Η κυπριακή κρίση χρέους: Λάθος διάγνωση και λάθος θεραπεία

 Ξεκαθαρίζω οτι δεν είμαι ενάντια στο κούρεμα των καταθέσεων.  Διαφωνώ ωστόσο ότι - όπως έγινε και στην έκταση που έγινε - θα λύσει το πρόβλημα.  Το κούρεμα από μόνο του δεν λύνει τίποτα, εκτός ίσως από κάποια εσωτερικά προβλήματα που αφορούν τις εκλογές στη Γερμανία.  Μου είναι δύσκολο να αντιληφθώ πώς γίνεται να κουρέψεις τις καταθέσεις μιας συστημικής τράπεζας χωρίς συστημικούς κραδασμούς.  Το κούρεμα δουλεύει σε μη συστημικές τράπεζες και μπορεί να αποτρέψει τράπεζες από το να καταστούν συστημικές.  Ωστόσο, όταν ο πρόεδρος του Eurogroup αποκάλεσε το κούρεμα «αναδίπλωση των κινδύνων» δεν φαίνεται να διερωτήθηκε προς τα πού ακριβώς θα αναδιπλωθούν οι κίνδυνοι μιας συστημικής τράπεζας, αν όχι στο ίδιο το σύστημα.  Με την απόφαση του Eurogroup η Κύπρος συνδυάζει πλέον τα προβλήματα της Ελλάδας με εκείνα της Ιρλανδίας: Έχουμε μια συστημική τράπεζα υπό εκκαθάριση, με μια δεύτερη να ταλαντεύεται και το δημόσιο χρέος ν’ αγγίζει περίπου το 120% του ΑΕΠ και να εκτοξεύεται καθώς η οικονομία οδηγείται σε βαθιά ύφεση.  Η λύση που δόθηκε δεν αποτελεί στην πραγματικότητα λύση διότι επιβάρυνε την κυπριακή οικονομία με ένα βάρος που δεν μπορεί να αντέξει.  Διέγραψε πλούτο που αντιστοιχεί σε 30% του ΑΕΠ καθώς προσέθετε δημόσιο χρέος σε ποσοστό 58% του ΑΕΠ.  Η ανάλυση στο άρθρο μου δείχνει ότι η χώρα οδηγείται σε έναν αποπληθωριστικό φαύλο κύκλο.   Το Eurogroup οδηγήθηκε σε εσφαλμένες λύσεις διότι υιοθέτησε τη λανθασμένη διάγνωση για ένα «αποτυχημένο οικονομικό μοντέλο» που πρέπει να καταστραφεί.  Γιατί όμως θεωρείται αποτυχημένο μοντέλο η προσέλκυση ξένων επενδύσεων στην ΕΕ από ένα ισχυρό τραπεζικό σύστημα; Αυτό κάνει με επιτυχία το Λουξεμβούργο.  Γιατί είναι λάθος να δραστηριοποιούνται ξένες εταιρείες σε ευρωπαϊκό έδαφος, οι οποίες προσελκύστηκαν από την ευνοϊκή φορολογία και τις υψηλού επιπέδου επαγγελματικές υπηρεσίες; Αυτό κάνει με επιτυχία η Μάλτα και η ΕΕ, έπρεπε να είναι υπερήφανη για τις επιτυχίες μιας μικρής χώρας.  Και να μην επικαλεστεί κάποιος το «ξέπλυμα βρώμικου χρήματος Ρώσων μεγιστάνων» διότι αυτό είναι ένα ιδεολογικό κατασκεύασμα των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών.  Οι Ευρωπαίοι υπουργοί μας οφείλουν περισσότερη διαφάνεια στο δημόσιο διάλογο.  Ναι, έχουμε προβλήματα και τ’ αναγνωρίζουμε και είμαστε έτοιμοι να τ’ αντιμετωπίσουμε.  Όμως, το πρόβλημα είναι πανευρωπαϊκό και πρέπει να τύχει συστηματικής διαχείρισης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.  Αν μη τι άλλο, η Κύπρος με βαθμολογία 4.93 βρίσκεται σε καλύτερη θέση του πίνακα Basel Institute of Governance από τη Γερμανία (5.80) και την Ολλανδία (5.03).  Προφανώς, όμως, τα γεγονότα δεν εμποδίζουν το Γάλλο υπουργό Οικονομικών από το να χαρακτηρίζει την Κύπρο ως «οικονομία καζίνο».  Ίσως ν’ ακούγεται ωραία ως ατάκα πρόκειται όμως για μια μεγάλη «ανοησία με δεκανίκια».  Ανοησία, διότι δεν μπορείς να κερδίζεις για 40 συνεχή χρόνια στο καζίνο.  Και στηριζόμενη, μάλιστα, στα δεκανίκια των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών.  Το λάθος με το κυπριακό μοντέλο είναι ότι μη-ευρωπαϊκές εταιρείες στηρίζονταν για τις χρηματοπιστωτικές τους συναλλαγές σε τοπικές τράπεζες που ήταν αφενός πολύ μεγάλες για τις δυνάμεις της οικονομίας και αφετέρου είχαν σημαντική διασυνοριακή δραστηριότητα.  Αν οι τράπεζες αυτές ήταν παραρτήματα ξένων τραπεζών ή είχαν αυστηρότερη εποπτεία, δεν θα είχαμε πρόβλημα.  Οι κυβερνήσεις μας απέτυχαν, οι διοικήσεις των τραπεζών και οι εποπτικές αρχές απέτυχαν και τώρα θα πληρώσουμε το αντίτιμο.  Το αντίτιμο, όμως, δεν μπορεί να είναι η κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος και η πλήρης οικονομική καταστροφή.  Διότι, αυτά επιτυγχάνει η «λύση» του Eurogroup.  Πίσω στο σχεδιασμό λοιπόν.  Τα στοιχεία καταδεικνύουν óτι στην Κύπρο αντιμετωπίζουμε την «τέλεια κρίση» στο σημείο όπου συναντιέται το δημόσιο χρέος με την τραπεζική κρίση, τις υπερχρεωμένες επιχειρήσεις και νοικοκυριά και τη φθίνουσα ανταγωνιστικότητα.  Ως αποτέλεσμα, η χώρα έχει υψηλό δημόσιο χρέος, με το Net International Investment Position ν’ αγγίζει ποσοστό -71% του ΑΕΠ.  Δεν μπορεί ν’ αποπληρώσουμε το εξωτερικό χρέος, όσο μερίδιο της εσωτερικής οικονομικής δραστηριότητας και αν οικειοποιηθούμε, με τα μέτρα λιτότητας.  Αυτό το επιχείρημα χρησιμοποίησε ο Κέινς για να εξηγήσει την αδυναμία της Γερμανίας ν’ αποπληρώσει τις υποχρεώσεις της μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.  Όπως δίδαξε η ιστορία, ο Κέινς είχε δίκιο, η Γερμανία οδηγήθηκε στο χάος και ολόκληρος ο κόσμος καταστράφηκε στις φλόγες του πολέμου.  Αυτό το μάθημα της ιστορίας αξίζει να το θυμόμαστε.  Και τώρα στην Κύπρο: Υπό τις παρούσες συνθήκες, η αυστηρή λιτότητα οδηγεί σε αποπληθωρισμό και δεν λύνει το πρόβλημα.  Επιπλέον, τώρα έχουμε καταστρέψει με μια μονοκονδυλιά 9% έως 25% της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας.  Το χάος δεν είναι απίθανο.  Απίθανο είναι να οδηγηθεί η Κύπρος σε ακροδεξιά φαινόμενα αλλά, ακόμα και αν κόμματα όπως είναι η Χρυσή Αυγή αποκτήσουν αυξημένη επιρροή δεν θα αποτελούν απειλή για την παγκόσμια ειρήνη.  Ο κ. Σόιμπλε είχε δίκαιο επί τούτου: Η Κύπρος δεν αποτελεί συστημικό κίνδυνο.  Τι μηνύματα στέλνει όμως η διολίσθηση μιας ευρωπαϊκής χώρας στο χάος και στη μιζέρια; Αν οι υπουργοί του Eurogroup δεν μπορούν να σώσουν μια οικονομία €17 δισ. πώς θα διαχειριστούν την Ιταλία, την Ισπανία ή τη Γαλλία; Στις 17 Μαρτίου 2013 δήλωσαν δημόσια, «Όχι, δεν μπορούμε να σώσουμε τις οικονομίες μας!» και έτσι προσέδωσαν στην Κύπρο συστημική σημασία.   Ας δούμε λοιπόν λύσεις που να δουλεύουν.  Δεδομένου του μεγέθους και της πολυπλοκότητας της τέλειας κρίσης, το άρθρο μου υποστηρίζει μια πολυδιάστατη προσέγγιση πάνω σε πέντε άξονες πολιτικής.  Η κάθε μια έχει την αξία της αλλά από μόνη της δεν δουλεύει.  Αν δεν βρει ακραία εφαρμογή τότε έχει αρνητικές επιπτώσεις.

1. Λιτότητα: Μειώνει τις δημόσιες δαπάνες για δημιουργία πλεονασμάτων προς αποπληρωμή του συσσωρευμένου χρέους.  Αλλά αν είναι υπερβολική προκαλεί αποπληθωρισμό.
2. Δομικές αλλαγές: Βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα που έχει ανάγκη η οικονομία.  Προκαλούν, όμως, κοινωνικές μετατοπίσεις που αν δεν αντιμετωπιστούν αποφασιστικά προκαλούν μακροπρόθεσμο κοινωνικό κόστος.
3. Χρηματοοικονομικές καινοτομίες: Δημιουργούν ρευστότητα στις αγορές και βελτιώνουν τη μεταφορά κινδύνων, επιτρέποντας στις αγορές να λύνουν προβλήματα.  Χρειάζεται, όμως, προσοχή για να μην προκαλέσουν ανεπιθύμητες παρενέργειες.
4. Ιδιωτικοποιήσεις: Εξασφαλίζουν κεφάλαια προς αποπληρωμή του χρέους αλλά, κυρίως, βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα αν γίνουν σωστά.  Δεν πρέπει όμως να γίνονται υπό την πίεση δημοσιονομικών προβλημάτων.
5. Αναδιάρθρωση χρέους: Αναπόφευκτη στη διαχείριση μη βιώσιμου χρέους όπως αντιμετωπίζουμε στην Κύπρο.  Έχουν όμως απρόβλεπτες παρενέργειες αν το χρέος είναι εσωτερικό ή αν γίνουν με άτακτο τρόπο.

 Μέτρα λιτότητας έχουν ήδη συμφωνηθεί και η σχετική νομοθεσία έχει εγκριθεί με ομοφωνία από το Κοινοβούλιο και με πολύ χλιαρές αντιδράσεις των Συντεχνιών.  Στην Κύπρο παίρνουμε στα σοβαρά τις υποχρεώσεις μας.  Οι μεταρρυθμίσεις του τραπεζικού τομέα έχουν γίνει με βίαιο και άκομψο τρόπο.  Η Τράπεζα Κύπρου πρέπει να απαλλαγεί από το βαρίδι των €9 δισ. του ELA της Λαϊκής Τράπεζας και να στηριχθεί για ν’ ανακτήσει την αξιοπιστία της, μικρότερη, ευέλικτη, καλύτερα κεφαλαιοποιημένη και με πολύ πιο προσεκτική εποπτεία.  Οι χρηματοοικονομικές καινοτομίες είναι κάτι που τώρα αρχίζουμε να συζητάμε.  Πολλά μπορούν να γίνουν με επενδυτικά ταμεία ακινήτων, δευτερογενή αγορά IOU, εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης καινοτομίας και επιχειρηματικότητας.  Οι τελευταίες δύο επιλογές πάνε μαζί.  Η χώρα θα διολισθήσει σε βαθιά ύφεση αν δεν βοηθηθεί με αναδιάρθρωση του χρέους.  Καθώς η χώρα προχωρά στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και βελτιώνει την ανταγωνιστικότητά της θα χρειαστεί αναδιάρθρωση του χρέους και πρέπει να προετοιμαστούμε.  Η έκδοση ομολόγων συνδεδεμένων με το ΑΕΠ της χώρας, και με φερεγγυότητα ενισχυμένη από τα έσοδα του φυσικού αερίου, δημιουργεί συνθήκες όπου όλοι βγαίνουν κερδισμένοι.  Η δημιουργία δημοσιονομικού περιθωρίου με την αναδιάρθρωση του χρέους επιτρέπει να προχωρήσουν οι ιδιωτικοποιήσεις σε πιο ευνοϊκές συνθήκες.  Οι ιδιωτικοποιήσεις δεν είναι ξεπούλημα εκκαθάρισης! Για να προχωρήσουμε, ωστόσο, πρέπει να πείσουμε τις ισχυρές δυνάμεις του Eurogroup να επαναξιολογήσουν τη διάγνωση τους για την κυπριακή οικονομία.  Ποια είναι τα συμπτώματα; Έσπρωξαν την Κύπρο στην κρίση με την πολιτική απόφαση για κούρεμα του ελλαδικού δημόσιου χρέους, οπότε η κυπριακή οικονομία έχασε το 25% του ΑΕΠ της.  Η μόνη άλλη περίπτωση που γνωρίζω με ανάλογες απώλειες από πολιτικά γεγονότα είναι εκείνη της Φινλανδίας, όταν κατάρρευσε η Σοβιετική Ένωση.  Ίσως όλη η ρητορική κατά της Κύπρου για το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος να κρύβει ένα αίσθημα ενοχής για τη ρίζα των προβλημάτων της Κύπρου.  Ούτε το βασικό μοντέλο της οικονομίας είναι λανθασμένο, ούτε είναι η χώρα ένα μεγάλο πλυντήριο βρώμικου χρήματος.  Είμαστε μια χώρα που τα λάθη μας στη διαχείριση των τραπεζών και των δημόσιων οικονομικών μας οδηγούν στην καταστροφή από τα λάθη των εταίρων μας στη διαχείριση της κρίσης στην Ελλάδα.  Ωστόσο, στην Ευρωπαϊκή Ένωση τότε μόνο θα πάμε μπροστά όταν διορθώνουμε τα λάθη μας.  Όχι όταν τα επιδεινώνουμε.  Οι μέχρι στιγμής αποφάσεις δυστυχώς τα επιδεινώνουν.     Ο Σταύρος Α. Ζένιος είναι μέλος του προεδρείου της πρωτοβουλίας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και πρόεδρος των πρυτάνεων των Πανεπιστημίων των Ευρωπαϊκών Πρωτευουσών.