Σταυράκης: «Κακοί επικοινωνιακοί χειρισμοί» με ΚΤ
«Κακούς επικοινωνιακούς χειρισμούς που έγιναν στα θέματα που προέκυψαν με την Κεντρική Τράπεζα», παραδέχεται ο Υπουργός Οικονομικών, Χαρίλαος Σταυράκης, τονίζοντας επί της ουσίας ότι η συνεργασία με τη νομισματική αρχή είναι πάρα πολύ καλή. Σε συνέντευξη του στη StockWatch, ο υπουργός σημειώνει ότι το Υπουργείο δεν χειρίστηκε ορθά τα συγκεκριμένα θέματα, καθώς δόθηκε η εντύπωση ότι υπάρχει σύγκρουση με την ΚΤ. Μιλά επίσης για τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του 2008 και τις προτεραιότητες του Υπουργείου για το 2009. Σχολιάζει το σημαντικό θέμα της τραπεζικής ρευστότητας και τις σχέσεις του με τον Πρόεδρο Χριστόφια.
Της Ηρώς Ευθυμίου
Ερ.: Κύριε Σταυράκη, είστε στο Υπουργείο για ένα περίπου χρόνο. Τι θεωρείτε το μεγαλύτερο επίτευγμα σας;
Απ.: Εάν θα πρέπει να επικεντρωθώ στην προσπάθεια που έχει γίνει σε ένα τομέα θα έλεγα ότι είναι η μεγάλη και συντονισμένη προσπάθεια που συνεχίζει να γίνεται για διατήρηση της θέσης της Κύπρου ως ένα κέντρο προσέλκυσης ξένων επιχειρήσεων. Ένα δηλαδή χρηματοοικονομικό κέντρο ψηλού κύρους. Έχουν γίνει πάρα πολλές προσπάθειες σε πολύ στενή συνεργασία πρέπει να πω με τον ιδιωτικό τομέα, τους λογιστές και τους δικηγόρους που είναι οι άνθρωποι που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή στο εξωτερικό και φέρνουν τους επενδυτές.
Ταυτόχρονα συνεχίζεται η προσπάθεια ώστε να λύσουμε τα μεγάλα προβλήματα που έχουμε κληρονομήσει όσον αφορά τα θέματα της διπλής φορολογίας κυρίως με τη Ρωσία, για το λόγο αυτό επισκεφθήκαμε πολλές φορές τη Ρωσία, την Ουκρανία και το Λονδίνο.
Άρα θα έλεγα ότι κάπου εδώ βρίσκεται ο τομέας ο οποίος ξεχώρισε τον χρόνο που έχει περάσει.
Ερ.: Από πλευράς αποτελεσμάτων, τι υπάρχει σε σχέση με τις φορολογικές ρυθμίσεις με τη Ρωσία και Ουκρανία;
Απ.: Πρέπει να πούμε ότι έχουμε κληρονομήσει ένα μεγάλο πρόβλημα όσον αφορά τη σύμβαση με τη ρωσική κυβέρνηση λόγω κάποιων ατυχών χειρισμών προηγούμενων κυβερνήσεων, που είχαν ως αποτέλεσμα να βρεθεί η Κύπρος στην αποκαλούμενη «μαύρη λίστα».
Μετά από τεράστια προσπάθεια νομίζω ότι έχουμε μπει στο τελικό στάδιο των διαπραγματεύσεων. Προσωπικά έχω μεταβεί τέσσερις φορές στη Ρωσία ενώ η επίσκεψη του προέδρου Χριστόφια στη ρωσική πρωτεύουσα λειτούργησε καθοριστικά προς αυτή την κατεύθυνση. Άρα παραμένω συγκρατημένα αισιόδοξος ότι τα προβλήματα θα επιλυθούν τους επόμενους 3-4 μήνες σε πολύ ικανοποιητικό βαθμό.
Ερ.: Ξεκινήσαμε με τα επιτεύγματα. Έγιναν κάποια λάθη;
Απ.: Το λάθος ίσως να ήταν οι κακοί επικοινωνιακοί χειρισμοί που έγιναν στα θέματα που προέκυψαν με την Κεντρική Τράπεζα. Στα θέματα σχέσεων δηλαδή της Κυβέρνησης, του Υπουργείου Οικονομικών και της ΚΤ. Έχω την εντύπωση ότι κάποια θέματα, όπως αυτό της ΑΤΑ και των αποθεμάτων χρυσού για τον οποίο έγινε πάρα πολύ μεγάλος θόρυβος, βγήκαν προς τα έξω ως θέματα σύγκρουσης μεταξύ της Κυβέρνησης και του Υπουργείου με την ΚΤ. Στην ουσία όμως ήταν απλώς μια καλόπιστη διαφορετική αντιμετώπιση των θεμάτων αυτών από την οποία η κάθε πλευρά έβλεπε μέσα από το δικό της φακό και σίγουρα για το καλό της οικονομίας.
Άρα πιστεύω ότι επικοινωνιακά το Υπουργείο Οικονομικών δεν χειρίστηκε ορθά τα συγκεκριμένα ζητήματα παρ’ ότι πιστεύω ότι επί της ουσίας η συνεργασία με την ΚΤ είναι πάρα πολύ καλή. Τις τελευταίες μάλιστα εβδομάδες είμαι σε καθημερινή επαφή με αξιωματούχους της ΚΤ για θέματα διαχείρισης δημοσίου χρέους και της ενίσχυσης της ρευστότητας των τραπεζών.
Ερ.: Ο διοικητής εξέφρασε πρόσφατα την άποψη ότι το ΥΠΟΙΚ δεν αξιοποιεί την ΚΤ όσο προηγουμένως. Έτσι είναι τα πράγματα;
Απ.: Αντίθετα θα έλεγα. Άλλωστε τις τελευταίες εβδομάδες πραγματικά είμαι σε καθημερινή επαφή με αξιωματούχους της ΚΤ και νιώθω ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει πολύ καλή συνεργασία.
Ίσως για επικοινωνιακούς και κομματικούς λόγους προβάλλεται προς τα έξω λανθασμένα το όλο ζήτημα. Σε κάθε χώρα της ευρωζώνης μπορεί να υπάρξουν διαφορετικές αντιλήψεις μεταξύ μιας κυβέρνησης και της ΚΤ και είναι φυσικό διότι τόσο η ΚΤ όσον και η ΕΚΤ έχουν ως πρώτιστο καθήκον τη διατήρηση χαμηλών τιμών και τη διατήρηση του πληθωρισμού στα χαμηλότερα δυνατά επίπεδα ενώ η κυβέρνηση και το Υπουργείο Οικονομικών θα πρέπει να υιοθετήσουν ένα μεγαλύτερο φάσμα οικονομικών και κοινωνικών στόχων.
Ερ.: Σε πρόσφατο του άρθρο για την οικονομική κρίση, ο CEO της Ελληνικής Τράπεζας και πρώην ΥΠΟΙΚ λέει ότι αναλώθηκε πολύς χρόνος σε «αντιπαραγωγικούς αντιπαραθετικούς βερμπαλισμούς παρά σε πρακτικούς χειρισμούς». Το σχόλιο σας.
Απ.: Νομίζω ότι οι χειρισμοί της κυβέρνησης στο θέμα της αντιμετώπισης της κρίσης ήταν οι σωστοί. Αυτό που αναφέρετε έχει μεγάλη σχέση και με την πολυφιλολογία που διατυπώνεται τελευταίως γύρω από τον αναμενόμενο ρυθμό ανάπτυξης το 2009 αλλά και για τα σχέδια τα οποία θα πρέπει να κάνει η κυβέρνηση.
Ωστόσο το πρώτο που πρέπει να τονίσουμε είναι ότι αυτά τα σχέδια τα οποία ανακοινώνονται και ετοιμάζονται να υλοποιήσουν οι διάφορες κυβερνήσεις στην Ευρώπη και αλλού έχουν τεράστιο δημοσιονομικό κόστος το οποίο θα κληθεί να πληρώσει ο φορολογούμενος τα επόμενα 2-3 χρόνια. Ήδη ο Gordon Brown στην Αγγλία έχει ανακοινώσει πακέτο μείωσης φόρων, όπως για παράδειγμα το ΦΠΑ και άλλα μέτρα στήριξης της οικονομίας με την ταυτόχρονη όμως εξαγγελία αύξησης των φόρων στα φυσικά πρόσωπα και τις εταιρείες μετά το 2012. Το γεγονός αυτό είναι φυσικό διότι οποιαδήποτε επιπρόσθετα δημοσιονομικά μέτρα λάβει μια κυβέρνηση αυτήν τη στιγμή έχουν δημοσιονομικό κόστος το οποίο θα πρέπει να πληρώσει ο φορολογούμενος πολίτης τα επόμενα 2-3 χρόνια. Αυτό είναι το ένα στοιχείο το οποίο λαμβάνουμε συνεχώς υπόψη διότι παραπλανητικά δίνεται η εντύπωση ότι αυτά τα μέτρα δεν έχουν κόστος, έχουν όμως τεράστιο δημοσιονομικό κόστος.
Το δεύτερο είναι ότι οι αγορές αυτή τη στιγμή είναι αμείλικτες. Δηλαδή μπορεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να έχει επιτρέψει στις ευρωπαϊκές χώρες προσωρινά να υπερβούν το 3% στο κριτήριο ελλείμματος αλλά από την άλλη οι αγορές είναι αμείλικτες και τιμωρούν τις χώρες οι οποίες έχουν χαλαρή δημοσιονομική πολιτική.
Για παράδειγμα η Ελλάδα εκεί που δανειζόταν πριν μερικούς μήνες με 60 βασικούς πόντους πάνω από το euribor για χρέος το οποίο πωλούσε στο εξωτερικό, τώρα δανείζεται με 240 βασικούς πόντους. Δηλαδή τετραπλασιάστηκε το κόστος δανεισμού της, μόνο σε έξι μήνες. Άρα είναι και αυτός ένας σημαντικός παράγοντας τον οποίο λαμβάνουμε υπόψη προσπαθώντας να καθορίσουμε τη δημοσιονομική πολιτική για τα επόμενα χρόνια.
Ερ.: Τι σημαίνουν όλα αυτά για την Κύπρο;
Απ.: Ειδικά για την Κύπρο που θέλουμε να παραμείνει ένα χρηματοοικονομικό κέντρο, η δημοσιονομική σταθερότητα είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο το οποίο χρησιμοποιούμε ώστε να την προβάλλουμε στο εξωτερικό.
Το τρίτο στοιχείο το οποίο λαμβάνουμε υπόψη είναι ότι η οικονομία μας πέρασε από περίοδο υπερθέρμανσής τα τελευταία χρόνια με πάρα πολλές στρεβλώσεις. Η επιβράδυνση της οικονομίας σε κάποιο βαθμό έχει και αρκετά θετικά στοιχεία διότι θα απαλλάξει την οικονομία από αυτές τις στρεβλώσεις κυρίως στον τομέα των ακινήτων αλλά και θα επιβραδύνει τις πληθωριστικές πιέσεις που ήταν επικίνδυνες. Άρα εμείς νιώθουμε ότι θα πρέπει να αποφύγουμε τον πειρασμό να χαλαρώσουμε σε πολύ μεγάλο βαθμό τη δημοσιονομική πολιτική για να μη ξαναδημιουργήσουμε νέες στρεβλώσεις.
Πρέπει όμως να επαναλάβω για ακόμη μια φορά ότι η δημοσιονομική πολιτική για το 2009 είναι επεκτατική με αύξηση των δαπανών 11%, συν το έκτακτο σχέδιο δράσης των €42 εκ. που εξήγγειλε ο πρόεδρος Χριστόφιας, συν την προσπάθεια αύξησης υλοποίησης του αναπτυξιακού προγράμματος. Άρα υπάρχουν τα στοιχεία τα οποία από μόνα τους θα τονώσουν την οικονομία και θα καλύψουν ίσως κάποια μείωση της ζήτησης που θα προέλθει από το εξωτερικό ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.
Ερ.: Έχετε δηλώσει επανειλημμένα ότι οι κυπριακές τράπεζες δεν έχουν κανένα πρόβλημα. Τις προάλλες ανακοινώσατε όμως σχέδιο για διοχέτευση κάποιας ρευστότητας στο σύστημα. Τελικά, κ. Υπουργέ, οι τράπεζες έχουν ή δεν έχουν πρόβλημα ρευστότητας;
Απ.: Νομίζω θα πρέπει να διαχωρίσουμε το θέμα της φερεγγυότητας και της ευρωστίας των τραπεζών από αυτό της ρευστότητας τους. Το κυπριακό τραπεζικό σύστημα σε αντίθεση με πάρα πολλά άλλα ευρωπαϊκά συστήματα, είναι εύρωστο και φερέγγυο. Δεν έχει επενδύσει στα λεγόμενα τοξικά προϊόντα, δεν βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη διατραπεζική αγορά αλλά σε καταθέσεις, διαθέτει καλούς κεφαλαιουχικούς δείκτες και ικανοποιητική επικερδότητα άρα από θέμα φερεγγυότητας το κυπριακό τραπεζικό σύστημα είναι από τα καλύτερα της Ευρώπης.
Το τι συμβαίνει όμως στο θέμα της ρευστότητας των τραπεζών είναι το ότι επειδή έχει δοθεί τεράστια αύξηση στο δανεισμό τα τελευταία δύο χρόνια αλλά και επειδή έχουν γίνει κάποιες σωστές από στρατηγικής πλευράς επιθετικές κινήσεις στο εξωτερικό από διάφορες τράπεζες φαίνεται ότι οι δύο αυτές κινήσεις έχουν μειώσει την πλεονάζουσα ρευστότητα των τραπεζών με αποτέλεσμα η δυνατότητα των τραπεζών να χρηματοδοτήσουν νέα μεγάλα αναπτυξιακά έργα να περιορισθεί.
Για το λόγο αυτό το Υπουργείο Οικονομιών έχει κάνει αυτό το ευφάνταστο σχέδιο δράσης όπου βασικά χρηματοδοτήσαμε το δημόσιο χρέος και παράλληλα η κυβέρνηση θα αφήσει €700 εκ. κατατεθειμένα στις τράπεζες με επιτόκιο 4% για περίπου 8 μήνες έτσι με αυτόν τον τρόπο θεωρούμε ότι θα λύσει το πρόβλημα της μη ύπαρξης πλεονασματικής ρευστότητας του τραπεζικού συστήματος.
Ερ.: Θεωρείτε ότι το ποσό αυτό είναι αρκετό δεδομένης της ραγδαίας πιστωτικής επέκτασης των τελευταίων ετών;
Απ.: Το τραπεζικό σύστημα θέλει περίπου €5 δισ. επιπρόσθετες καταθέσεις για το 2009 για να καλύψει το νέο δανεισμό, που θα είναι χαμηλότερος από πέρσι. Μιλούμε δηλαδή για €50 δισ. ισολογισμό στις τράπεζες. Αν υπολογίσουμε ότι το 10% θα είναι η ανάγκη που έχει το τραπεζικό σύστημα του χρόνου, τότε χρειάζονται €5 δισ. για νέα δάνεια. Εμείς την 1η του χρόνου τους καταθέτουμε €700 εκ. με 15% χαμηλό επιτόκιο άρα είναι ένα σημαντικό βήμα για να λύσει το πρόβλημα της μη ύπαρξης πλεοναστικής ρευστότητας.
Ερ.: Υπάρχουν δομικά άλλα μέτρα που μπορεί να ληφθούν, δεδομένου ότι το ποσό που έχετε προαναφέρει θα παραμείνει στις τράπεζες για μερικούς μόνο μήνες;
Απ.: Εξετάζουμε το θέμα των cover bonds το οποίο όμως νομικά είναι πιο πολύπλοκο διότι θέλει νομοθετική ρύθμιση. Το βλέπουμε ωστόσο ως κατ’ επείγον θέμα και αν χρειαστεί επίσης θα εκδώσουμε και άλλα χρεόγραφα ίσως πιο μεσοπρόθεσμα, ενώ μέρος αυτών των χρημάτων ενδέχεται να μπει στις τράπεζες.
Σίγουρα το μέτρο αυτό δεν είναι το τελευταίο βήμα. Έχουμε σκοπό να προχωρήσουμε και σε άλλα βήματα για να τονώσουμε τη ρευστότητα στην κυπριακή οικονομία.
Από την άλλη όμως εγώ προβλέπω ότι το δεύτερο εξάμηνο του 2009 θα παρατηρηθεί μεγάλη μείωση στη ζήτηση για δανεισμό καθώς το μεγαλύτερο ποσοστό του δανεισμού στην Κύπρο επικεντρωνότανε σε ανάπτυξη γης. Τώρα που οι συνθήκες διαφοροποιούνται στον τομέα της ανάπτυξης γης λόγω των επιπτώσεων της παγκόσμιας κρίσης είναι φυσικό ότι θα μειωθεί και ο δανεισμός και ως εκ τούτου θα μειωθούν και τα επιτόκια το δεύτερο εξάμηνο του 2009.
Ερ.: Ας δούμε μπροστά: ποιες οι τρεις βασικές προτεραιότητες του Υπουργείου για το 2009;
Απ.: Ιδεωδώς θέλουμε να διατηρήσουμε ψηλό ρυθμό ανάπτυξης για πολλούς και ευνόητους λόγους.
Κατ’ αρχήν για να μειώσουμε τις πιέσεις δημιουργίας ανεργίας.
Από την άλλη ο ρυθμός ανάπτυξης εξαρτάται από εξωγενείς παράγοντες, από το βάθος και τη διάρκεια της κρίσης, που δεν μπορεί να προβλέψει κανείς εξ' ου και οι διαφορετικές εκτιμήσεις για την ανάπτυξη της οικονομίας της Κύπρου για το 2009. Άρα σημαντικός στόχος παραμένει η αποφυγή ανεργίας και αυτό μπορεί να επιτευχθεί σε ένα βαθμό μέσω των αναπτυξιακών έργων και την αύξηση του βαθμού υλοποίησης του υφιστάμενου αναπτυξιακού προγράμματος. Θεωρούμε ότι αυτός είναι ο πιο στοχευμένος τρόπος να δημιουργήσουμε ανάπτυξη.
Η μείωση φόρων που ακολουθούν άλλες χώρες κατά την άποψη μας δεν είναι ο σωστός τρόπος και κυρίως για την Κύπρο, διότι θα ξαναπροκαλέσει υπερδανεισμό και υπερκαταναλωτισμό, κάτι που δεν το θέλουμε. Επιπρόσθετα επειδή η Κύπρος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές, εάν αυξηθεί η κατανάλωση με τη μείωση των φόρων μεγάλο μέρος θα πάει στο εξωτερικό άρα δεν θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας στην Κύπρο. Ενώ αντίθετα τα αναπτυξιακά έργα δημιουργούν θέσεις εργασίας διότι κατά αναλογία η ίδια λίρα που ξοδεύεται σε αναπτυξιακά έργα δημιουργεί πολύ περισσότερες θέσεις εργασίας.
Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι η διαχείριση του δημόσιου χρέους. Το 2008 υπήρξε ένας πολύ σημαντικός χρόνος διότι μειώθηκε το δημόσιο χρέος από το 60% στο 49% σε αντίθεση με άλλες χώρες που έχουν αυξήσει το δημόσιο χρέος τους. Το 2009 η μείωση των δημοσίων εσόδων κυρίως λόγω δραματικής μείωσης συναλλαγών γης και η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική πιθανώς να δημιουργήσει ένα έλλειμμα στον προϋπολογισμό το οποίο όμως θα είναι μικρότερο από το μέσο όρο της Ευρωζώνης και πιστεύουμε ότι θα χρηματοδοτηθεί άνετα από το εξωτερικό λόγω των καλών δεικτών της οικονομίας την οποία ξεκινούμε το 2009.
Ερ.: Πόσο υπολογίζετε να είναι το έλλειμμα;
Απ.: Είναι δύσκολο να υπολογιστεί, υπάρχει όμως μεγάλη πιθανότητα αυτή τη στιγμή να υπάρχει έλλειμμα. Μπορεί να καταλήξουμε και με οριακό πλεόνασμα αλλά για πρώτη φορά φαίνεται ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα τα δημόσια οικονομικά να είναι ελλειμματικά το 2009 λόγω της μείωσης των εσόδων από τη γη και του επεκτατικού προϋπολογισμού.
Ερ.: Φαίνεται πάντως ότι στις προτεραιότητες δεν είναι οι δομικές αλλαγές στο σύστημα της οικονομίας. Οι μεταρρυθμίσεις φαίνεται να είναι στο πίσω μέρος του μυαλού του κ. Υπουργού…
Απ.: Νομίζω ότι ο κάθε υπουργός Οικονομικών θα προσπαθήσει να κάνει και τις μεσοπρόθεσμες δομικές αλλαγές οι οποίες όμως είναι δύσκολες και χρονοβόρες διότι θέλουν τη συναίνεση των κομμάτων, της βουλής, των συντεχνιών και των κοινωνικών εταίρων.
Στη θεωρία είναι εύκολο να λέμε ότι θα μειωθεί το κόστος της κρατικής μηχανής και το μισθολόγιο και ότι θα αυξηθεί η παραγωγικότητα, στην πράξη όμως χρειάζεται τεράστια προσπάθεια.
Εκτιμώ ωστόσο ότι η προσπάθεια που έχω περιγράψει για να καταστεί η Κύπρος χρηματοπιστωτικό κέντρο βοηθά δομικά την οικονομία. Θεωρώ πως είναι ένα βήμα το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ότι ενισχύει τη μεσοπρόθεσμη προσπάθεια ενίσχυσης της οικονομίας. Ο στόχος που έχουμε θέσει για μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων είναι εξαιρετικά φιλόδοξος. Παρακολουθούμε τις νέες προσλήψεις.
Νιώθω ότι αυτή τη στιγμή έχει μειωθεί τουλάχιστον ο ρυθμός αύξησης σε σχέση με παλαιότερα χρόνια αλλά δεν είμαστε ικανοποιημένοι και όντως θα πρέπει να γίνουν πολλά ακόμη για να αυξηθεί η παραγωγικότητα της κρατικής μηχανής.
Το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων είναι ένας σημαντικός τομέας τον οποίο πιστεύω ότι θα επιλύσουμε μέσα στο 2009. Στόχος μας είναι η βιωσιμότητα του Ταμείου και η δημιουργία ενός πραγματικού αποθεματικού τα οποία θεωρώ ότι θα είναι από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της διακυβέρνησης Χριστόφια εάν καταφέρουμε να τα υλοποιήσουμε, διότι αυτή τη στιγμή πρέπει να πω ότι υπάρχουν χαρτάκια της κυβέρνησης τα οποία είναι πολύ δύσκολο να εξοφληθούν εάν δεν υπάρξει σημαντική πολιτική βούληση.
Ερ.: Ο μέσος επιχειρηματίας ή ακόμη και ο μέσος κύπριος με τον οποίο θα συνομιλούσατε θα σας πει για το κόστος του δημοσίου. Επ’ αυτού υπάρχει κάτι - όπως για παράδειγμα, το θέμα των συντάξεων των ημικρατικών που είχατε ανοίξει πριν λίγους μήνες; Μήπως τώρα λόγω της κρίσης το θέμα αυτό μπαίνει στο περιθώριο;
Απ.: Όχι, αντίθετα έχει ξεκινήσει ένας διάλογος με τους κοινωνικούς εταίρους και με τις συντεχνίες. Η κρίση νομίζω πολλές φορές μπορεί να λειτουργήσει και ως καταλύτης σε αυτές τις περιπτώσεις ώστε να γίνουν διαρθρωτικές αλλαγές οι οποίες θα είναι προς όφελος της οικονομίας. Άρα ο διάλογος με τις συντεχνίες και τους κοινωνικούς εταίρους για μείωση του κόστους λειτουργίας των ημικρατικών οργανισμών και του δημοσίου, και του κόστους συντάξεων είναι στις προτεραιότητες της κυβέρνησης και ο διάλογος που έχει ξεκινήσει θα συνεχιστεί.
Ερ.: Κάτι τελευταίο: συμφωνείτε σε όλα με τον πρόεδρο;
Απ.: Σχεδόν σε όλα. Υπάρχει μια εξαιρετική συνεργασία μου έχει δώσει μεγάλη ελευθερία κινήσεων. Ενημερώνεται εντούτοις συνεχώς και προφορικά και με γραπτά σημειώματα για τα σημαντικά θέματα της κυπριακής οικονομίας. Τυγχάνει ενημέρωσης και για την πορεία των δημόσιων οικονομικών, των εισπράξεων και των εσόδων. Διαθέτει πολύ καλή αντίληψη των δημοσίων οικονομικών.
Ερ.: Είπατε σχεδόν σε όλα. Που διαφοροποιείστε;
Απ.: Να σας εξηγήσω. Εγώ επειδή προέρχομαι από τον ιδιωτικό τομέα πολλές φορές βιάζομαι να κάνω κάτι το οποίο χρειάζεται πολύ περισσότερο διάλογο με τα κόμματα και τους εταίρους. Με τους πολιτικούς όρους για να πετύχεις κάτι στην κυπριακή πραγματικότητα θέλεις τεράστια προσπάθεια εξευρέσεις κοινών γραμμών.
Της Ηρώς Ευθυμίου
Ερ.: Κύριε Σταυράκη, είστε στο Υπουργείο για ένα περίπου χρόνο. Τι θεωρείτε το μεγαλύτερο επίτευγμα σας;
Απ.: Εάν θα πρέπει να επικεντρωθώ στην προσπάθεια που έχει γίνει σε ένα τομέα θα έλεγα ότι είναι η μεγάλη και συντονισμένη προσπάθεια που συνεχίζει να γίνεται για διατήρηση της θέσης της Κύπρου ως ένα κέντρο προσέλκυσης ξένων επιχειρήσεων. Ένα δηλαδή χρηματοοικονομικό κέντρο ψηλού κύρους. Έχουν γίνει πάρα πολλές προσπάθειες σε πολύ στενή συνεργασία πρέπει να πω με τον ιδιωτικό τομέα, τους λογιστές και τους δικηγόρους που είναι οι άνθρωποι που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή στο εξωτερικό και φέρνουν τους επενδυτές.
Ταυτόχρονα συνεχίζεται η προσπάθεια ώστε να λύσουμε τα μεγάλα προβλήματα που έχουμε κληρονομήσει όσον αφορά τα θέματα της διπλής φορολογίας κυρίως με τη Ρωσία, για το λόγο αυτό επισκεφθήκαμε πολλές φορές τη Ρωσία, την Ουκρανία και το Λονδίνο.
Άρα θα έλεγα ότι κάπου εδώ βρίσκεται ο τομέας ο οποίος ξεχώρισε τον χρόνο που έχει περάσει.
Ερ.: Από πλευράς αποτελεσμάτων, τι υπάρχει σε σχέση με τις φορολογικές ρυθμίσεις με τη Ρωσία και Ουκρανία;
Απ.: Πρέπει να πούμε ότι έχουμε κληρονομήσει ένα μεγάλο πρόβλημα όσον αφορά τη σύμβαση με τη ρωσική κυβέρνηση λόγω κάποιων ατυχών χειρισμών προηγούμενων κυβερνήσεων, που είχαν ως αποτέλεσμα να βρεθεί η Κύπρος στην αποκαλούμενη «μαύρη λίστα».
Μετά από τεράστια προσπάθεια νομίζω ότι έχουμε μπει στο τελικό στάδιο των διαπραγματεύσεων. Προσωπικά έχω μεταβεί τέσσερις φορές στη Ρωσία ενώ η επίσκεψη του προέδρου Χριστόφια στη ρωσική πρωτεύουσα λειτούργησε καθοριστικά προς αυτή την κατεύθυνση. Άρα παραμένω συγκρατημένα αισιόδοξος ότι τα προβλήματα θα επιλυθούν τους επόμενους 3-4 μήνες σε πολύ ικανοποιητικό βαθμό.
Ερ.: Ξεκινήσαμε με τα επιτεύγματα. Έγιναν κάποια λάθη;
Απ.: Το λάθος ίσως να ήταν οι κακοί επικοινωνιακοί χειρισμοί που έγιναν στα θέματα που προέκυψαν με την Κεντρική Τράπεζα. Στα θέματα σχέσεων δηλαδή της Κυβέρνησης, του Υπουργείου Οικονομικών και της ΚΤ. Έχω την εντύπωση ότι κάποια θέματα, όπως αυτό της ΑΤΑ και των αποθεμάτων χρυσού για τον οποίο έγινε πάρα πολύ μεγάλος θόρυβος, βγήκαν προς τα έξω ως θέματα σύγκρουσης μεταξύ της Κυβέρνησης και του Υπουργείου με την ΚΤ. Στην ουσία όμως ήταν απλώς μια καλόπιστη διαφορετική αντιμετώπιση των θεμάτων αυτών από την οποία η κάθε πλευρά έβλεπε μέσα από το δικό της φακό και σίγουρα για το καλό της οικονομίας.
Άρα πιστεύω ότι επικοινωνιακά το Υπουργείο Οικονομικών δεν χειρίστηκε ορθά τα συγκεκριμένα ζητήματα παρ’ ότι πιστεύω ότι επί της ουσίας η συνεργασία με την ΚΤ είναι πάρα πολύ καλή. Τις τελευταίες μάλιστα εβδομάδες είμαι σε καθημερινή επαφή με αξιωματούχους της ΚΤ για θέματα διαχείρισης δημοσίου χρέους και της ενίσχυσης της ρευστότητας των τραπεζών.
Ερ.: Ο διοικητής εξέφρασε πρόσφατα την άποψη ότι το ΥΠΟΙΚ δεν αξιοποιεί την ΚΤ όσο προηγουμένως. Έτσι είναι τα πράγματα;
Απ.: Αντίθετα θα έλεγα. Άλλωστε τις τελευταίες εβδομάδες πραγματικά είμαι σε καθημερινή επαφή με αξιωματούχους της ΚΤ και νιώθω ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει πολύ καλή συνεργασία.
Ίσως για επικοινωνιακούς και κομματικούς λόγους προβάλλεται προς τα έξω λανθασμένα το όλο ζήτημα. Σε κάθε χώρα της ευρωζώνης μπορεί να υπάρξουν διαφορετικές αντιλήψεις μεταξύ μιας κυβέρνησης και της ΚΤ και είναι φυσικό διότι τόσο η ΚΤ όσον και η ΕΚΤ έχουν ως πρώτιστο καθήκον τη διατήρηση χαμηλών τιμών και τη διατήρηση του πληθωρισμού στα χαμηλότερα δυνατά επίπεδα ενώ η κυβέρνηση και το Υπουργείο Οικονομικών θα πρέπει να υιοθετήσουν ένα μεγαλύτερο φάσμα οικονομικών και κοινωνικών στόχων.
Ερ.: Σε πρόσφατο του άρθρο για την οικονομική κρίση, ο CEO της Ελληνικής Τράπεζας και πρώην ΥΠΟΙΚ λέει ότι αναλώθηκε πολύς χρόνος σε «αντιπαραγωγικούς αντιπαραθετικούς βερμπαλισμούς παρά σε πρακτικούς χειρισμούς». Το σχόλιο σας.
Απ.: Νομίζω ότι οι χειρισμοί της κυβέρνησης στο θέμα της αντιμετώπισης της κρίσης ήταν οι σωστοί. Αυτό που αναφέρετε έχει μεγάλη σχέση και με την πολυφιλολογία που διατυπώνεται τελευταίως γύρω από τον αναμενόμενο ρυθμό ανάπτυξης το 2009 αλλά και για τα σχέδια τα οποία θα πρέπει να κάνει η κυβέρνηση.
Ωστόσο το πρώτο που πρέπει να τονίσουμε είναι ότι αυτά τα σχέδια τα οποία ανακοινώνονται και ετοιμάζονται να υλοποιήσουν οι διάφορες κυβερνήσεις στην Ευρώπη και αλλού έχουν τεράστιο δημοσιονομικό κόστος το οποίο θα κληθεί να πληρώσει ο φορολογούμενος τα επόμενα 2-3 χρόνια. Ήδη ο Gordon Brown στην Αγγλία έχει ανακοινώσει πακέτο μείωσης φόρων, όπως για παράδειγμα το ΦΠΑ και άλλα μέτρα στήριξης της οικονομίας με την ταυτόχρονη όμως εξαγγελία αύξησης των φόρων στα φυσικά πρόσωπα και τις εταιρείες μετά το 2012. Το γεγονός αυτό είναι φυσικό διότι οποιαδήποτε επιπρόσθετα δημοσιονομικά μέτρα λάβει μια κυβέρνηση αυτήν τη στιγμή έχουν δημοσιονομικό κόστος το οποίο θα πρέπει να πληρώσει ο φορολογούμενος πολίτης τα επόμενα 2-3 χρόνια. Αυτό είναι το ένα στοιχείο το οποίο λαμβάνουμε συνεχώς υπόψη διότι παραπλανητικά δίνεται η εντύπωση ότι αυτά τα μέτρα δεν έχουν κόστος, έχουν όμως τεράστιο δημοσιονομικό κόστος.
Το δεύτερο είναι ότι οι αγορές αυτή τη στιγμή είναι αμείλικτες. Δηλαδή μπορεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να έχει επιτρέψει στις ευρωπαϊκές χώρες προσωρινά να υπερβούν το 3% στο κριτήριο ελλείμματος αλλά από την άλλη οι αγορές είναι αμείλικτες και τιμωρούν τις χώρες οι οποίες έχουν χαλαρή δημοσιονομική πολιτική.
Για παράδειγμα η Ελλάδα εκεί που δανειζόταν πριν μερικούς μήνες με 60 βασικούς πόντους πάνω από το euribor για χρέος το οποίο πωλούσε στο εξωτερικό, τώρα δανείζεται με 240 βασικούς πόντους. Δηλαδή τετραπλασιάστηκε το κόστος δανεισμού της, μόνο σε έξι μήνες. Άρα είναι και αυτός ένας σημαντικός παράγοντας τον οποίο λαμβάνουμε υπόψη προσπαθώντας να καθορίσουμε τη δημοσιονομική πολιτική για τα επόμενα χρόνια.
Ερ.: Τι σημαίνουν όλα αυτά για την Κύπρο;
Απ.: Ειδικά για την Κύπρο που θέλουμε να παραμείνει ένα χρηματοοικονομικό κέντρο, η δημοσιονομική σταθερότητα είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο το οποίο χρησιμοποιούμε ώστε να την προβάλλουμε στο εξωτερικό.
Το τρίτο στοιχείο το οποίο λαμβάνουμε υπόψη είναι ότι η οικονομία μας πέρασε από περίοδο υπερθέρμανσής τα τελευταία χρόνια με πάρα πολλές στρεβλώσεις. Η επιβράδυνση της οικονομίας σε κάποιο βαθμό έχει και αρκετά θετικά στοιχεία διότι θα απαλλάξει την οικονομία από αυτές τις στρεβλώσεις κυρίως στον τομέα των ακινήτων αλλά και θα επιβραδύνει τις πληθωριστικές πιέσεις που ήταν επικίνδυνες. Άρα εμείς νιώθουμε ότι θα πρέπει να αποφύγουμε τον πειρασμό να χαλαρώσουμε σε πολύ μεγάλο βαθμό τη δημοσιονομική πολιτική για να μη ξαναδημιουργήσουμε νέες στρεβλώσεις.
Πρέπει όμως να επαναλάβω για ακόμη μια φορά ότι η δημοσιονομική πολιτική για το 2009 είναι επεκτατική με αύξηση των δαπανών 11%, συν το έκτακτο σχέδιο δράσης των €42 εκ. που εξήγγειλε ο πρόεδρος Χριστόφιας, συν την προσπάθεια αύξησης υλοποίησης του αναπτυξιακού προγράμματος. Άρα υπάρχουν τα στοιχεία τα οποία από μόνα τους θα τονώσουν την οικονομία και θα καλύψουν ίσως κάποια μείωση της ζήτησης που θα προέλθει από το εξωτερικό ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.
Ερ.: Έχετε δηλώσει επανειλημμένα ότι οι κυπριακές τράπεζες δεν έχουν κανένα πρόβλημα. Τις προάλλες ανακοινώσατε όμως σχέδιο για διοχέτευση κάποιας ρευστότητας στο σύστημα. Τελικά, κ. Υπουργέ, οι τράπεζες έχουν ή δεν έχουν πρόβλημα ρευστότητας;
Απ.: Νομίζω θα πρέπει να διαχωρίσουμε το θέμα της φερεγγυότητας και της ευρωστίας των τραπεζών από αυτό της ρευστότητας τους. Το κυπριακό τραπεζικό σύστημα σε αντίθεση με πάρα πολλά άλλα ευρωπαϊκά συστήματα, είναι εύρωστο και φερέγγυο. Δεν έχει επενδύσει στα λεγόμενα τοξικά προϊόντα, δεν βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη διατραπεζική αγορά αλλά σε καταθέσεις, διαθέτει καλούς κεφαλαιουχικούς δείκτες και ικανοποιητική επικερδότητα άρα από θέμα φερεγγυότητας το κυπριακό τραπεζικό σύστημα είναι από τα καλύτερα της Ευρώπης.
Το τι συμβαίνει όμως στο θέμα της ρευστότητας των τραπεζών είναι το ότι επειδή έχει δοθεί τεράστια αύξηση στο δανεισμό τα τελευταία δύο χρόνια αλλά και επειδή έχουν γίνει κάποιες σωστές από στρατηγικής πλευράς επιθετικές κινήσεις στο εξωτερικό από διάφορες τράπεζες φαίνεται ότι οι δύο αυτές κινήσεις έχουν μειώσει την πλεονάζουσα ρευστότητα των τραπεζών με αποτέλεσμα η δυνατότητα των τραπεζών να χρηματοδοτήσουν νέα μεγάλα αναπτυξιακά έργα να περιορισθεί.
Για το λόγο αυτό το Υπουργείο Οικονομιών έχει κάνει αυτό το ευφάνταστο σχέδιο δράσης όπου βασικά χρηματοδοτήσαμε το δημόσιο χρέος και παράλληλα η κυβέρνηση θα αφήσει €700 εκ. κατατεθειμένα στις τράπεζες με επιτόκιο 4% για περίπου 8 μήνες έτσι με αυτόν τον τρόπο θεωρούμε ότι θα λύσει το πρόβλημα της μη ύπαρξης πλεονασματικής ρευστότητας του τραπεζικού συστήματος.
Ερ.: Θεωρείτε ότι το ποσό αυτό είναι αρκετό δεδομένης της ραγδαίας πιστωτικής επέκτασης των τελευταίων ετών;
Απ.: Το τραπεζικό σύστημα θέλει περίπου €5 δισ. επιπρόσθετες καταθέσεις για το 2009 για να καλύψει το νέο δανεισμό, που θα είναι χαμηλότερος από πέρσι. Μιλούμε δηλαδή για €50 δισ. ισολογισμό στις τράπεζες. Αν υπολογίσουμε ότι το 10% θα είναι η ανάγκη που έχει το τραπεζικό σύστημα του χρόνου, τότε χρειάζονται €5 δισ. για νέα δάνεια. Εμείς την 1η του χρόνου τους καταθέτουμε €700 εκ. με 15% χαμηλό επιτόκιο άρα είναι ένα σημαντικό βήμα για να λύσει το πρόβλημα της μη ύπαρξης πλεοναστικής ρευστότητας.
Ερ.: Υπάρχουν δομικά άλλα μέτρα που μπορεί να ληφθούν, δεδομένου ότι το ποσό που έχετε προαναφέρει θα παραμείνει στις τράπεζες για μερικούς μόνο μήνες;
Απ.: Εξετάζουμε το θέμα των cover bonds το οποίο όμως νομικά είναι πιο πολύπλοκο διότι θέλει νομοθετική ρύθμιση. Το βλέπουμε ωστόσο ως κατ’ επείγον θέμα και αν χρειαστεί επίσης θα εκδώσουμε και άλλα χρεόγραφα ίσως πιο μεσοπρόθεσμα, ενώ μέρος αυτών των χρημάτων ενδέχεται να μπει στις τράπεζες.
Σίγουρα το μέτρο αυτό δεν είναι το τελευταίο βήμα. Έχουμε σκοπό να προχωρήσουμε και σε άλλα βήματα για να τονώσουμε τη ρευστότητα στην κυπριακή οικονομία.
Από την άλλη όμως εγώ προβλέπω ότι το δεύτερο εξάμηνο του 2009 θα παρατηρηθεί μεγάλη μείωση στη ζήτηση για δανεισμό καθώς το μεγαλύτερο ποσοστό του δανεισμού στην Κύπρο επικεντρωνότανε σε ανάπτυξη γης. Τώρα που οι συνθήκες διαφοροποιούνται στον τομέα της ανάπτυξης γης λόγω των επιπτώσεων της παγκόσμιας κρίσης είναι φυσικό ότι θα μειωθεί και ο δανεισμός και ως εκ τούτου θα μειωθούν και τα επιτόκια το δεύτερο εξάμηνο του 2009.
Ερ.: Ας δούμε μπροστά: ποιες οι τρεις βασικές προτεραιότητες του Υπουργείου για το 2009;
Απ.: Ιδεωδώς θέλουμε να διατηρήσουμε ψηλό ρυθμό ανάπτυξης για πολλούς και ευνόητους λόγους.
Κατ’ αρχήν για να μειώσουμε τις πιέσεις δημιουργίας ανεργίας.
Από την άλλη ο ρυθμός ανάπτυξης εξαρτάται από εξωγενείς παράγοντες, από το βάθος και τη διάρκεια της κρίσης, που δεν μπορεί να προβλέψει κανείς εξ' ου και οι διαφορετικές εκτιμήσεις για την ανάπτυξη της οικονομίας της Κύπρου για το 2009. Άρα σημαντικός στόχος παραμένει η αποφυγή ανεργίας και αυτό μπορεί να επιτευχθεί σε ένα βαθμό μέσω των αναπτυξιακών έργων και την αύξηση του βαθμού υλοποίησης του υφιστάμενου αναπτυξιακού προγράμματος. Θεωρούμε ότι αυτός είναι ο πιο στοχευμένος τρόπος να δημιουργήσουμε ανάπτυξη.
Η μείωση φόρων που ακολουθούν άλλες χώρες κατά την άποψη μας δεν είναι ο σωστός τρόπος και κυρίως για την Κύπρο, διότι θα ξαναπροκαλέσει υπερδανεισμό και υπερκαταναλωτισμό, κάτι που δεν το θέλουμε. Επιπρόσθετα επειδή η Κύπρος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές, εάν αυξηθεί η κατανάλωση με τη μείωση των φόρων μεγάλο μέρος θα πάει στο εξωτερικό άρα δεν θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας στην Κύπρο. Ενώ αντίθετα τα αναπτυξιακά έργα δημιουργούν θέσεις εργασίας διότι κατά αναλογία η ίδια λίρα που ξοδεύεται σε αναπτυξιακά έργα δημιουργεί πολύ περισσότερες θέσεις εργασίας.
Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι η διαχείριση του δημόσιου χρέους. Το 2008 υπήρξε ένας πολύ σημαντικός χρόνος διότι μειώθηκε το δημόσιο χρέος από το 60% στο 49% σε αντίθεση με άλλες χώρες που έχουν αυξήσει το δημόσιο χρέος τους. Το 2009 η μείωση των δημοσίων εσόδων κυρίως λόγω δραματικής μείωσης συναλλαγών γης και η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική πιθανώς να δημιουργήσει ένα έλλειμμα στον προϋπολογισμό το οποίο όμως θα είναι μικρότερο από το μέσο όρο της Ευρωζώνης και πιστεύουμε ότι θα χρηματοδοτηθεί άνετα από το εξωτερικό λόγω των καλών δεικτών της οικονομίας την οποία ξεκινούμε το 2009.
Ερ.: Πόσο υπολογίζετε να είναι το έλλειμμα;
Απ.: Είναι δύσκολο να υπολογιστεί, υπάρχει όμως μεγάλη πιθανότητα αυτή τη στιγμή να υπάρχει έλλειμμα. Μπορεί να καταλήξουμε και με οριακό πλεόνασμα αλλά για πρώτη φορά φαίνεται ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα τα δημόσια οικονομικά να είναι ελλειμματικά το 2009 λόγω της μείωσης των εσόδων από τη γη και του επεκτατικού προϋπολογισμού.
Ερ.: Φαίνεται πάντως ότι στις προτεραιότητες δεν είναι οι δομικές αλλαγές στο σύστημα της οικονομίας. Οι μεταρρυθμίσεις φαίνεται να είναι στο πίσω μέρος του μυαλού του κ. Υπουργού…
Απ.: Νομίζω ότι ο κάθε υπουργός Οικονομικών θα προσπαθήσει να κάνει και τις μεσοπρόθεσμες δομικές αλλαγές οι οποίες όμως είναι δύσκολες και χρονοβόρες διότι θέλουν τη συναίνεση των κομμάτων, της βουλής, των συντεχνιών και των κοινωνικών εταίρων.
Στη θεωρία είναι εύκολο να λέμε ότι θα μειωθεί το κόστος της κρατικής μηχανής και το μισθολόγιο και ότι θα αυξηθεί η παραγωγικότητα, στην πράξη όμως χρειάζεται τεράστια προσπάθεια.
Εκτιμώ ωστόσο ότι η προσπάθεια που έχω περιγράψει για να καταστεί η Κύπρος χρηματοπιστωτικό κέντρο βοηθά δομικά την οικονομία. Θεωρώ πως είναι ένα βήμα το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ότι ενισχύει τη μεσοπρόθεσμη προσπάθεια ενίσχυσης της οικονομίας. Ο στόχος που έχουμε θέσει για μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων είναι εξαιρετικά φιλόδοξος. Παρακολουθούμε τις νέες προσλήψεις.
Νιώθω ότι αυτή τη στιγμή έχει μειωθεί τουλάχιστον ο ρυθμός αύξησης σε σχέση με παλαιότερα χρόνια αλλά δεν είμαστε ικανοποιημένοι και όντως θα πρέπει να γίνουν πολλά ακόμη για να αυξηθεί η παραγωγικότητα της κρατικής μηχανής.
Το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων είναι ένας σημαντικός τομέας τον οποίο πιστεύω ότι θα επιλύσουμε μέσα στο 2009. Στόχος μας είναι η βιωσιμότητα του Ταμείου και η δημιουργία ενός πραγματικού αποθεματικού τα οποία θεωρώ ότι θα είναι από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της διακυβέρνησης Χριστόφια εάν καταφέρουμε να τα υλοποιήσουμε, διότι αυτή τη στιγμή πρέπει να πω ότι υπάρχουν χαρτάκια της κυβέρνησης τα οποία είναι πολύ δύσκολο να εξοφληθούν εάν δεν υπάρξει σημαντική πολιτική βούληση.
Ερ.: Ο μέσος επιχειρηματίας ή ακόμη και ο μέσος κύπριος με τον οποίο θα συνομιλούσατε θα σας πει για το κόστος του δημοσίου. Επ’ αυτού υπάρχει κάτι - όπως για παράδειγμα, το θέμα των συντάξεων των ημικρατικών που είχατε ανοίξει πριν λίγους μήνες; Μήπως τώρα λόγω της κρίσης το θέμα αυτό μπαίνει στο περιθώριο;
Απ.: Όχι, αντίθετα έχει ξεκινήσει ένας διάλογος με τους κοινωνικούς εταίρους και με τις συντεχνίες. Η κρίση νομίζω πολλές φορές μπορεί να λειτουργήσει και ως καταλύτης σε αυτές τις περιπτώσεις ώστε να γίνουν διαρθρωτικές αλλαγές οι οποίες θα είναι προς όφελος της οικονομίας. Άρα ο διάλογος με τις συντεχνίες και τους κοινωνικούς εταίρους για μείωση του κόστους λειτουργίας των ημικρατικών οργανισμών και του δημοσίου, και του κόστους συντάξεων είναι στις προτεραιότητες της κυβέρνησης και ο διάλογος που έχει ξεκινήσει θα συνεχιστεί.
Ερ.: Κάτι τελευταίο: συμφωνείτε σε όλα με τον πρόεδρο;
Απ.: Σχεδόν σε όλα. Υπάρχει μια εξαιρετική συνεργασία μου έχει δώσει μεγάλη ελευθερία κινήσεων. Ενημερώνεται εντούτοις συνεχώς και προφορικά και με γραπτά σημειώματα για τα σημαντικά θέματα της κυπριακής οικονομίας. Τυγχάνει ενημέρωσης και για την πορεία των δημόσιων οικονομικών, των εισπράξεων και των εσόδων. Διαθέτει πολύ καλή αντίληψη των δημοσίων οικονομικών.
Ερ.: Είπατε σχεδόν σε όλα. Που διαφοροποιείστε;
Απ.: Να σας εξηγήσω. Εγώ επειδή προέρχομαι από τον ιδιωτικό τομέα πολλές φορές βιάζομαι να κάνω κάτι το οποίο χρειάζεται πολύ περισσότερο διάλογο με τα κόμματα και τους εταίρους. Με τους πολιτικούς όρους για να πετύχεις κάτι στην κυπριακή πραγματικότητα θέλεις τεράστια προσπάθεια εξευρέσεις κοινών γραμμών.
3287.99
1275.09
