5+1 απλές συμβουλές για καλύτερο έλεγχο των χρηματοοικονομικών σας

Η εβδομάδα 20-26 Μαρτίου 2023, είναι αφιερωμένη στην ευαισθητοποίηση των πολιτών για τα προσωπικά χρηματοοικονομικά. Παραθέτω 5+1 απλές συμβουλές για καλύτερη διαχείριση των χρημάτων μας και κατ’ επέκταση για καλύτερη χρηματοοικονομική ευημερία. Με άλλα λόγια, απλές συμβουλές για να έχουμε λιγότερες έγνοιες σε σχέση με τα χρήματά μας.

Στόχος είναι να ενισχύσουμε τις γνώσεις που χρειάζονται ώστε να μειωθούν τυχόν λανθασμένες χρηματοοικονομικές αποφάσεις, αλλά και να ενισχύσουμε  την αμυντική μας στάση απέναντι σε καιροσκοπικές προκλήσεις, τοκογλυφικές πρακτικές, αλλά και απάτες. Mέσω της χρηματοοικονομικής παιδείας, στόχος δεν είναι να γίνουμε φιλάργυροι ή πλούσιοι, αλλά να ενισχύσουμε την προσωπική και οικογενειακή μας ευημερία μέσω της κουλτούρας αποταμίευσης, της μείωσης της υπερκατανάλωσης, και της θωράκισης της συνταξιοδοτικής μας επάρκειας.

Οι πιο κάτω συμβουλές στοχεύουν στις πιο ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού σε σχέση με τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό. Εστιάζω σε μερικές από αυτές όπως έχουν καταγραφεί σε μελέτη της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου το 2021: (α) νέοι και νέες κάτω των τριάντα, (β) άτομα που δεν είχαν εκπαιδευτικό υπόβαθρο στα οικονομικά, (γ) άτομα με χαμηλή ή καθόλου εκπαίδευση, και (δ) χαμηλόμισθοι.

5+1 συμβουλές

1. Λογαριασμός Έκτακτης Ανάγκης

Η δημιουργία αυτού του λογαριασμού αποβλέπει στο να καλύψει τα έξοδα διαβίωσης για τουλάχιστον τρεις μήνες, έτσι ώστε σε περίπτωση απώλειας εργασίας, από τη μια να μην μείνουμε εκτεθειμένοι, και από την άλλη να έχουμε χρόνο για να αντιδράσουμε αποτελεσματικά. Στοχεύει επίσης στο να καλύψει έκτακτα έξοδα όπως απρόοπτα έξοδα υγείας, αυτοκινήτου, οικιακών συσκευών κλπ.. Σίγουρα αυτός ο λογαριασμός δεν πρέπει να καλύπτει διακοπές, αγορά νέου αυτοκινήτου, σπουδές και συνταξιοδότηση.

2. Μηνιαίος προγραμματισμός:

Όλοι μας έχουμε σταθερά και κυμαινόμενα έξοδα κάθε μήνα, τα οποία θα ήταν καλό να καταγράψουμε. Για παράδειγμα, ενοίκιο (ή δόσεις δανείων), λογαριασμοί κοινής ωφελείας, ψώνια από υπεραγορές, καύσιμα, και σε περίπτωση που έχουμε εξαρτώμενα παιδιά, τυχόν δίδακτρα σχολείου, επιπρόσθετα μαθήματα ή άλλες δραστηριότητες. Η καταγραφή μπορεί να φαντάζει δύσκολη, αλλά όταν γίνει μία φορά, μετά χρειάζεται ελάχιστη προσπάθεια παρακολούθησης και ενδεχόμενης επικαιροποίησης του μηνιαίου προγραμματισμού.

3. Πρώτα αποταμίευση, και μετά κατανάλωση.

Η αποταμίευση χρειάζεται αυτοπειθαρχία και συστηματικότητα. Για σκοπούς αποτελεσματικής αποταμίευσης, είναι προτιμότερο να γίνεται πρώτα η αποταμίευση και μετά η κατανάλωση. Είναι αντιληπτή η οικονομική στενότητα αρκετών νοικοκυριών, ιδιαίτερα σε περιόδους με πληθωριστικές πιέσεις, όπως την τρέχουσα. Ωστόσο, έστω και μία μικρή αποταμίευση θα έχει σημαντική αξία σε βάθος χρόνου, ενώ παράλληλα, θα μας ωθήσει προς την κουλτούρα αποταμίευσης που θα μας ενισχύσει μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, και θα μας βοηθήσει να πετύχουμε τους οικονομικούς μας στόχους (π.χ. αγορά στέγης).  

Εδώ μας βοηθούν δύο πολύ χρήσιμες παροιμίες μας:

• "Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός", και
• "Φασούλι – φασούλι γεμίζει το σακούλι".

Για νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν μικρότερη χρηματοοικονομική στενότητα, ισχύουν σχεδόν τα ίδια, με μια μικρή ίσως διαφορά.  Αφού βάλουμε έστω και λίγα χρήματα στην άκρη και τακτοποιήσουμε τα αναμενόμενα έξοδα του μήνα, θα μπορούμε πιο άνετα να καταναλώσουμε αγαθά που ίσως δεν είναι αναγκαία αλλά τα επιθυμούμε. Για παράδειγμα, πιο εύκολα θα πάμε σε μια συναυλία, ή να αγοράσουμε ένα καταναλωτικό αγαθό, αν ξέρουμε ότι έχουμε αποταμιεύσει το «φασούλι στο σακούλι μας» και έχουμε διευθετήσει τα μηνιαία μας έξοδα.

Πόσα πρέπει να αποταμιεύω (ιδιαίτερα αν εργάζομαι στον ιδιωτικό τομέα);

Ιδανικά για ένα άτομο ή ζευγάρι που θα ξεκινήσει την αποταμίευση στην ηλικία των τριάντα, συνιστάται να αποταμιεύει περίπου το 1/5 του εισοδήματός του, μέχρι την αφυπηρέτηση. Αν η αποταμίευση ξεκινήσει στην ηλικία των σαράντα συνιστάται περίπου το 1/4 του εισοδήματός του, μέχρι την αφυπηρέτηση. Αν το κάνουμε αυτό, τότε μπορούμε να προσβλέπουμε σε μια επαρκή σύνταξη η οποία είναι ένα ιδιαίτερα πολύτιμο αγαθό στις μέρες μας.

4. «Μην βάζετε όλα σας τα αυγά σε ένα καλάθι»

Σοφή η παροιμία πιο πάνω, την οποία συναντούμε και σε άλλες κουλτούρες (“Don’t put all your eggs in one basket”). Ο μέσος Κύπριος έχει τα λίγα του αυγά σε ένα καλάθι. Αυτό το καλάθι ονομάζεται Κύπρος. Η Κύπρος είναι μια μικρή οικονομική γειτονιά της Ευρώπης και της παγκόσμιας οικονομίας. Η Κυπριακή οικονομία δεν επηρεάζει Ευρωπαϊκές οικονομικές εξελίξεις αλλά επηρεάζεται από αυτές.

Τις προηγούμενες δεκαετίες, ίσως και λόγω έλλειψης εναλλακτικών επενδυτικών επιλογών, ο μέσος Κύπριος είχε, τις αποταμιεύσεις του σε τραπεζικές καταθέσεις και ακίνητα εντός Κύπρου. Πριν λίγες μέρες είχαμε την δεκαετή, θλιβερή επέτειο από το μεγάλο τίμημα που κληθήκαμε να πληρώσουμε ως Κύπριοι από την (κυπριακή) κρίση του 2013, μέσα από το κούρεμα καταθέσεων αλλά και μέσα από το κούρεμα στην αξία των ακινήτων. Πλέον όμως, οι κυπριακές εποπτικές αρχές έχουν εναρμονιστεί σε μεγάλο βαθμό με το Ευρωπαϊκό πλαίσιο και προσφέρονται υπηρεσίες από πιστοποιημένους επαγγελματίες του χρηματοοικονομικού κλάδου για καλύτερη κατανομή των αποταμιεύσεων σε περισσότερα από ένα καλάθι. Θα ήταν καλό θα ήταν να αρχίσουμε να εξετάζουμε τις εναλλακτικές επενδυτικές μας επιλογές.

5. Δανειστείτε με μέτρο («28/36»).

Ο δανεισμός χρειάζεται, σε περιπτώσεις όπως την αγορά αυτοκινήτου ή στέγης (προσοχή: όχι πολυτελούς αυτοκινήτου ή αρχοντικού). Ο κανόνας «28/36» μας προτείνει κάποια ενδεικτικά όρια για βιώσιμο δανεισμό. Συγκεκριμένα, η δόση του δανεισμού για στεγαστικό δάνειο δεν πρέπει να  υπερβαίνει το 28% του μεικτού μας εισοδήματος. Αν υπάρχει ανάγκη για επιπλέον δάνεια, όπως για παράδειγμα για αγορά αυτοκινήτου, σπουδές, πιστωτικές κάρτες, λογαριασμούς με όριο ή οποιοδήποτε άλλο δάνειο δεσμεύει μέρος του μηνιαίου εισοδήματος μας σε αποπληρωμή δόσεων, τότε το σύνολο των δόσεων μας (συμπεριλαμβανομένης και της δόσης του στεγαστικού δανείου) δεν πρέπει να υπερβαίνει το 36% του μεικτού μας εισοδήματος. Για παράδειγμα, ένα νοικοκυριό με συνολικό μεικτό εισόδημα 35.000 ευρώ ετησίως, θα πρέπει να έχει μηνιαία δόση για στεγαστικό δάνειο μέχρι 817 ευρώ τον μήνα, και συνολικό ποσό για όλες τις δόσεις δανείων μέχρι 1.050 ευρώ τον μήνα.

Αν είμαστε ήδη δανεισμένοι, καλό θα ήταν να επικεντρωθούμε στην αποπληρωμή των δανείων μας και να συγκρατήσουμε το ποσοστό δανεισμού μας εντός των ορίων που περιγράφονται πιο πάνω. Επίσης, καλό είναι να έχουμε υπόψη μας ότι τα πιο ακριβά δάνεια που έχουμε ως καταναλωτές είναι συνήθως οι πιστωτικές κάρτες και οι λογαριασμοί με όριο. Καλό θα ήταν, αυτές οι πιστωτικές ευκολίες που παρέχονται από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να εξοφλούνται κατά προτεραιότητα σε σχέση με άλλα φθηνότερα δάνεια όπως το στεγαστικό που είναι συνήθως και το πιο χαμηλότοκο.

5+1: Ασφάλιση

Επειδή δεν είναι όλα προβλέψιμα στον κύκλο της ζωής μας και δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα πάντα (π.χ. ατυχήματα ή θάνατοι),, είναι απαραίτητο να αγοράσουμε τουλάχιστον μια απλή ασφάλεια ζωής («term life»), ιδιαίτερα αν έχουμε εξαρτώμενους. Μια ασφάλεια ζωής, ενισχύει τόσο τη δική μας χρηματοοικονομική ευημερία όσο και των εξαρτώμενών μας.

Έχω καταλήξει στις πιο πάνω απλές συμβουλές, μέσα από τις συζητήσεις που είχα με εκατοντάδες φοιτήτριες και φοιτητές του Πανεπιστημίου Κύπρου που πήραν το μάθημα «Προσωπική Χρηματοοικονομική», αλλά και τους διδάσκοντες του μαθήματος «Χρηματοοικονομική Παιδεία» που  επίσης διδάσκεται στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, από το Σεπτέμβριο του 2020. Έχω επίσης λάβει αρκετά χρήσιμα σχόλια και από τις δεκάδες διδάσκουσες και διδάσκοντες ιδιωτικών σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που διδάσκουν το αντίστοιχο μάθημα «Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση» στα σχολεία τους.

Ευελπιστώ στην εισαγωγή του μαθήματος «Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση» και στα δημόσια σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, όπως προτείνεται και στην Εθνική  Στρατηγική για τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό και τη Χρηματοοικονομική Παιδεία, που εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο τον Ιούνιο του 2022. Η εισήγηση της Καθηγήτριας Άννα-Μαρία Λουσάρντι, αυθεντίας στον τομέα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και παιδείας,  σε εισαγωγική της ομιλία σε σχετικό συνέδριο πριν λίγες μέρες στην Κύπρο, ήταν «κάνετε τη χρηματοοικονομική εκπαίδευση υποχρεωτική σε όλα τα σχολεία».

Καθηγητής Χρηματοοικονομικής
Πανεπιστήμιο Κύπρου