Η οικονομία παράπλευρη ζημιά στην εξυπηρέτηση συμφερόντων

Ο νόμος περί «δόλιας μεταβίβασης»

Ο νόμος του «The Fraudulent Conveyance Law of New York State 1925» (amended in 2020 by the «Uniform Voidable Transactions Act» [1]) που είναι ήδη σε ισχύ σε 20 πολιτείες στις Αμερική λέει: «Εάν ένας πιστωτής δανείζει σε κάποιο δανειολήπτη χωρίς να έχει ιδέα πώς μπορεί να τον ξεπληρώσει με τη συνήθη επιχειρηματική δραστηριότητα του, και χωρίς να χάσει περιουσία, το δάνειο θεωρείται δόλιο (ή ακυρώσιμο όπως τροποποιήθηκε ο νόμος πρόσφατα) και επομένως κηρύσσεται άκυρο».

Αυτό είναι το πρώτο μέγα έγκλημα που διέπραξαν οι τράπεζες στην Κύπρο και που ίσως ακόμη εξακολουθούν να διαπράττουν με τις εποπτικές Αρχές να υπνώττουν και να σφυρίζουν αδιάφορα αντί να θέτουν κατάλληλους και δεσμευτικούς κανονισμούς και ακόμη να παρακολουθούν και να παρεμβαίνουν εκεί και όπου χρειάζεται. Αν είχαμε και εφαρμόζαμε σωστά τέτοιο νόμο στην Κύπρο, οι πλείστοι δανειολήπτες που τους έχουν φορτώσει οι τράπεζες χωρίς αξιολόγηση της ικανότητας αποπληρωμής ασήκωτα δάνεια, θα μπορούσαν να απαλλαγούν της υποχρέωσης για εξόφληση του δανείου μέσω της υποθήκης ή άλλων εξασφαλίσεων.

Στην τελική ανάλυση οι τράπεζες είχαν αφεθεί ελεύθερες και στην ουσία χωρίς κανένα έλεγχο ή καθοδήγηση από τις αρμόδιες αρχές ούτως ώστε να δανείζουν ως οφείλαν με αναγκαίο το κριτήριο της ικανότητας αποπληρωμής και όχι απλά την ύπαρξη και διάθεση περιουσιακών στοιχείων από τον δανειζόμενο προς εξασφάλιση του δανείου (collateral lending).

Η κρίση που οδήγησε στο κούρεμα του 2013 ήταν φυσικό επακόλουθο

Με τους διάφορους επιτήδειους (δικηγόρους, λογιστές και άλλους) που με σκοπό τον προσωπικό πλουτισμό δρομολογούσαν ξένες καταθέσεις στην Κύπρο, πολλές φορές μεγαλύτερες από το ΑΕΠ της χώρας και τις τράπεζες χωρίς στην ουσία κανένα έλεγχο έτοιμες να διαθέτουν αυτές τις καταθέσεις σε μη παραγωγικά δάνεια με μοναδικό κριτήριο την εξασφάλιση, δεν θα έπρεπε να ήταν καθόλου έκπληξη το τι επακολούθησε και έφερε το κούρεμα καταθέσεων (bail-in) το 2013.

Όμως παρόλο που το bail-in μπορεί για κάποιους να ήταν ένα αναγκαίο κακό, σίγουρα δεν ήταν και η λύση στο πρόβλημα που είχε περιέλθει η χώρα με τους ανεύθυνους χειρισμούς των χρηματοπιστωτικών και οικονομικών κινδύνων από τις τράπεζες, τις αρμόδιες αρχές και την πολιτική ηγεσία. Οι τράπεζες εξακολουθούσαν να είχαν συσσωρευμένα «Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια» (ΜΕΔ) μερικές φορές πολλαπλάσια στο σύνολο τους από ότι το ΑΕΠ της χώρας. Η Ισλανδία, αντιμέτωπη με παρόμοιο πρόβλημα κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη χώρα και έκλεισε τις τράπεζες κρατικοποιώντας τα περιουσιακά στοιχεία και τις οφειλές που είχαν στους ισολογισμούς τους. Στην Κύπρο, η πολιτική ηγεσία με σύνθημα «σώστε τις τράπεζες να σωθεί η οικονομία» ακολούθησε άκρως αντίθετη με την Ισλανδία κατεύθυνση που όμως έφερε το δεύτερο πλήγμα που αργά αλλά σίγουρα βυθίζει την οικονομία σε ακόμη βαθύτερη κρίση.

Η ανεξέλεγκτη πώληση των δάνειων ολοκληρώνει το έγκλημα

Το δεύτερο μεγάλο έγκλημα που διαπράττεται από τους ιδίους περίπου που έχουν κάνει το πρώτο, είναι η κατάφορη παραβίαση των δικαιωμάτων του δανειολήπτη. Και αυτό γίνεται παραβιάζοντας τον χρυσό κανόνα που διέπει τη χρήση της εξασφάλισης και επιβάλλει να είναι μόνο για εξόφληση του δανείου και εξόδων από την εκποίηση. Η χρήση της περιουσίας του δανειζόμενου για κέρδος της τράπεζας η τρίτων που μπορεί να αγόρασαν το δάνειο απαγορεύεται ρητώς.

Η πώληση ακίνητης περιουσίας θα πρέπει να διέπετε και να ρυθμίζεται από αυστηρούς κανονισμούς και να είναι υπό συνεχή παρακολούθηση των εποπτικών αρχών προς διασφάλιση των δικαιωμάτων του δανειζόμενου. Εάν το ακίνητό ή άλλη περιουσία πωληθεί για περισσότερο από το ποσό που οφείλει ο δανειζόμενος (πλέον τόκοι και έξοδα) τα επιπλέον χρήματα θα πρέπει να επιστρέφονται στον δανειολήπτη. Επομένως, είναι πολύ αμφίβολο μέχρι μυστήριο πως αυτή η αρχή μπορεί να γίνεται σεβαστή και να εφαρμόζεται σε ένα φτιαχτό πλαίσιο στην Κύπρο οπού σχεδόν πλήρως ανεξέλεγκτα τα δάνεια μαζικά ξεπουλιούνται εκτός τραπεζικού ελέγχου σε τρίτους που έχουν μοναδικό στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους τους.

Όρος απαράβατος είναι ότι τα περιουσιακά στοιχεία που αποτελούν εξασφάλιση δανείων θα πρέπει να εκποιούνται με πλήρη διαφάνεια και φειδώ και μόνο για σκοπούς εξόφλησης δανειακών υποχρεώσεων. Οποιοδήποτε κέρδος επομένως προκύψει θα έπρεπε να επιστρέφεται άμεσα στον δανειζόμενο. Εάν αυτή η αρχή εφαρμοζόταν σωστά δεν θα άφηνε περιθώρια για κέρδος κανενός ενδιάμεσου. Άρα είναι άξιο απορίας πως μπορεί μέσω της πώλησης των δανείων να δημιουργούνται συνθήκες όπου θα μπορούν να πραγματοποιούνται δισεκατομμύρια κέρδη τα οποία θα επωφελούνται τρίτοι και μεσάζοντες αντί ο δανειζόμενος προς μείωση της ζημιάς του.

Η «νομικίστικη» αντιμετώπιση του προβλήματος των ΜΕΔ από περίπου τους ίδιους συντελεστές που ανεύθυνα δρομολόγησαν τις ξένες καταθέσεις στην Κύπρο και παραχώρησαν αυτά τα κακά δάνεια βάσει μόνο της εξασφάλισης αναπόφευκτα μέσω της πώλησης των δανείων οδηγεί σε πτώχευση των υπερδανεισμένων νοικοκυριών και επιχειρήσεων και τη χώρα σε μια νέα οικονομική κρίση. Εν κατακλείδι, η χρήση των εξασφαλίσεων είναι "zero-sum game" (δεν μεγαλώνει την πίττα). Αν κάποιοι κερδίζουν δισεκατομμύρια, κάποιοι άλλοι τα χάνουν. 

Ο Σαββάκης Κ. Σαββίδης είναι οικονομολόγος που ειδικεύεται στην οικονομική ανάπτυξη και τη χρηματοδότηση έργων. Ήταν πρώην ανώτερος διευθυντής στην Κυπριακή Τράπεζα Αναπτύξεως και έχει διατελέσει τακτικός επισκεπτόμενος λέκτορας στο πανεπιστήμια του Harvard και Queen’s του Καναδά. Author Page: http://ssrn.com/author=262460.