Το Ουκρανικό και οι τεκτονικές αλλαγές στο διεθνές σύστημα

Η Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποτελεί παραβίαση του διεθνούς δικαίου.  Ως εκ τούτου υπάρχει διεθνής καταδίκη και πολύ σοβαρές κυρώσεις εναντίον της Μόσχας από τις ΗΠΑ, την ΕΕ, τη Βρετανία και άλλες δυνάμεις.  Θα διαφανεί στην πορεία του χρόνου κατά πόσον η ισχυρή στάση της ΕΕ έναντι της Ρωσίας για την εισβολή της στην Ουκρανία θα επιδειχθεί και για άλλα ζητήματα.

H πολιτική της μονομέρειας καθώς και των δύο μέτρων και δύο σταθμών είχαν και εξακολουθούν να έχουν αρνητικές συνέπειες.  Δεν μπορεί να αγνοηθεί το τι έλαβε χώρα, μεταξύ άλλων, στη Λιβύη, στο Ιράκ, στην πρώην Γιουγκοσλαβία και στην Κύπρο.  Όμως αυτό δεν αποτελεί άλλοθι για τη Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. 

Το αφήγημα των ΗΠΑ και πολλών άλλων χωρών της Δύσης είναι ότι η Ρωσία στοχεύει στην αναβίωση της Ρωσικής αυτοκρατορίας.  Με βάση αυτή την προσέγγιση η εισβολή στην Ουκρανία είναι μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου.  Πέραν τούτου η Δύση κατηγορεί το καθεστώς Πούτιν για αυταρχισμό και σοβαρά δημοκρατικά ελλείμματα.  Από την πλευρά της η Ρωσία κατηγορεί τις ΗΠΑ και τη Δύση για την επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου παρά τις διαβεβαιώσεις περί του αντιθέτου.  Επιπρόσθετα, η Μόσχα τονίζει ότι όπως οι ΗΠΑ το 1962 δεν μπορούσαν να ανεχθούν τους Σοβιετικούς πυραύλους στην Κούβα έτσι και η Ρωσία δεν αποδέχεται σήμερα το ενδεχόμενο της επέκτασης του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία.  Τέλος η Μόσχα κατηγορεί τις ΗΠΑ και τη Δύση γενικότερα ότι στοχεύουν στον κατακερματισμό της Ρωσίας και την υποβάθμισή της σε δύναμη δεύτερης και τρίτης κατηγορίας.

Αναπόφευκτα ο Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Δύσης ο οποίος έχει αναβιώσει θα ενταθεί.  Οι σχέσεις της Ρωσίας με τη Δύση σήμερα είναι στο χειρότερο επίπεδο εδώ και χρόνια.  Σημειώνεται ότι οι κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας είναι πιο αυστηρές από αυτές που υφίστανται εναντίον του Ιράν. Η Ρωσία θα ενισχύσει τις σχέσεις της με την Κίνα καθώς και με άλλες δυνάμεις.  Η διαμορφωθείσα κατάσταση οδηγεί σε νέους συσχετισμούς δυνάμεων.

Με τους κατάλληλους χειρισμούς θα ήταν δυνατό να είχε υπάρξει μια βιώσιμη συνεργασία της Ρωσίας με την ΕΕ και τη Δύση και να είχε αποφευχθεί ο πόλεμος στην Ουκρανία.  Υπογραμμίζεται συναφώς ότι μια αρχιτεκτονική ασφαλείας για την Ευρώπη θα ήταν δυσλειτουργική χωρίς την ισότιμη συμμετοχή της Ρωσίας.  Η συνεργασία και η ευημερία στην Ευρώπη θα ενισχύονταν από την υλοποίηση μιας τέτοιας προσέγγισης η οποία σήμερα αποτελεί πολύ απομακρυσμένο σενάριο.  

Πέραν της απώλειας ζωών, του ανθρώπινου πόνου και της τραγωδίας, τα δεδομένα είναι δύσκολα για την Ουκρανία, τη Ρωσία καθώς και για το διεθνές περιβάλλον.  Οι κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας θα της προκαλέσουν πολύ σοβαρό κόστος. Επιπρόσθετα, οι χώρες τις οποίες η Ρωσία θεωρεί ως μη φιλικές διακινούν περίπου το 66,5% του παγκόσμιου εμπορίου.  Εάν η διαιώνιση της κατάστασης αυτής οδηγήσει στη φτωχοποίηση της Ρωσίας είναι δυνατό να υπάρξουν ευρύτερες αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις.  Παράλληλα, θα επηρεασθεί δυσμενώς, μεταξύ άλλων, η κάθε χώρα-μέλος της ΕΕ.  Ένα βασικό πρόβλημα που θα προκύψει άμεσα είναι η ενίσχυση των στασιμοπληθωριστικών πιέσεων. Η ΕΕ είχε ήδη αποφασίσει να επεκτείνει τη διάρκεια της δυνατότητας για διακριτική ευχέρεια στη δημοσιονομική πολιτική των χωρών της Ευρωζώνης και για το 2023 καθώς οι οικονομικές συνθήκες ήταν δύσκολες.  Αυτό όμως δεν αρκεί. 

Οι συνομιλίες για το τέλος του πολέμου και το μέλλον της Ουκρανίας είναι δυνατό να έχουν θετικά αποτελέσματα εάν ταυτόχρονα συζητηθούν και οι σχέσεις μεταξύ Ρωσίας – ΕΕ και Ρωσίας – ΗΠΑ και έχουν ανάλογη κατάληξη. Σε διαφορετική περίπτωση οι εντάσεις από το νέο Ψυχρό Πόλεμο θα έχουν πολύ αρνητικά αποτελέσματα σε διεθνές επίπεδο.  Σημειώνεται παράλληλα ότι η αναβίωση του Ψυχρού Πολέμου αναβαθμίζει τη στρατηγική σημασία της Τουρκίας, η οποία δεν αναμένεται να υιοθετήσει κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας.  Επιπρόσθετα, η ΕΕ θα καταστεί περισσότερο εξαρτημένη από τις ΗΠΑ ενώ ταυτόχρονα θα μειωθεί το βιοτικό επίπεδο των πολιτών της.

Εν κατακλείδι οι εξελίξεις στην Ουκρανία αναπόφευκτα οδηγούν σε τεκτονικές αλλαγές στο διεθνές σύστημα.  Όπως το τέλος του Ψυχρού Πολέμου καθώς και η τρομοκρατική επίθεση της 11^ης Σεπτεμβρίου 2001 αποτέλεσαν κομβικά σημεία, έτσι και σήμερα οι εξελίξεις στην Ουκρανία θα σηματοδοτήσουν σαρωτικές αλλαγές στο διεθνές γίγνεσθαι.

Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.