Η Ελεγκτική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας, μέσα από ειδική έκθεση, διαπιστώνει παρατυπίες και αδυναμίες στις διαδικασίες δημόσιων συμβάσεων του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών (ΙΓΕ).

Σύμφωνα με την έκθεση το ΙΓΕ, ως Αναθέτουσα Αρχή των διαγωνισμών δεν έχει εφαρμόσει επαρκώς τη νομοθεσία περί δημοσίων συμβάσεων και δεν έχει τηρήσει τις βασικές αρχές που περιλαμβάνονται σε αυτήν, και που πρέπει να διέπουν τις δημόσιες συμβάσεις.

Τα πιο πάνω, σημειώνει, ενδεχομένως να οδήγησαν στη σύναψη σύμβασης σε υψηλότερες τιμές, ελλείψει υγιούς ανταγωνισμού, εις βάρος του δημοσίου. Επισημαίνει επίσης ότι τυχόν καταδίκη της Αναθέτουσας Αρχής λόγω κακών/λανθασμένων χειρισμών, ενδεχομένως να οδηγήσει σε απώλεια της χρηματοδότησης της σύμβασης από τα Ευρωπαϊκά ταμεία.

Στο επίκεντρο της κριτικής βρίσκονται οι διαδικασίες προμήθειας υλικών υψηλού κόστους για εξειδικευμένα μηχανήματα, όπως αυτά που χρησιμοποιούνται για αναλύσεις μικροδιατάξεων (SNP arrays) και αλληλούχησης επόμενης γενιάς (NGS). Η απόφαση για απευθείας ανάθεση των συμβάσεων, χωρίς τη διασφάλιση εναλλακτικών λύσεων μέσω ανταγωνιστικών διαδικασιών, δημιούργησε σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα και τη διαφάνεια της διαχείρισης.

Αναφορικά με παλαιότερους διαγωνισμούς για την αγορά εξοπλισμού, η έκθεση καταδεικνύει τη συστηματική κατάτμηση των συμβάσεων και την περιορισμένη συμμετοχή ενδιαφερόμενων φορέων, γεγονός που συνέβαλε στη δημιουργία συνθηκών μονοπωλίου. Οι πρακτικές αυτές, σύμφωνα με την Ελεγκτική Υπηρεσία, οδήγησαν σε δυσανάλογη κατανομή πόρων και σε περιορισμό της ευρείας συμμετοχής, πλήττοντας τις αρχές του ανταγωνισμού και της ίσης μεταχείρισης.

Τον Απρίλιο του 2023, το Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών (ΙΓΕ) υπέβαλε αίτημα προς το Συμβούλιο Προσφορών του Υπουργείου Γεωργίας για την αγορά υλικών αξίας €2,4 εκατομμυρίων, μέσω της διαδικασίας διαπραγμάτευσης χωρίς προηγούμενη δημοσίευση. Η διαδικασία αφορούσε υλικά που απαιτούνταν για εξοπλισμό υψηλής τεχνολογίας, ο οποίος είχε αγοραστεί στο παρελθόν μέσω τριών ξεχωριστών διαγωνισμών.

Η Ελεγκτική Υπηρεσία, εξετάζοντας το αίτημα, ζήτησε διευκρινίσεις σχετικά με το αν είχαν προβλεφθεί αρχικά συμβάσεις για την αγορά των συγκεκριμένων υλικών ή αν είχαν διερευνηθεί εναλλακτικές επιλογές με ανοικτό διαγωνισμό και μακροχρόνια δέσμευση τιμών.

Παρά την απάντηση του ΙΓΕ ότι η επιλογή της διαπραγμάτευσης ήταν απαραίτητη για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες που είχαν εγκριθεί στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ), διαπιστώθηκε ότι δεν υπήρχε σχετική τεκμηρίωση που να αποδεικνύει ότι αυτή ήταν η πλέον συμφέρουσα λύση για το Δημόσιο.

Σύμφωνα πάντοτε με την έκθεση τον Ιούνιο του 2023, το Συμβούλιο Προσφορών ενέκρινε τη διαδικασία για δύο χρόνια αντί για τέσσερα, όπως ζητήθηκε αρχικά, με εκτίμηση δαπάνης €1,2 εκατομμυρίων, υπογραμμίζοντας πως η καθυστέρηση στην ολοκλήρωση της διαδικασίας επηρέασε τον χρονικό σχεδιασμό. Παρά την έγκριση, η Ελεγκτική Υπηρεσία τόνισε ότι η απουσία ανταγωνισμού δεν δικαιολογείται επαρκώς και προειδοποίησε πως οι εν λόγω διαδικασίες μπορούν να οδηγήσουν σε μη συμφέρουσες λύσεις για το Δημόσιο.

Σημαντική, σημειώνεται, είναι η παρατήρηση ότι η σύγκριση τιμών με προηγούμενους διαγωνισμούς δεν μπορεί να αποτελέσει αξιόπιστη ένδειξη οικονομικότητας, καθώς και στις δύο περιπτώσεις απουσίαζε ο ανταγωνισμός.

Σοβαρά ζητήματα εντοπίζονται στη διαχείριση τριών διαγωνισμών του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών (ΙΓΕ) για την προμήθεια εξοπλισμού προηγμένης τεχνολογίας, συνολικής αξίας €1,021 εκατ. Οι διαγωνισμοί, που διεξήχθησαν μεταξύ 2019 και 2022, αφορούσαν συστήματα ανάλυσης μικροδιατάξεων και αλληλούχησης επόμενης γενιάς, ωστόσο και στις τρεις περιπτώσεις υποβλήθηκε μόνο μία προσφορά από τον ίδιο οικονομικό φορέα, προστίθεται.

Η Ελεγκτική Υπηρεσία κατέγραψε πως η απουσία ανταγωνισμού οφείλεται σε τεχνητούς περιορισμούς στις παραμέτρους των διαγωνισμών. Παράλληλα, τόνισε την ανάγκη ενδελεχούς έρευνας αγοράς πριν από την προκήρυξη τέτοιων διαγωνισμών, ειδικά σε περιπτώσεις όπου το αντικείμενο είναι εξειδικευμένο και ο διαθέσιμος ανταγωνισμός περιορισμένος.

Ενδεικτικά, η Υπηρεσία επισήμανε ότι δεν υπήρχαν πρόνοιες στις αρχικές συμβάσεις για την αγορά αναλώσιμων υλικών, τα οποία είναι απαραίτητα για τη λειτουργία του εξοπλισμού. Το συνολικό κόστος των υλικών που αγοράστηκαν, μέσω διαφορετικών διαδικασιών, ανήλθε σε μόλις €39.383. Αντιθέτως, το ΙΓΕ προχώρησε σε αίτημα για απευθείας ανάθεση υλικών αξίας €1,2 εκατ. για δύο χρόνια, κάτι που εγκρίθηκε με βάση το άρθρο 29(2)(β)(ii) του Νόμου Ν.73(Ι)/2016.

Ως κατευθυντήρια γραμμή για το μέλλον, η Ελεγκτική Υπηρεσία προτείνει τη διασφάλιση διαφάνειας και τη θέσπιση μέτρων που ενισχύουν τον ανταγωνισμό. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ανάγκη αυστηρής τήρησης των αρχών χρηστής διοίκησης κατά την αξιολόγηση των προσφορών, αλλά και στην υποχρέωση διασφάλισης της νομιμότητας στις αποφάσεις. Οι συστάσεις αυτές στοχεύουν όχι μόνο στη βελτίωση των διαδικασιών, αλλά και στην αποτροπή επαναλήψεων παρόμοιων φαινομένων.