Συμπράξεις Δημόσιου με Ιδιώτες - Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες

Πέρα βρέχει στο Πεντάκωμο

Στο πρόγραμμα «Αιχμές» στον τηλεοπτικό σταθμό Omega (22 Ιουλίου 2022) με θέμα τους «σταθμούς ανακύκλωσης αποβλήτων» έχουμε δει να επαναλαμβάνεται το λάθος του σταθμού στην Κόστη λίγα χρόνια μετά στο Πεντάκωμο [1]. Οι σταθμοί Κόσιης και Πεντακώμου είναι ένα κραυγαλέο παράδειγμα και αποτελούν τραγικά μνημεία που δείχνουν που καταλήγουν τα έργα του Δημοσίου που εγκρίνονται χωρίς πλήρεις και ανεξάρτητες μελέτες. Το κόστος στο Δημόσιο από αυτά τα δυο έργα μόνο είναι ανυπολόγιστο, αλλά όπως έχει αναφέρει ο Χ. Θεοπέμπτου είναι πέραν των €300 εκ.

Αυτές οι μελέτες δεν πρέπει να ανατίθενται από ένα εμπλεκόμενο μέρος (π.χ. κυβέρνηση ή δήμο) σε ιδιωτικούς συμβούλους. Ο πρώτος λόγος είναι ότι είναι εκ των «εκ των ων ουκ άνευ» ότι πρέπει ο μελετητής να είναι παντελώς ανεξάρτητος. Ο άλλος εξίσου σημαντικός λόγος είναι ότι δεν είναι όλες οι μελέτες το ίδιο. Πλήρως εμπεριστατωμένες τεχνοοικονομικές μελέτες πρέπει να γίνονται από οργανισμούς που κατέχουν τη μεθοδολογία όπως και τις εμπειρίες αξιολογώντας πολλά τέτοια ή παρόμοια έργα. Αυτές οι μελέτες πρέπει να περιέχουν τεχνικές, οικονομικές, αναλύσεις ρίσκου, απόδοσης της επένδυσης και συγκριτικό διαχωρισμό των κερδών/ζημιών των εμπλεκομένων μερών.

Μόνο ένας ανεξάρτητος και σωστά στελεχωμένος επαγγελματικός Οργανισμός θα μπορούσε να εκπληρώσει και να φέρει εις πέρας με επιτυχία αυτόν τον ρολό. Όπως ήταν η Κυπριακή Τράπεζα Αναπτύξεώς (CDB), πριν κάποιοι εργολαβικά ανάλαβαν να τη μετατρέψουν σε μια ιδιωτική εμπορική τράπεζα, όπως όλες τις άλλες. Και δεν είναι τυχαίο που το έχουν κάνει αυτό. Ήταν επιτακτική ανάγκη για αυτούς που τους ανάθεσαν αυτόν τον ρόλο να βγει από τη μέση κάθε φορέας που θα μπορούσε να ασκήσει βέτο ή να σταθεί εμπόδιο στις προσπάθειες τους να εξυπηρετήσουν τις πελατειακές τους σχέσεις και άλλα ειδικά συμφέροντα.

Ο χώρος των δημοσίων παραχωρήσεων (public sector concessions) σε ιδιωτικά συμφέροντα στην Κύπρο είναι γεμάτος με τέτοια παραδείγματα. Θα τα βρει κάποιος αντικειμενικός ερευνητής περίπου όπου κοιτάξει. Αεροδρόμια, λιμάνια, σταθμοί αφαλατώσεων, αυτοκινητόδρομοι και πολλά άλλα. Παραθέτω πιο κάτω μερικά αποσπάσματα από το πρόσφατο άρθρο μου για το θέμα των συμπράξεων του Δημόσιου και Ιδιωτικού τομέα που έχει δημοσιευθεί στα Αγγλικά με τίτλο «Public-Private Partnerships - The devil is in the detail». [2].

Οικονομική αξιολόγηση και ανάλυση των εμπλεκομένων στα έργα

Στις σημερινές νεοφιλελεύθερες οικονομίες οι παραγωγοί του ιδιωτικού τομέα επιδιώκουν και συχνά καταφέρνουν να αποσπούν τσάμπα λεφτά (rents) και να κερδίζουν έτσι υπερκέρδη μέσω των συμφωνιών σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Αυτές οι συμφωνίες στην Κύπρο συντάσσονται από γραφειοκράτες και συχνά με παρεμβάσεις από πολιτικούς παρουσιάζονται σαν να εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον. Τις περισσότερες φορές όμως στοχεύουν και επιτυγχάνουν να «κανιβαλίσουν» τα φυσικά μονοπώλια που τους παρέχονται από το Δημόσιο.

Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο είναι επιτακτική ανάγκη κάθε προτεινόμενο έργο του δημόσιου τομέα που υπερβαίνει κάποιες ελάχιστες κεφαλαιουχικές δαπάνες να υπόκειται σε μια ανεξάρτητη και αντικειμενική οικονομική εκτίμηση που να είναι απρόσβλητη από οποιαδήποτε πολιτική επιρροή ή άλλη παρέμβαση. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό όταν πρόκειται να χορηγηθεί κάποια παραχώρηση σε συμβαλλόμενους ιδιώτες που αναλαμβάνουν δημόσια έργα, όπως δρόμους, λιμένες ή αερολιμένες, σταθμούς ύδρευσης ή ηλεκτρικής ενέργειας, μονάδες αφαλάτωσης και πολλά άλλα.

Στην Κύπρο, ζωντανά παραδείγματα είναι τα αεροδρόμια και το εμπορικό λιμάνι της Λεμεσού. Οι γραφειοκράτες και στις δύο περιπτώσεις φαίνεται να έχουν διαπραγματευτεί και να συμφώνησαν σε παραχωρήσεις που ισοδυναμούν με αδέξια αν όχι και «κατ’ παραγγελία» δώρα από τον φορολογούμενο πολίτη στον ιδιώτη που αναλαμβάνει το έργο. Αυτές οι συνομολογήσεις δεν φαίνεται να γίνονται με διαφάνεια ή σαν αποτέλεσμα κάποιας αντικειμενικής μελέτης που να επιβεβαιώνει αντικειμενικά ότι το έργο είναι οικονομικά βιώσιμο και η συμφωνία με τον ιδιώτη που θα το αναλάβει προς το δημόσιο συμφέρον. Στους αερολιμένες συμφωνήθηκε η καταβολή σημαντικού ετήσιου προστίμου στον φορολογούμενο από τον ιδιώτη που αναλαμβάνει τη λειτουργία των αερολιμένων για όσο χρονικό διάστημα λειτουργεί ο αερολιμένας Τύμπου στην κατεχόμενη περιοχή. Παρομοίως, με το μοναδικό εμπορικό λιμάνι της Λεμεσού (ζωτικό φυσικό μονοπώλιο), όπως έχει καταστεί πρόσφατα εμφανές, έχει δοθεί το δικαίωμα στον ιδιώτη που ανάλαβε το συμβόλαιο να αυξάνει τα τέλη χωρίς καμία ρύθμιση και χωρίς δικαίωμα μιας πιθανής προσφυγής από την παραχωρούσα αρχή.

Η αξιολόγηση θα πρέπει επίσης να προσδιορίζει και να αξιολογεί το κόστος και τα οφέλη που προκύπτουν στους διάφορους ενδιαφερόμενους φορείς που συμμετέχουν στα εν λόγω έργα ώστε να καθίσταται δυνατή η επίτευξη μιας δίκαιης και ισορροπημένης συμφωνίας. Στην πραγματικότητα, μια ανάλυση των ενδιαφερόμενων μερών δείχνει την καθαρή παρούσα αξία (Net Present Value) που αναμένεται να προκύψει για κάθε συμβαλλόμενο, ως επίσης και τους κινδύνους που συνδέονται και που θα μπορούν να αναληφθούν από έναν εταίρο σε μια σύμβαση παραχώρησης εφόσον το έργο κρίνεται οικονομικά βιώσιμο.

Είναι επίσης επιτακτική ανάγκη ο συμβαλλόμενος του δημόσιου τομέα σε τέτοιες συμβάσεις να έχει το δικαίωμα να κάνει και να είναι σε θέση να εφαρμόζει τους απαραίτητους ελέγχους, ώστε να παρακολουθεί και να ελέγχει αποτελεσματικά το αποτέλεσμα, καθώς επηρεάζει τον καταναλωτή κατά τη διάρκεια της επιχείρησης. Και πάντοτε διατηρώντας πλήρως το δικαίωμα παρέμβασης του που μπορεί να κριθεί αναγκαίο για την προστασία του καταναλωτή.

Η ανάγκη για ανεξάρτητο οργανισμό χρηματοδότησης αναπτυξιακών έργων

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζοντας τα προβλήματα σε συμπράξεις του δημοσίου με ιδιώτες εξέδωσε οδηγία την οποία έχουν υιοθετήσει πολλές χώρες (και που ενέκρινε και το Υπουργικό Συμβούλιο στην Κύπρο). Αυτή οδήγησε στη δημιουργία εντελώς ανεξάρτητων από την πολιτική ή άλλη επιρροή των εθνικών οργανισμών αναπτυξιακής χρηματοδότησης (όπως στην Ιρλανδία και τις Κάτω Χώρες) [3]. Σε αυτές τις χώρες, σύμφωνα με το νόμο, είναι παράνομο για την κυβέρνηση ή για μια οντότητα του δημόσιου τομέα να συνάπτει οποιαδήποτε τέτοια εγχειρήματα χωρίς προηγουμένως το έργο να ελέγχεται ως οικονομικά βιώσιμο και η εταιρική σχέση να θεωρείται ότι είναι προς το δημόσιο συμφέρον από τον Οργανισμό Χρηματοδότησης της Ανάπτυξης (National Development Finance Agencies).

Στην Κύπρο, είναι επιτακτική ανάγκη η αποπολιτικοποίηση της διαδικασίας αξιολόγησης και συμφωνίας των έργων που αφορούν το Δημόσιο ώστε να διασφαλίζεται ότι εξυπηρετούν τα συμφέροντα των καταναλωτών χωρίς να επιβαρύνουν δυσανάλογα τον φορολογούμενο πολίτη. Αυτό είναι επίσης απαραίτητο προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι ζωτικής σημασίας υπηρεσίες σε μια ελεύθερη οικονομία παραμένουν ανταγωνιστικές. Χωρίς αυτό, το αποτέλεσμα είναι «καπιταλισμός της ευνοιοκρατίας» και δημιουργία αφύσικων μονοπωλίων και καρτέλ του ιδιωτικού τομέα που εξυπηρετούν αυτούς που επιδιώκουν να αποσπάσουν υπερφυσικά κέρδη παρά να εξυπηρετήσουν την ευημερία του λαού.

References

1. Kyriakos Iacovides, ‘Every wrong decision that could have been taken was taken’ (Cyprus Mail, November 22, 2020). ‘Every wrong decision that could have been taken was taken’ | Cyprus Mail (cyprus-mail.com)

2. Savvides, Savvakis C., Public-Private Partnerships - The devil is in the detail (Cyprus Mail, March 31, 2022). Public-Private Partnerships - The devil is in the detail | Cyprus Mail (cyprus-mail.com)

3. Kavvadia Helen and Savvides Savvakis (2019) "Funding Economic Development and the Role of National Development Banks-The Case of Cyprus", World Economics Journal, Vol. 21, No. 3, July–September

Ο Σαββάκης Κ. Σαββίδης είναι οικονομολόγος, με ειδίκευση στην οικονομική ανάπτυξη και τη χρηματοδότηση έργων. Είναι πρώην ανώτερος διευθυντής στην Κυπριακή Τράπεζα Ανάπτυξης και έχει διατελέσει τακτικός επισκέπτης λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Harvard και σήμερα στο Queen's University. Author page: http://ssrn.com/author=262460.