L. Manison: Λάθος η εμμονή στους αριθμούς και όχι στην ποιοτική ανάπτυξη

Η κυβέρνηση θα μπορούσε να κάνει διαφορετικές επιλογές όσον αφορά τα μέτρα στήριξης επισημαίνει ο οικονομολόγος Leslie Manison που διετέλεσε σύμβουλος στο Υπουργείο Οικονομικών και την Κεντρική Τράπεζα ενώ εργάστηκε και στο ΔΝΤ.

Σε συνέντευξή του στη StockWatch αναφέρει ότι η κυβέρνηση είχε επαρκή κεφάλαια για να παρέχει μεγαλύτερη και ταχύτερη δημοσιονομική στήριξη σε νοικοκυριά που υποφέρουν και επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν προβλήματα. 

Σύμφωνα με τον Leslie Manison, οι φορείς χάραξης πολιτικής πρέπει να επικεντρωθούν στην οικονομική ανάπτυξη που κατευθύνεται προς την αύξηση του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού, αντί να είναι εμμονή με την επιδίωξη της πραγματικής αύξησης του ΑΕΠ καθεαυτή. 

Για τις προκλήσεις της οικονομίας το επόμενο διάστημα, αναφέρει ότι ενόψει των κραδασμών στην οικονομία από τις αντιδράσεις στο Covid-19 και από το σκάνδαλο διαβατηρίων, υπάρχει η πιεστική πρόκληση της διαφοροποίησης της οικονομικής δραστηριότητας μακριά από τη μεγάλη εξάρτηση από τον μαζικό τουρισμό και τον τομέα των κατασκευών / ακινήτων. 

-Ποια είναι η άποψή σας για την τρέχουσα κατάσταση της Κυπριακής οικονομίας;

-Με το πραγματικό ΑΕΠ της Κύπρου να εκτιμάται ότι έχει συρρικνωθεί κατά 5,1% το 2020, ορισμένοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι σχολίασαν ότι η ύφεση ήταν λιγότερο σοβαρή από ό, τι αναμενόταν νωρίτερα.

Ωστόσο, οι τελευταίες εκτιμήσεις των εθνικών λογαριασμών δείχνουν ότι το κατά κεφαλήν εθνικό εισόδημα μειώθηκε κατά 7,1% το 2020 και συνέβαλε σημαντικά στη σημαντική πτώση του βιοτικού επιπέδου του μέσου κύπριου.

Αλλά αυτό που είναι πιο ανησυχητικό είναι ότι το ποσοστό μείωσης των εισοδημάτων των χαμηλών μισθών ήταν πολύ περισσότερο από εκείνο των υψηλόμισθων.

Μια έρευνα της Eurostat για την περίοδο Μαρτίου-Ιουνίου του 2020 που καλύπτει το πρώτο κύμα πανδημίας αποκαλύπτει ότι το εισόδημα της απασχόλησης των χαμηλών μισθών στην Κύπρο μειώθηκε κατά περισσότερο από 11% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019, ενώ η μείωση για τους υψηλόμισθους ήταν 6%.

Και το μεγάλο χάσμα μεταξύ του μέσου εισοδήματος απασχόλησης των πιο υψηλά αμειβόμενων υπαλλήλων του δημόσιου τομέα και εκείνων των πιο χαμηλά αμειβόμενων ιδιωτικών υπαλλήλων έχει γίνει ακόμη μεγαλύτερο το 2020, με τους πρώτους να λαμβάνουν ακόμη και αυξήσεις εισοδήματος περίπου 3% πέρυσι .

Οι προσπάθειες της κυβέρνησης και των τραπεζών να παρέχουν δημοσιονομική στήριξη και ελάφρυνση του χρέους και δάνεια σε πολλά νοικοκυριά και επιχειρήσεις βοήθησαν στη μείωση κάπως των αρνητικών επιπτώσεων της οικονομικής ύφεσης στην ιδιωτική κατανάλωση και το βιοτικό επίπεδο. 

Ωστόσο, οι ανισότητες πριν από το Covid-19 στο εισόδημα, τον πλούτο και τις ευκαιρίες εργασίας έχουν επιδεινωθεί. Επιπλέον, ο ιδιωτικός τομέας και η κυβέρνηση επιβαρύνονται ολοένα και περισσότερο από τη μεγάλη διακράτηση χρεών σε σχέση με τα μειωμένα εισοδήματά τους και τα φορολογικά έσοδα αντίστοιχα.

-Ποιες είναι οι πτυχές της οικονομικής ανάπτυξης που θα πρέπει να δώσουν έμφαση οι φορείς χάραξης πολιτικής;

-Πρέπει να επικεντρωθούν στην οικονομική ανάπτυξη που κατευθύνεται προς την αύξηση του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού, αντί να είναι εμμονή με την επιδίωξη της πραγματικής αύξησης του ΑΕΠ καθεαυτή. Η αύξηση του βιοτικού επιπέδου απαιτεί τον συνδυασμό της δίκαιης ανάπτυξης με την ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς, που περιλαμβάνει τη δημιουργία μεγαλύτερης ευημερίας, την παροχή ευκαιριών για όλους και τη δίκαιη κατανομή των πλεονεκτημάτων της ενισχυμένης ευημερίας.

Τα μέτρα για τον κορωνοϊό

-Είναι ικανοποιητικά τα μέτρα στήριξης της κυβέρνησης για την οικονομία;

-Διαταραχές της επιχειρηματικής δραστηριότητας που προκύπτουν από αντιδράσεις στην εξάπλωση του Covid-19 προκάλεσαν πολλά δεινά όσον αφορά τη μείωση των εισοδημάτων και τα αυξανόμενα επίπεδα ανεργίας και υποαπασχόλησης. Οι χαμηλοί μισθοί στον ιδιωτικό τομέα υπέφεραν περισσότερο. 

Τα στοιχεία από την Eurostat δείχνουν ότι το εισόδημα από την απασχόληση στην Κύπρο μειώθηκε κατά περισσότερο από 7% μεταξύ των πρώτων τμημάτων του 2019 και του 2020 και ότι η οικονομική υποστήριξη για τον μετριασμό των μειώσεων εισοδήματος αντιστάθμισε μόνο το 40% αυτών των απωλειών.

Οι τράπεζες και η κυβέρνηση επέτρεψαν στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά να αναστείλουν τις πληρωμές χρέους και φόρου και προσέφεραν εγγυημένα δάνεια σε επιχειρήσεις. Αυτά τα μέτρα μπορεί να έχουν παράσχει κάποια βραχυπρόθεσμη ανακούφιση για πολλές οντότητες, αλλά όταν αυτές οι αναστολές πληρωμών τερματιστούν, θα μπορούσαν να ενταθούν οικονομικά προβλήματα για ένα πλήθος νοικοκυριών και επιχειρήσεων, ειδικά για εκείνα με σημαντικά χρέη.

-Θα μπορούσε η κυβέρνηση να έχει κάνει διαφορετικές επιλογές;

-Ναι, η κυβέρνηση είχε επαρκή κεφάλαια για να παρέχει μεγαλύτερη και ταχύτερη δημοσιονομική στήριξη σε νοικοκυριά που υποφέρουν και επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν προβλήματα. 

Κατά τη διάρκεια του 2020, η κυβέρνηση είχε μεγάλες καταθέσεις (αποθεματικά) στην Κεντρική Τράπεζα με επίπεδα στο τέλος του μήνα που κυμαίνονται από 4 έως 5 δισεκατομμύρια ευρώ. Θα ήταν προτιμότερο να επεκταθούν οι επιχορηγήσεις σε επιχειρήσεις για να καλυφθεί το χαμένο εισόδημα αντί να τους παρέχεται ρευστότητα μέσω τραπεζικών πιστώσεων, δεδομένου ότι η τελευταία αυξάνει το χρέος τους χωρίς να αντισταθμίζει το εξαντλημένο εισόδημα. 

Επίσης, οι εργασιακές πολιτικές για την υποστήριξη των εργαζομένων θα έπρεπε να ήταν πιο ενεργές όσον αφορά τη σύνδεση της οικονομικής βοήθειας με την επανεκπαίδευση πολλών απολυμένων εργαζομένων που τους επιτρέπουν να αποκτήσουν νέες δεξιότητες για μελλοντική απασχόληση.

Οι προοπτικές μετά την πανδημία

-Ποιες θα είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις για την οικονομία μετά την πανδημία;

-Ενόψει των κραδασμών στην οικονομία από τις αντιδράσεις στο Covid-19 και από το σκάνδαλο διαβατηρίων, υπάρχει η πιεστική πρόκληση της διαφοροποίησης της οικονομικής δραστηριότητας μακριά από τη μεγάλη εξάρτηση από τον μαζικό τουρισμό και τον τομέα των κατασκευών / ακινήτων. Και μέσα σε αυτήν την πρόκληση υπάρχει το προ-Covid-19 πρόβλημα της ανάγκης δημιουργίας αξιοπρεπών θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα που αντιπροσωπεύει τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης των ανισοτήτων στο εισόδημα, τον πλούτο και τις ευκαιρίες απασχόλησης.

Ωστόσο, η κυβέρνηση θα απαιτήσει πρόσθετους πόρους για την υποστήριξη της αναζωογόνησης και του μετασχηματισμού της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων των κεφαλαίων που απαιτούνται για τη συγχρηματοδότηση ορισμένων επενδυτικών σχεδίων με την ΕΕ. 

Στο πλαίσιο αυτό, η κυβέρνηση πρέπει να αυξήσει ουσιαστικά και να διευρύνει τη φορολογική της βάση, ώστε να μπορεί να χρηματοδοτεί όχι μόνο έργα υποδομής, αλλά να παρέχει και να αναβαθμίζει τα οφέλη κοινωνικής προστασίας συμβατά με αυτά μιας προηγμένης ευρωπαϊκής χώρας. Πράγματι, η επίτευξη αυτού του στόχου θα συνέβαλλε σημαντικά στη μείωση των ανισοτήτων. 

Έτσι, η μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος και της εξαιρετικά αναποτελεσματικής διοίκησής του μέσω της βελτίωσης των προοδευτικών φόρων και της επαναφοράς του φόρου περιουσίας της Κεντρικής Κυβέρνησης και της καταπολέμησης της μαζικής φοροδιαφυγής αποτελούν σημαντικές προκλήσεις για την Κυβέρνηση.

Δεν υπάρχει μοντέλο ανάπτυξης

-Τι πιστεύετε για το μοντέλο ανάπτυξης της Κύπρου;

-Δεν υπάρχει μοντέλο ανάπτυξης που να βοηθά τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής στην κατανομή πόρων. Το μόνο που υπάρχει είναι ένα σχέδιο σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας που υποβλήθηκε στην ΕΕ, το οποίο απαριθμεί ένα πλήθος προτεινόμενων έργων για πιθανή χρηματοδότηση της ΕΕ χωρίς να δοθεί προτεραιότητα στα έργα που πρέπει να υλοποιηθούν για τη στήριξη της ανάκαμψης και της διαφοροποίησης της οικονομίας.

-Τι πιστεύετε ότι πρέπει να αλλάξει;

-Υπάρχει ανάγκη για ένα γενικό σχέδιο ή μοντέλο που καθοδηγεί τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής στη διοχέτευση και διαφοροποίηση πόρων σε νέους τομείς που μπορούν να επιτύχουν χωρίς αποκλεισμούς και δίκαιους στόχους ανάπτυξης. Πιο συγκεκριμένα, ένα επιχειρηματικό μοντέλο πρέπει να χτιστεί με στόχο την παροχή ευκαιριών απασχόλησης, ειδικά για τη νεότερη γενιά, μέσω ενός σχεδίου που δίνει προτεραιότητα στις επενδύσεις σε νέες παραγωγικές δραστηριότητες, οι οποίες είναι βιώσιμα ανταγωνιστικές και μπορούν να επωφεληθούν από το εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό της Κύπρου.

Πράγματι, το σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας πρέπει να κατευθύνεται περισσότερο προς μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις που δημιουργούν αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας. Και με αυτό το σχέδιο να προσανατολίζεται σημαντικά στη μετάβαση σε μια «πιο πράσινη» και πιο «ψηφιακή» οικονομία, είναι πιθανό να παρέχονται καλές ευκαιρίες απασχόλησης για άτομα που συμμετέχουν σε προγράμματα κατάρτισης σε ψηφιακές δεξιότητες και την πράσινη οικονομία.

Επιπλέον, οι πράσινες και ψηφιακές μεταβάσεις και η ουσιαστική κατασκευή υποδομών στους τομείς της εκπαίδευσης και της υγειονομικής περίθαλψης προσφέρουν ευκαιρίες στον κατασκευαστικό τομέα να εφαρμόσει νέες επενδύσεις και να απασχολεί περισσότερο εξειδικευμένο προσωπικό στην ανάληψη τεχνολογικά προηγμένων έργων.

Πιθανό να υπάρξει περαιτέρω αύξηση των NPL

-Ποιες πληγές θα αφήσει η πανδημία στο τραπεζικό σύστημα;

-Πριν από την επιδημία της πανδημίας, οι τράπεζες στην Κύπρο είχαν ήδη τραυματιστεί ιδρύματα, στο βαθμό που εξακολουθούν να επιβαρύνονται με πολύ μεγάλο αριθμό μη εξυπηρετούμενων δανείων και ακινήτων και ήταν ελλιπείς καθώς και στην επέκταση νέων δανείων για την υποστήριξη παραγωγικών επενδυτικών σχεδίων που απαιτούνται για υγιή οικονομική ανάπτυξη. 

Ταυτόχρονα, οι τράπεζες πλημμύρισαν με υπερβολικά μεγάλα ποσά ρευστότητας στα οποία έκαναν ζημίες λόγω αρνητικών επιτοκίων. 

Οι αντιδράσεις των τραπεζών και της κυβέρνησης στην πανδημία μέσω της υποστήριξης της αναστολής της εξυπηρέτησης του χρέους και της επέκτασης των εγγυημένων δανείων έχουν επιδεινώσει βραχυπρόθεσμα τουλάχιστον την ταμειακή εισροή τους. 

Και ελλείψει γρήγορης ανάκαμψης της δραστηριότητας και των εσόδων του ιδιωτικού τομέα και πιο ισορροπημένων αναδιαρθρώσεων χρέους, είναι πιθανό να υπάρξει περαιτέρω αύξηση των NPL και της απόκτησης ακινήτων των τραπεζών όταν υποχωρήσει η πανδημία.

-Πώς πρέπει να λειτουργούν οι τράπεζες από τώρα και στο εξής;

-Η απομάκρυνση των NPL από τους ισολογισμούς τραπεζών μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα των χαρτοφυλακίων τραπεζικών περιουσιακών στοιχείων, αλλά δεν μειώνει το εξαιρετικά υψηλό χρέος του ιδιωτικού τομέα που εκτιμάται σε πάνω από 270 τοις εκατό του ΑΕΠ στα τέλη Σεπτεμβρίου 2020.

Αυτό το χρέος αποτελεί σημαντικό αποτρεπτικό παράγοντα εμποδίζοντας τις χρηματοδοτούμενες από τράπεζες επενδύσεις στην κυπριακή οικονομία. Θα ήταν καλύτερα εάν οι τράπεζες ασχολούνταν πιο εντατικά και παραγωγικά με ασκήσεις αναδιάρθρωσης χρέους, διαγράφοντας το χρέος των νοικοκυριών και των μικρών επιχειρήσεων, κάτι που μπορεί να αποδείξει πειστικά ότι δεν είναι σε θέση να εξοφλήσουν τα δάνεια τους. 

Για άλλους οφειλέτες το χρέος πρέπει να αναδιαρθρωθεί σύμφωνα με την αντιληπτή ικανότητά τους να αποπληρώνουν με την πάροδο του χρόνου. Και θα πρέπει να υπάρξει δράση που να προκαλεί και να αναγκάζει τα άτομα, ιδιαίτερα τα πολιτικά εκτεθειμένα άτομα, με μεγάλο πλούτο να ξεπληρώσουν αμέσως τις εκκρεμείς υποχρεώσεις τους, ώστε να αποκαταστήσουν τα δάνεια τους σε κατάσταση «εκτέλεσης».

Επιπλέον, με τις τράπεζες να αποδεικνύουν έλλειψη ικανότητας και προθυμία να εκτιμήσουν και να χρηματοδοτήσουν οικονομικά βιώσιμα έργα παρά την άφθονη ρευστότητά τους, υπάρχει ανάγκη δημιουργίας ενός ιδρύματος που μπορεί να αναλάβει αυτόν τον ρόλο. 

Για πολλά χρόνια ο Σαββάκης Σαββίδης και αργότερα εγώ έχω υποστηρίξει την ίδρυση Αναπτυξιακής Τράπεζας ή Χρηματοοικονομικής Υπηρεσίας για την αξιολόγηση και χρηματοδότηση οικονομικά βιώσιμων έργων. Αυτό θα ήταν ένα ανεξάρτητο ίδρυμα που θα μπορούσε να κεφαλαιοποιηθεί από την Κυπριακή Κυβέρνηση, την ΕΤΕπ, και ενδεχομένως από άλλα διεθνή ιδρύματα. Επιπλέον, θα μπορούσαν να γίνουν και συνεισφορές από κυπριακές τράπεζες που χρησιμοποιούν τα ρευστά περιουσιακά τους στοιχεία, αλλά χωρίς να παραδώσουν τον έλεγχο στις ιδιωτικές τράπεζες.

Της Γεωργίας Χαννή