση να μπορέσει να ανταποκριθεί στις νέες δεσμεύσεις διότι οι ιδιαιτερότητες μας ως χώρα, το απομονωμένο ενεργειακό σύστημα, ο νησιωτικός χαρακτήρας και η κλίμακα μεγέθους είναι περιοριστικοί παράγοντες που δυσκολεύουν την προσπάθεια. Ωστόσο, η κατεύθυνση είναι μονόδρομη διότι η  μη δράση δεν αποτελεί επιλογή αφού θα συνεπάγεται ιδιαίτερο κόστος συμμόρφωσης. Συμπερασματικά, όσο πιο σύντομα το αντιληφθούμε και ανασχεδιάσουμε πολιτικές και μέτρα στα νέα δεδομένα τόσο μεγαλύτερο όφελος θα έχουμε και θα αποφύγουμε τυχόν πρόσθετα οικονομικά βαρίδια. Ταυτόχρονα, με την εφαρμογή των πρόσθετων πολιτικών και μέτρων προς επίτευξη των νέων δεσμεύσεων θα διασφαλίζεται η βιώσιμη ανάπτυξη και θα επιτυγχάνεται υψηλό επίπεδο προστασίας και διαχείρισης του περιβάλλοντος.

-Θα απαιτεί και νομοθετική ρύθμιση για κάποια ζητήματα;

Η διαδικασία θέσπισης των νέων προτάσεων προνοεί συζήτηση των προτάσεων και συμφωνία σε επίπεδο Συμβουλίων της ΕΕ (ανάλογα με την πρόταση θα συζητηθούν στα Συμβούλια Περιβάλλοντος, Ενέργειας, Μεταφορών και  Οικονομικών και Δημοσιονομικών Θεμάτων) και ακολούθως διαβούλευση μεταξύ Συμβουλίου, Ευρωπαϊκής Επιτροπής και Ευρωκοινοβουλίου για συναπόφαση. Στη συνέχεια τα κράτη μέλη θα κληθούν να μεταφέρουν το σχετικό θεσμικό πλαίσιο που θα υιοθετηθεί στο εθνικό τους δίκαιο.

-Η Κύπρος πρόταξε κάποιες προτάσεις;

Στο πλαίσιο των σχετικών συζητήσεων προς συμφωνία και  κατάρτιση των πιο πάνω προτάσεων, το Τμήμα Περιβάλλοντος βρίσκεται σε συντονισμό και διαβούλευση με όλες τις κρατικές αρχές και άλλους εμπλεκόμενους φορείς ώστε να διαμορφώσει κατάλληλα τις εθνικές θέσεις. Μέσα από ην πρόταξη των θέσεων μας  θα επιδιωχθεί η αναγνώριση των  ιδιαιτεροτήτων της χώρας μας με τρόπο που οι οποιεσδήποτε νέες δεσμεύσεις προκύψουν για τη χώρα μας να είναι δίκαιες, εφικτές και να μην προσδώσουν ιδιαίτερο κόστος ενώ ταυτόχρονα θα επιδιωχθεί η εξασφάλιση όσο το δυνατό μεγαλύτερης κατανομής πόρων από το χρηματοδοτικά εργαλεία της ΕΕ. Να σημειώσουμε εντούτοις ότι η έγκριση των προτάσεων προϋποθέτει πλειοψηφία άρα θα πρέπει να χαρτογραφήσουμε και τις θέσεις των άλλων κρατών μελών επί των προτάσεων ώστε  εκεί που υπάρχουν κοινές ανησυχίες και προβληματισμοί να παρουσιάζονται από κοινού.

Φρένο στις άτακτες αναπτύξεις

 -Στην Κύπρο τα τελευταία χρόνια είδαμε να φυτρώνουν δεκάδες ιδιωτικά έργα κατά μήκος των παραλιακών ακτών, επίσης ενώπιον της περιβαλλοντικής αρχής εκκρεμούν αρκετές αιτήσεις για μεγάλα έργα σε δασικές περιοχές. Πιστεύετε ότι για χάρη της ανάπτυξης καταπονήσαμε το περιβάλλον;

Μια από τις προτάσεις της ΕΕ καθορίζει στόχο σε επίπεδο κρατών μελών που συνδέεται με τις απορροφήσεις του διοξειδίου του άνθρακα από τη χρήση γης. Για πρώτη φορά η χρήση γης, η δασοκάλυψη, η χλωρίδα, πανίδα και η βιοποικιλότητα συνδέονται με στόχους απορρόφησης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και θα πρέπει πλέον στους χωροταξικούς και πολεοδομικούς σχεδιασμούς να έχουμε κατά νου ότι δεν μπορούμε να διαφοροποιήσουμε σε μεγάλο βαθμό της χρήσης γης και τη δασοκάλυψη μας. Αντίθετα τα πρέπει να βρούμε τρόπο να τα διαφυλάξουμε τα δάση μας ειδικά από τις πυρκαγιές αφού πλέον θα συνεισφέρουν στο στόχο της κλιματικής ιδιαιτερότητας.

Καταληκτικά για οποιεσδήποτε νέες αναπτυξιακές προτάσεις και ιδιαίτερα για νέα μεγάλα έργα θα πρέπει, στο πλαίσιο της αδειοδότησης τους, μεταξύ άλλων, να λαμβάνεται υπόψη και το θέμα της χρήσης της γης σε συνδυασμό με τις απορροφήσεις  εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κάτι το οποίο θα περιορίσει την άτακτη ανάπτυξη η οποία θα είναι εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και της απώλειας της βιοποικιλότητας.