Συντάξεις: Απούσες η Εποπτεία και η Επενδυτική Πολιτική

Μια προσεκτική ανάγνωση του προτεινόμενου νομοσχεδίου (Μάιος 2022) για την προσφορά συνταξιοδοτικών ωφελημάτων στον δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα για τους νεοεισερχόμενους υπάλληλους μετά το 2011, αναδεικνύει κενά και κινδύνους σε σχέση με τις πρόσφατες εξελίξεις στον κλάδο συντάξεων. Αν και υπάρχουν αρκετές αποκλίσεις σε σχέση με διεθνείς πρακτικές, θα αναπτύξω τα δύο κύρια προβλήματα.

Το πιο μεγάλο κενό εντοπίζεται στην απουσία εποπτικού ελέγχου. Η πρόσφατη μίνι-κρίση στο Ηνωμένο Βασίλειο (Η.Β.) προβάλλει την καίρια σημασία του εποπτικού ελέγχου και την αναγκαιότητα έγκαιρης αντίδρασης των εποπτικών αρχών. Την πρόσφατη πολιτική αβεβαιότητα στο Η.Β. ακολούθησε αναταραχή στις χρηματοοικονομικές αγορές (τέλος Σεπτεμβρίου 2022) με αποτέλεσμα να βρεθούν αρκετά συνταξιοδοτικά ταμεία εκτεθειμένα σε επενδυτικό ρίσκο, αφού αρκετά είχαν επενδύσει σε κρατικό χρέος του Η.Β. Η μίνι-κρίση στο Η.Β. οδήγησε την ανεξάρτητη εποπτική αρχή για τα συνταξιοδοτικά ταμεία στην Ολλανδία να προτρέψει τα δικά της συνταξιοδοτικά ταμεία να προφυλαχθούν από μια παρόμοια κρίση στο μέλλον. Με βάση το προτεινόμενο νομοσχέδιο για «Ειδικό Ταμείο» στην Κύπρο, δεν υπάρχει πρόνοια για εποπτικό έλεγχο από κάποιο ανεξάρτητο θεσμό. Δεν ανησυχούν η κυβέρνηση, η Βουλή, οι συντεχνίες αλλά και οι 17 χιλιάδες νεοεισερχόμενοι υπάλληλοι για αποτελεσματική εποπτεία του συνταξιοδοτικού τους ταμείου; Ποια είναι τα επιχειρήματα υπέρ της απουσίας ανεξάρτητης εποπτείας ενός τέτοιου συνταξιοδοτικού ταμείου, ιδιαίτερα όταν πιο ανεπτυγμένες οικονομίες, όπως είναι το  Η.Β. και η Ολλανδία, όχι μόνο έχουν ανεξάρτητες εποπτικές αρχές αλλά φαίνεται να αντιδρούν ετεροχρονισμένα απέναντι στις πολυπλοκότητα και τις μεταβολές των αγορών; Εφόσον υπάρχει εξειδικευμένο θεσμικό πλαίσιο το οποίο ετοιμάστηκε με την βοήθεια ευρωπαϊκών θεσμών και που καλύπτει τόσο τη διαχείριση όσο και την εποπτεία των συνταξιοδοτικών ταμείων, ποιο είναι το επιχείρημα για αυτό το ταμείο να ισχύει κάτι διαφορετικό; 

Το δεύτερο μεγάλο κενό αφορά την απουσία επιστημονικά καταρτισμένης διαχειριστικής επιτροπής, η οποία, να διαθέτει την απαραίτητη τεχνογνωσία και εμπειρία, και μεταξύ άλλων, θα πρέπει να καθορίζει την επενδυτική πολιτική του «Ειδικού Ταμείου». Πέραν του ότι ο φορολογούμενος πάλι καλείται να εγγυηθεί σε μεγάλο βαθμό τα συνταξιοδοτικά ωφελήματα του δημόσιου τομέα (ελάχιστες αλλαγές έχουν γίνει σε σχέση με το συνταξιοδοτικό που ίσχυε πριν το 2013), το υφιστάμενο νομοσχέδιο είναι ανησυχητικά ελλιπές. Με βάση την κοστολόγηση που δημοσιεύθηκε σε μέσα μαζικής επικοινωνίας, το ταμείο θα πρέπει να έχει απόδοση τουλάχιστον 1,5%, πέραν του ύψους του πληθωρισμού (με βάση τα δεδομένα του 2022, αυτό ξεπερνά το 10% απόδοση). Αυτό εξυπακούει επενδύσεις που θα υιοθετούν διεθνείς βέλτιστες πρακτικές (π.χ. διαφοροποίηση ρίσκου σε διαφορετικές κατηγορίες επενδυτικών στοιχείων αλλά και με γεωγραφική διασπορά). Με βάση το προτεινόμενο νομοσχέδιο, δεν προβλέπεται δημιουργία διαχειριστικής επιτροπής αλλά ούτε και καθορισμός επενδυτικής πολιτικής. Να σημειωθεί επίσης ότι με βάση το νομοσχέδιο, το «Ειδικό Ταμείο» θα μπορεί να επενδύει σε Κυπριακά ομόλογα, των οποίων η πιστοληπτική βαθμολογία είναι κατά πολύ χειρότερη των αντίστοιχων ομολόγων του Η.Β., που  ήταν στο επίκεντρο της μίνι-κρίσης που αναφέρθηκε πιο πάνω. Τι σημαίνει επένδυση σε Κυπριακά ομόλογα: στην πρωτογενή αγορά, ή στην δευτερογενή αγορά; Μέχρι τι ποσοστό του ταμείου θα μπορεί να επενδύεται σε Κυπριακά ομόλογα; Ποιο σώμα θα έχει την ευθύνη; Υπάρχουν τεχνοκράτες στον σχεδιασμό αυτών των νομοσχεδίων; Μας δίδαξε κάτι το σκάνδαλο της Δρομολαξιάς (ταμείο ΑΤΗΚ); Μας δίδαξε κάτι η διάλυση τόσων ταμείων προνοίας το 2013;

Παρενθετικά επισημαίνω ότι παρόμοιας φύσης νομοθετικές διατάξεις και θεσμικές διευθετήσεις πρέπει να ισχύσουν και για το υφιστάμενο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, του οποίου το αποθεματικό επενδύεται χωρίς επενδυτικό και διαχειριστικό πλαίσιο και χωρίς την απαραίτητη διασπορά, με πιθανές επιπτώσεις στους μελλοντικούς δικαιούχους.

Όπως προκύπτει από τα κενά που περιγράφω πιο πάνω (σημείωση: υπάρχουν και άλλα), εισηγούμαι το εν λόγω νομοσχέδιο να αναθεωρηθεί ώστε να προβλέπει την συμπερίληψη αποτελεσματικής ανεξάρτητης εποπτείας αλλά και τη δημιουργία διαχειριστικής επιτροπής βασισμένη σε διεθνείς βέλτιστες πρακτικές και αρχές χρηστής διοίκησης. Θεωρώ ότι αυτή είναι η ιδανική στιγμή για να δημιουργηθεί η Ανεξάρτητη Ενιαία Εποπτική Αρχής Ασφαλίσεων και Συντάξεων, που εκκρεμεί εδώ και χρόνια. Πώς γίνεται 27 από τις 31 χώρες που εκπροσωπούνται στην Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων να συμμετέχουν με Ανεξάρτητη Εποπτική Αρχή, ενώ η Κύπρος όχι;

Ένα τέτοιο βήμα θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς, την κουλτούρα αποταμίευσης (μέσω συνταξιοδοτικών προϊόντων τόσο στον δημόσιο αλλά και στον ιδιωτικό τομέα), αλλά και τη δημοσιονομική σταθερότητα που άπτεται της συνταξιοδοτικής επάρκειας του πληθυσμού.

Αναπληρωτής Καθηγητής Χρηματοοικονομικής Πανεπιστήμιο Κύπρου