Πως φτάσαμε μέχρι εδώ και ποιες είναι οι επιλογές μας!

Το οικονομικό πρόβλημα της Κύπρου δεν είναι τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια των τραπεζών όπως αρέσκεται από τους πολιτικούς, και ίσως σκόπιμα, να λέγεται. Αυτό είναι μόνο ένα σύμπτωμα του προβλήματος και μάλιστα από την οπτική γωνία των τραπεζών. Το πραγματικό πρόβλημα της οικονομίας δεν είναι άλλο από το τεράστιο ιδιωτικό (και δημόσιο) χρέος που μαζί είναι 4 με 5 φορές το ΑΕΠ της χώρας.

Πως προέκυψε αυτό και ποιοι είναι οι υπαίτιοι; Για περίπου δέκα χρόνια πριν το κούρεμα των καταθέσεων του 2013 στην Κύπρο, οι τράπεζες, εκμεταλλευόμενες τις περιστάσεις και την σχεδόν ανεξέλεγκτη εισροή καταθέσεων από χώρες και προελεύσεις αμφιβόλου νομιμότητας και σκοπού, μέσω δικηγόρων και λογιστών κυρίως, και έχοντας μη άλλη επιλογή, τις είχαν διαθέσει με συνοπτικές διαδικασίες σε δάνεια στην ντόπια αγορά. Τα πλείστα από αυτά τα δάνεια ήταν σχεδόν εξ ορισμού μη βιώσιμα. Απλά, μια μικρή οικονομία του μεγέθους της Κύπρου δεν θα μπορούσε να έχει τόσες ανάγκες για βιώσιμες και παραγωγικές χρηματοδοτήσεις ούτως ώστε να δικαιολογήσουν μια ορθολογιστική τοποθέτηση αυτής της σχεδόν απεριόριστης ρευστότητας και συνάμα να ικανοποιήσουν την ανάγκη των τραπεζών να έχουν εισόδημα από αυτές τις καταθέσεις.

Τα πλείστα από αυτά τα δάνεια επομένως από την αρχή, και κάτω από την ανοχή, και ίσως ακόμη και με την ενθάρρυνση της τότε Κεντρικής Τράπεζας, δεν ικανοποιούσαν το ιερό τραπεζικό κριτήριο της ικανότητας αποπληρωμής. Οι τράπεζες βασίζονταν σχεδόν αποκλειστικά στις εξασφαλίσεις που μπορούσαν να πάρουν (υποθήκες κυρίως, αλλά και εγγυήσεις που ενέπλεκαν συχνά κάποιους που σχεδόν καμία σχέση είχαν με τον σκοπό του δανείου). Πολύ συχνά μάλιστα αυτές οι εκτιμήσεις των υποθηκών δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα και κατά κάποιους ακόμη μπορεί και σε ένα βαθμό κάποτε να ήταν «κατά παραγγελία».

Στην Αμερική αυτή η τακτική όπου ένα δάνειο δίνεται χωρίς ο χρηματοδότης να μπορεί να αποδείξει ότι έχει μελετήσει πρώτα την ικανότητα του δανειζόμενου να το αποπληρώσει και ως εκ τούτου έμμεσα έπαιρνε έτσι το δικαίωμα κατάσχεσης της υποθηκευμένης περιουσίας, εθεωρείτο παράνομη βάσει του «Fraudulent Conveyance» Law of the State of New York. Αυτός ο νόμος έχει μπει στο Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών και συνεχίζει να ισχύει μέχρι σήμερα. Αυτό που έχει λάβει χώρα στην Κύπρο τα τελευταία 15-20 χρόνια δεν διαφέρει πολύ από τον ορισμό του fraudulent conveyance.

Με το πρόβλημα της οικονομίας να είναι το ιδιωτικό χρέος και η λύση να είναι η σημαντική μείωση του, ποιες είναι οι επιλογές για να μπορέσει η οικονομία να ξανά ξεκινήσει πάνω σε σταθερές και υγιείς βάσεις;

Η οικονομία ή οι τράπεζες

Υπάρχουν δυο σχολές σκέψης. Η μια λεει ότι η οικονομία θα σωθεί αφού πρώτα διασωθούν οι τράπεζες. Αυτή είναι σχεδόν αποκλειστικά η πολιτική που με κάθε τρόπο αλλά ανεπιτυχώς προσπαθούμε να εφαρμόσουμε στην Κύπρο. Η άλλη, που περίπου είναι αυτή που εφάρμοσε η Ισλανδία, λεει ότι οι τράπεζες είναι αυτές που έχουν δημιουργήσει το πρόβλημα και εξακολουθούν να εμποδίζουν την ανάπτυξη εφόσον πιέζουν να εισπράξουν στο ακέραιο τα πολλά και μη παραγωγικά δάνεια που έχουν αμελώς δώσει.

Εάν κάποιος δει νομικίστικα μόνο το θέμα των δανείων και αγνοήσει τη λογική του fraudulent conveyance, φτάνει εύκολα στο συμπέρασμα όπως προφανώς έχουν φτάσει οι δικοί μας κύπριοι πολιτικοί, πλείστοι εκ των οποίων είναι και νομικοί (κάποιοι μάλιστα υπόπτως των τραπεζών) ότι εάν υποβοηθηθούν να εισπράξουν αυτοί που κάνουν κουμάντο στις τράπεζες τώρα, τότε ο δρόμος για οικονομική ανάπτυξη ανοίγει διάπλατα. Οι τρόποι μέσω των οποίων υποβοηθούνται οι μεγαλο-επενδυτές τραπεζίτες είναι με νόμους που τους δίνει εργαλεία να πωλήσουν τα δάνεια αλλά και μέσω πιο γρήγορων εκποιήσεων. Το αποτέλεσμα αυτής της κάπως μυωπικής τακτικής, εάν εκτελεστεί όπως εύχονται κάποιοι, είναι ότι η χώρα θα υποπέσει σε ύφεση, ενώ ένα τεράστιο μέρος της περιούσιας των πολιτών και των εταιρειών θα μεταφερθεί στους «τραπεζίτες».  Η χώρα με σχεδόν μαθηματική ακρίβεια, αν ακολουθήσει αυτή τη γραμμή, θα υποπέσει σε οικονομική ύφεση του τύπου του Balance Sheet recession όπως την περιγράφει ο Richard Koo[1].

Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι για να υπάρξει αειφόρος οικονομική ανάπτυξη στην κατάσταση που βρίσκεται η Κύπρος πρέπει να μειωθεί σημαντικά το ιδιωτικό χρέος. Η Ισλανδία πολύ γρήγορα το αντιλήφθηκε αυτό και ακολούθησε τον δρόμο της οικονομίας αφήνοντας τις τράπεζες[2], που εξάλλου ήταν μέρος του προβλήματος, κατά μέρος.

Είναι ίσως πολύ αργά να κάνουμε όπως στην Ισλανδία στην Κύπρο και εν πάση περιπτώσει, εκτός του ότι μας λείπει το νόμισμα, δεν έχουμε τη θέληση. Το μόνο που μας απομένει είναι οι τράπεζες να αρχίσουν να υλοποιούν βιώσιμες αναδιαρθρώσεις, χρησιμοποιώντας τις σημαντικές πλέον προβλέψεις που είναι υποχρεωμένες να διενεργούν για μείωση του ποσού του δανείου. Όμως οι τράπεζες δεν το εφαρμόζουν γιατί όπως αναφέρομαι και στο άρθρο μου “A reality check”[3] φοβούνται ότι μπορεί αυτό να επανέλθει ως μη εξυπηρετούμενο δάνειο (ΜΕΔ) και να τις αναγκάσει τότε να πράξουν αυτό που δεν είναι διατεθειμένες καθόλου να κάνουν. Να βάλουν το χέρι στην τσέπη εκ νέου για να ανακεφαλαιώσουν την τράπεζα. Εκεί έγκειται το πρόβλημα που θα έπρεπε να ασχολείται να λύσει η κυβέρνηση αντί να υποβοηθάει τους διοικούντες των τραπεζών με κάθε τρόπο να ξεπουλούν σε τρίτους τα δάνεια ή ακόμη και να υφαρπάζουν με συνοπτικές διαδικασίες τις περιούσιες του κόσμου.

Ο Σαββάκης Κ. Σαββίδης είναι οικονομολόγος, που ειδικεύεται στην οικονομική ανάπτυξη και τη χρηματοδότηση έργων. Ήταν πρώην ανώτερος διευθυντής στην Κυπριακή Τράπεζα Αναπτύξεως και έχει διατελέσει τακτικός Επισκεπτόμενος Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Harvard και στο Πανεπιστήμιο Queen’s του Καναδά. Author Page: http://ssrn.com/author=262460