Σχέδιο Εστία – «μάννα εξ ουρανού» στις τράπεζες

Καμουφλαρισμένη πριμοδότηση των τραπεζών

Με γνώμονα τις τιμές που έχουν πρόσφατα πωλήσει τράπεζες χαρτοφυλάκια δανείων (Τράπεζα Κύπρου γύρω στο 24%-25% του υπολοίπου αυτών των δανείων) και με τις υποδείξεις από τις αρμόδιες εποπτικές αρχές για μέχρι και 100% προβλέψεις (π.χ. τα δάνεια της ΣΚΤ που έχουν μεταφερθεί στον φορέα μετά την άρνηση της Ελληνικής Τράπεζας να τ’ αναλάβει στη συμφωνία πώλησης, τα πλείστα των οποίων είναι στεγαστικά), με ποια λογική η κυβέρνηση προτείνει μέσω του προσχεδίου Εστία την πριμοδότηση για στεγαστικά δάνεια που αφορούν πρώτη κατοικία στο 33.3% του υπολοίπου του δανείου με λεφτά του φορολογουμένου πολίτη και που θα εξασφαλίζει στις τράπεζες αποπληρωμή και μέχρι τα 2/3 του δανείου (στο 66.7%);

Για να δώσουμε ένα απλό παράδειγμα για να γίνει ξεκάθαρα αντιληπτό ας υποθέσουμε ότι κάποιος που εμπίπτει στο πρόγραμμα Εστία χρωστά €150,000. Με το Εστία όπως είναι τώρα, θα πρέπει να καλύψει ο ίδιος τις €50,000 (συν τόκους), ακόμα €50,000 (συν τόκους) θα πληρωθούν από το κράτος και αν όλα πάνε ομαλά το υπόλοιπο θα διαγραφεί. Δηλαδή, η τράπεζα θα εισπράξει €100,000 συν τόκους και ενώ όλο αυτό το διάστημα της αποπληρωμής θα διατηρεί υπό την κατοχή της όλες τις εξασφαλίσεις και υποθήκες. Όμως εάν η τράπεζα πωλούσε αυτό το δάνειο, έστω στο 25% που έχει πωλήσει πρόσφατα η Τράπεζα Κύπρου πακέτο δανείων, θα είσπραττε μόνο €37,500. Δηλαδή η μεσολάβηση της κυβέρνησης με το σχέδιο Εστία πριμοδοτεί την τράπεζα με ένα ποσό της τάξης των €62,500.

Δηλαδή, η αποπληρωμή για τις τράπεζες μέσω του φορολογούμενου και με την υπερπροσπάθεια αυτών των δανειζομένων που τώρα αδυνατούν να εξυπηρετήσουν τα στεγαστικά τους δάνεια σε ένα κατασκευασμένο ύψος που θα είναι τουλάχιστον 4-5 φορές πιο ψηλό από ότι οι ίδιες οι τράπεζες θα μπορούσαν από μόνες τους να πωλήσουν αυτά τα δάνεια. Αυτό επιτυγχάνει το σχέδιο Εστία. Χρησιμοποιεί ένα σχέδιο που υποτίθεται ότι σκοπεύει να βοηθήσει τα νοικοκυριά που δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν το στεγαστικό τους δάνειο για την πρώτη κατοικία και στην ουσία, στην εφαρμογή, το σχέδιο γίνεται ένα εργαλείο για τις τράπεζες να επωφεληθούν στο πολλαπλάσιο του τι θα ήταν δυνατό να εισπράξουν χωρίς το σχέδιο.

Έχουν ειπωθεί πολλά σχετικά με άλλα παρεμφερή θέματα εν σχέση με το προτεινόμενο σχέδιο. Συμφωνώ ότι πρέπει να γίνει καλύτερος ορισμός όσον αφορά σε ποιους μπορεί να ισχύει τέτοιο σχέδιο και για ποια ποσά. Και σίγουρα αυτό πρέπει να τροποποιηθεί εφόσον το σχέδιο εμπεριέχει μέτρα στήριξης προς κοινωνικά δυσπραγούντες πολίτες. Όμως οι πλείστοι σχολιαστές τείνουν να παραβλέπουν ή να μειώνουν τη σημασία του σκανδαλώδους, θα τολμούσα να έλεγα, προβλήματος στο σχέδιο Εστία όπως έχει προταθεί. Αυτό είναι η υπεραξία που έμμεσα η κυβέρνηση (και κατ’ επέκταση ο φορολογούμενος) προσδίδει σε ένα οικιστικό δάνειο για την τράπεζα. Επιπλέον, το σχέδιο υποφέρει από το ότι το επιχορηγούμενο δάνειο παραμένει στην ιδιοκτησία της τράπεζας ενώ το κράτος καταβάλλει ένα συνολικό ποσό που είναι στις πλείστες περιπτώσεις ψηλότερο από ότι η τιμή που θα μπορούσε να πάρει η τράπεζα αν το πωλούσε.

Με το πρόσχημα της εφαρμογής κοινωνικής πολιτικής η κυβέρνηση στέλνει «μάννα εξ ουρανού» στις τράπεζες και άλλους κερδοσκόπους που θα μπορούν να αγοράσουν αυτά τα δάνεια σε υπεραξία. Δηλαδή, το Εστία προσθέτει αξία εκεί που δεν υπάρχει και μετά οι τραπεζίτες και τα κερδοσκοπικά ταμεία που τα αγοράζουν την επωφελούνται. Ένα δάνειο που εντάσσεται στο Εστία θα αξίζει πολύ περισσότερο για την τράπεζα. Και αυτό ισχύει από την πρώτη μέρα, είτε ακολούθως το πωλήσει η τράπεζα είτε όχι. Αλλά η κεκαλυμμένη κρατική ενίσχυση μέσω του Εστία είναι άμεσα λεφτά στην τσέπη των μετόχων των τραπεζών. Η δέσμευση της κυβέρνησης να πληρώνει το ένα τρίτο του δανείου, που από μόνο του στις πλείστες περιπτώσεις είναι περισσότερο από τη λογιστική αξία τέτοιου δανείου, είναι αρκετή να προσδώσει την υπεραξία. Αυτό σημαίνει λιγότερες προβλέψεις και επομένως λογιστικά κέρδη και αύξηση στην αξία της μετοχής της τράπεζας. Επιπλέον, η ανάγκη για περαιτέρω αύξηση κεφαλαίου μειώνεται σημαντικά με αυτόν τον τρόπο.

Αυτά όλα στην ουσία προκύπτουν διότι δεν δίνεται η δυνατότητα στον δανειζόμενο να εξοφλήσει το δάνειο του κοντά στη σημερινή του αξία. Ενώ επιτρέπεται, σχεδόν ανεξέλεγκτα, να τα πωλήσουν σε τρίτους σε τέτοιες τιμές. Κατά τη γνώμη μου το Εστία όπως έχει προταθεί μπορεί να είναι κρατική ενίσχυση, ίσως ακόμη, και αντισυνταγματικό. Διότι με το πρόσχημα της εφαρμογής κοινωνικής πολιτικής η κυβέρνηση παίρνει από τον φορολογούμενο και προσδίδει αξία σε τρίτους εκεί που δεν υπήρχε.

Ένα σχέδιο Εστία που εξυπηρετεί την οικονομία

Μια καλύτερη πρόταση θα ήταν να αγοράζει το δάνειο του κάποιος δικαιούχος (με σωστά διαμορφωμένα κριτήρια) σε μια ρεαλιστική αξία που θα είναι κοντά στην τιμή που θα μπορούσε η τράπεζα να εξασφαλίσει αν το πωλούσε σε τρίτους. Για να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει το κράτος να οργανωθεί και να είναι σε θέση να μπορεί να δέχεται και να αξιολογεί σωστά αιτήσεις από δικαιούχους του σχεδίου Εστία για χρηματοδότηση με σκοπό την πλήρη αποπληρωμή και αγορά του δάνειου τους. Η ικανότητα αποπληρωμής είναι όρος απαράβατος στην έγκριση οποιουδήποτε δανείου. Η παράβαση αυτού του χρυσού τραπεζικού κανόνα εξάλλου μας έχει φέρει και την οικονομική κρίση. Όμως, επειδή η αγορά θα γίνεται σε ρεαλιστική, και όχι σε υπεραξία του δανείου, όπως προνοείται τώρα από το σχέδιο Εστία, το αντίτιμο μπορεί να είναι χαμηλότερο από το ένα τέταρτο, ίσως και ένα πέμπτο του συμβατικού υπολοίπου του δανείου, η ικανότητα αποπληρωμής, παρόλο που θα είναι ακόμη δύσκολη, σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να γίνεται έτσι εφικτή.

Ο οργανισμός που θα παρέχει το δάνειο για αποπληρωμή ενός τέτοιου δανείου θα παίρνει εκ μεταφοράς στην εξόφληση του την υποθήκη και τυχόν άλλες εξασφαλίσεις που κάλυπταν το παλιό δάνειο που έτσι αποπληρώθηκε πλήρως. Η εμπορική τράπεζα θα μπορεί να αφαιρέσει το δάνειο από τον ισολογισμό της και πιθανόν ακόμη να καταγράψει κάποιο κέρδος εφόσον η τιμή πώλησης/εξόφλησης θα είναι πιο ψηλή από τη λογιστική του αξία (αναιρεμένων των προβλέψεων). Από τη μεριά του ο δανειζόμενος θα έχει ένα πολύ πιο χαμηλό δάνειο που θα μπορεί να εξυπηρετεί. Η κυβέρνηση σε αυτό το πλαίσιο θα μπορεί να εφαρμόσει την κοινωνική της πολιτική με σχέδια που θα ενθαρρύνουν τον δανειζόμενο να εξυπηρετεί τακτικά το νέο χαμηλότερο σε ύψος δάνειο του. Αυτό μπορεί να είναι σε μορφή επιχορηγημένων τόκων η ακόμη πληρωμή μέρους του κεφαλαίου του δανείου.

Η επιχορήγηση από το κράτος σε αυτή την περίπτωσή θα είναι αρκετά μικρότερη από αυτό που προνοείται τώρα από το σχέδιο Εστία, όπου το κράτος θα καταβάλλει το ένα τρίτον του συνολικού δανείου. Περεταίρω, με αυτή την πρόταση, ο δανειζόμενος θα είναι ο αυτός που θα επωφελείται από την επιχορήγηση αντί η τράπεζα, με το να αυξάνει το ποσό της ανάκτησης του δανείου.

Αλλά το μεγαλύτερο κέρδος από τέτοια προτεινομένη τροποποίηση του σχεδίου Εστία είναι ότι το ιδιωτικό χρέος θα μειωθεί σημαντικά. Αυτό βοηθά ποικιλοτρόπως:

1. Μειώνει την αρνητική επίδραση στην οικονομία από εισοδήματα που αποκόπτονται από την κατανάλωση για να διοχετεύονται σε μεγάλες δόσεις δανείων. Η εξυπηρέτηση του πολύ ψηλού χρέους της χώρας αναπόφευκτα σημαίνει ότι οι εισπράξεις από δάνεια δεν θα μπορούν εύκολα να διατεθούν και να διοχετευτούν πίσω στην οικονομία υπό μορφή νέων παραγωγικών δανείων. Και αυτό διότι χωρίς ικανοποιητική ζήτηση (κατανάλωση) θα είναι πολύ δύσκολο να εξευρεθούν βιώσιμα και παραγωγικά έργα για να χρηματοδοτηθούν.
2. Ο δανειζόμενος θα έχει ένα πολύ μικρότερο δάνειο να εξυπηρετεί το οποίο στις πλείστες περιπτώσεις θα είναι και βατό. Στην περίπτωση όμως που το νέο δάνειο θα καταστεί μη εξυπηρετούμενο ο δανειζόμενος αλλά και η χρηματοδοτική τράπεζα του θα είναι σαφώς σε καλύτερη θέση από ότι με την εφαρμογή το σχεδίου Εστία ως έχει τώρα. Διότι η σχέση δανείου προς την αξία της υποθήκης θα είναι πολύ καλύτερη λόγω της σημαντικής μείωσης του οφειλόμενου ποσού. Έτσι, ακόμη και εάν ο χρηματοδοτικός οργανισμός αναγκαστεί να εκποιήσει την οικία, η τράπεζα θα είναι πλήρως καλυμμένη ενώ θα απομένει ένα σεβαστό ποσό από τυχόν εκποίηση για να μπορεί ο δανειζόμενος να κάνει μια νέα αρχή. Είτε για να αγοράσει νέα φτηνότερη κατοικία ή για να ενοικιάσει χωρίς την αγωνία να μείνει άστεγος.

Ο Σαββάκης Κ. Σαββίδης είναι οικονομολόγος, που ειδικεύεται στην οικονομική ανάπτυξη και τη χρηματοδότηση έργων. Ήταν πρώην ανώτερος διευθυντής στην Κυπριακή Τράπεζα Αναπτύξεως και έχει διατελέσει τακτικός Επισκεπτόμενος Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Harvard και στο Πανεπιστήμιο Queen’s του Καναδά. Author Page: https://ssrn.com/author=262460