Η εμπιστοσύνη και η πραγματικότητα

Ακούμε σχεδόν καθημερινά για την ανάγκη να επιστρέψει η εμπιστοσύνη και να λυθούν έτσι τα συσσωρευμένα οικονομικά μας προβλήματα.  Οι κυβερνώντες και μερικά διοικητικά συμβούλια τραπεζών συχνά μας μιλούν για θετικούς δείκτες και ψήφους εμπιστοσύνης ως αποτέλεσμα μεμονωμένων μέτρων, όπως η ανακοίνωση περιορισμένης εμβέλειας σχεδίων δανείων, το πρόσφατο κυβερνητικό ομόλογο με ιδιωτική τοποθέτηση, ή πιο πρόσφατα ακόμη, τα υπόπτως «κατασκευασμένα» λογιστικά κέρδη τραπεζών.  Και να μη ξεχνούμε τις σχεδόν συνεχείς τυμπανοκρουσίες από τις θετικές αξιολογήσεις κάποιων credit rating agencies οι οποίες, όπως είναι γνωστό, είχαν ήδη φθάσει στον πάτο. Παρόλο που κανείς δεν αμφισβητεί ότι η εμπιστοσύνη είναι αναγκαίο συστατικό μιας υγιούς οικονομίας, δεν είναι αρκετή από μόνη της να λύση τα τεραστία διαρθρωτικά και αλλά προβλήματα στην πραγματική οικονομία.  Επιπλέον, μια προσωρινή και «κατασκευασμένη» εμπιστοσύνη θα φέρει τα ίδια και χειρότερα αποτελέσματα.  Η πραγματικότητα έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία από μια πρόσκαιρη και προσωρινή αίσθηση αισιοδοξίας.  Η εμπιστοσύνη πρέπει να έρχεται ως αποτέλεσμα εύστοχων και συγκεκριμένων αλλαγών και αναδιαρθρώσεων που χρειάζεται η οικονομία για να μπει σε σταθερό δρόμο για την ανάπτυξη και όχι από επικοινωνιακά τεχνάσματα. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα είναι το υπέρογκο δημόσιο αλλά κυρίως ιδιωτικό χρέος.  Όπως επιβεβαιώνεται και από πρόσφατα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, όπως δημοσιεύει χθες η StockWatch σε άρθρο με τίτλο «Χρέη μαμούθ οι κυπριακές επιχειρήσεις», η Κύπρος κατέχει τη χειρότερη θέση με διαφορά σε δάνεια προς ιδιώτες (136% το ΑΕΠ) και προς επιχειρήσεις (152% του ΑΕΠ).  Γι’ αυτό, αντί ο κ. υπουργός να σκέφτεται και να σχεδιάζει πως να αυξήσει τον δανεισμό του κράτους (κυρίως εκεί που δεν χρειάζεται) αφιερώνοντας σχεδόν όλες του τις δυνάμεις αποκλειστικά στη δημιουργία εντυπώσεων, θα έπρεπε να ασχοληθεί και λίγο με τρόπους βελτίωσης της πραγματικής πάρα τις εικονικής οικονομίας.  Θα ήταν πολύ πιο χρήσιμο και εποικοδομητικό εάν αναλώναμε τις δυνάμεις μας να βρούμε λύσεις στα καυτά ζητήματα που κρατούν την οικονομία σε αβεβαιότητα και μακριά από μια ρεαλιστική προοπτική ανάπτυξης.  Όπως παραδείγματος χάριν, από που θα προκύψει η ζήτηση που θα σπρώξει την ανάπτυξη και πως θα μπορούσαν να δημιουργηθούν συνθήκες που θα καθιστούσαν τις επενδύσεις (από κυπρίους και ξένους) βιώσιμες. Για να προσπαθήσω να τα απλοποιήσω λίγο, σχεδόν τα πάντα σχετικά με την επιτυχή ανάπτυξη της οικονομίας περιστρέφονται γύρω από το ερώτημα κατά πόσο οι συνθήκες στη χώρα είναι τέτοιες ούτως ώστε να μπορούν να είναι οικονομικά βιώσιμα παλιά, αλλά κυρίως, νέα επενδυτικά έργα.  Σε προηγούμενες επαφές μου με τον υπουργό οικονομικών του έχω συστήσει να μη αναλώνει της δυνάμεις του, και της κυβέρνησης, να βρει λεφτά για νέα έργα αλλά να επικεντρωθεί στις αλλαγές που πρέπει να γίνουν στη χώρα για να μπορέσουν να καταστούν οι επιχειρήσεις μας και νέες επενδύσεις οικονομικά βιώσιμες.  Στα σχεδόν 30 χρόνια εμπειρίας μου στη μελέτη και χρηματοδότηση αναπτυξιακών έργων, το κυριότερο που έχω μάθει είναι ότι το έργο οδηγά τη χρηματοδότηση (όχι το αντίθετο).  Ένα έργο είναι σαν ένα άλογο που εφόσον είναι ικανό να κερδίσει κούρσες (δηλαδή είναι βιώσιμο με ικανοποιητική απόδοση και αποδεκτά/διαχειρίσιμα ρίσκα) η καρότσα που τραβά πίσω του γρήγορα γεμίζει με τα λεφτά που χρειάζεται για τη χρηματοδότηση και εφαρμογή του.  Η κυβέρνηση όμως φαίνεται να έχει βάλει την καρότσα μπροστά από το άλογο.  Εξ ου και η φιλοσοφία που κατευθύνει την πολιτική που διέπεται από το «να βρούμε τα λεφτά (είτε είναι από λεφτάδες ξένους είτε μέσω εξωτερικού δανεισμού) και η οικονομία θα διορθωθεί από μόνη της». Κατ’ αρχήν η αντικατάσταση χαμηλοτόκου δανεισμού με ακριβό με στόχο να δημιουργηθεί ρευστότητα στις Τράπεζες (και συγκεκριμένα στην Τράπεζα Κύπρου) δεν θα πετύχει διότι ένα μεγάλο μέρος αυτής της νέας ρευστότητας θα εκρεύσει όπως και οι προηγούμενες εκτός τραπεζικού συστήματος (και πολύ πιθανόν σύντομα και εκτός Κύπρου).  Αλλά ακόμα και αν μπορούσε με αυτό τον τρόπο να αυξηθεί κάπως η ρευστότητα των τραπεζών, τι θα επιτυγχάναμε; Πως θα προκύψει ανάπτυξη μόνο από μια μερική αύξηση ρευστότητας; Ο κόσμος παραμένει υπερδανεισμένος και καταχρεωμένος όπως και οι πλείστες επιχειρήσεις στην Κύπρο (πολλές εκ των οποίων δεν μπορούν να πληρώσουν καν τους τόκους των δανείων που ήδη έχουν).  Δηλαδή, έστω και αν υποθέσουμε ότι οι τράπεζες έχουν τώρα κάποια ρευστότητα, σε ποιους θα δώσουν δάνεια και για να τα κάνουν τι, που είναι βιώσιμο; Ακόμη, πως είναι δυνατό με τις αντίξοες συνθήκες που επικρατούν, εκτός κάποιες λίγες εξαιρέσεις ίσως όπου το νέο δάνειο σχεδιάζεται «off-balance sheet», να αξιολογούνται υφιστάμενα και νέα δάνεια προς κύπριους επιχειρηματίες ως να έχουν ικανότητα αποπληρωμής; Αυτά είναι κάποια από τα πιο κύρια πραγματικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η κυπριακή οικονομία (επιχειρηματίες και ιδιώτες). Το αίσθημα προσωρινής αισιοδοξίας και κάποια περιορισμένη ρευστότητα, αν επιτευχθούν, δεν θα λύσουν τα τεραστία διαρθρωτικά προβλήματα που εμποδίζουν την ανάπτυξη. Το πρόβλημα της Κύπρου δεν είναι τόσο απλό όσο οι πολιτικοί μας προσπαθούν, ίσως για δικούς τους λόγους, να πλασάρουν στον ανύποπτο πολίτη.  Καμία χώρα, συμπεριλαμβανομένης και της ίδιας της Γερμανίας μετά τον 2^ον παγκόσμιο πόλεμο δεν θα μπορούσε να ανακάμψει αν δεν υπήρχε διαγραφή συσσωρευμένων χρεών μετά από μια γιγαντιαίων διαστάσεων καταστροφή.  Η πικρή πραγματικότητα είναι ότι τα πολλά δισεκατομμύρια που περνούσαν μέσω Κύπρου (με σύμπραξη δικηγόρων, λογιστών, τραπεζιτών και πολιτικών) αντί να διαγραφούν σαν venture funds ή πιο σωστά gambling money, διαφυλάχθηκαν σχεδόν στο ακέραιο ως καταθέσεις κυπριακών τραπεζών που τώρα μεταφέρονται έντεχνα στους ώμους πολλών γενεών κυπρίων φορολογούμενων.  Γι’ αυτό χάθηκε εξ αλλού η εμπιστοσύνη του κόσμου.  Θα χρειαστεί κάτι ανάλογο που να αρχίζει τουλάχιστον να αντιστρέφει αυτή την πικρή πραγματικότητα για να μπορεί η εμπιστοσύνη να επιστρέψει και να παραμείνει. * Ο Σαββάκης Κ. Σαββίδης είναι Οικονομολόγος, εμπειρογνώμονας σε θέματα Οικονομικής Ανάπτυξης και Αξιολόγησης Έργων.  Είναι πρώην ανώτερος διευθυντής στην Τράπεζα Αναπτύξεως και διετέλεσε τακτικός επισκεπτόμενος καθηγητής στο Harvard University και πιο πρόσφατα στο Queen‘s University, Canada.  Author page: http://ssrn.com/author=262460.