Αριστοδήμου: Μετά το 2010 η ανάκαμψη
Μετά το 2010 τοποθετεί την ανάκαμψη της οικονομίας και της αγοράς ακινήτων ο πρόεδρος της Aristo Developers και του Συγκροτήματος της Τρ. Κύπρου, Θεόδωρος Αριστοδήμου. Σε συνέντευξη του στη StockWatch, ο κ. Αριστοδήμου φοράει το καπέλο του επιχειρηματία ανάπτυξης και ακτινογραφεί την κατάσταση που υπάρχει σήμερα στην αγορά ακινήτων. Μιλά για τη μείωση στη δραστηριότητα στον κλάδο, για τις επιδράσεις στις τιμές, για τα αδιάθετα ακίνητα και για την ανεργία. Μιλά επίσης για την Aristo Developers, για τις δανειοδοτήσεις των τραπεζών και για τις ευθύνες των τραπεζιτών για την κρίση. Δεν παραλείπει να σχολιάσει τις μαζικές αγορές μετοχών της Τρ. Κύπρου, που φέρουν το ποσοστό του κοντά στο 2%.
Της Ηρώς Ευθυμίου
Ερ: Κύριε Αριστοδήμου, είναι από όλους αποδεκτό ότι η Πάφος έχει υποστεί το μεγαλύτερο πλήγμα από την οικονομική κρίση. Κατά τη δική σας εκτίμηση ποιο είναι το μέγεθος του προβλήματος;
Απ.: Στην Πάφο έχουν πληγεί δύο τομείς από την παγκόσμια κρίση, ο τομέας των ακινήτων και κατ’ επέκταση ο τουρισμός, με αποτέλεσμα μετά το πρώτο εξάμηνο του 2008 να έχει αρχίσει η βαθμιαία μείωση στη ζήτηση των ακινήτων.
Σήμερα αυτή η μείωση στη ζήτηση εκτιμώ ότι θα είναι πέρα του 80% σε σύγκριση με την περσινή και προπέρσινη χρονιά. Άρα η Πάφος ως η επαρχία που εξαρτάτο πολύ περισσότερο από αυτούς τους δύο τομείς νομίζω ότι έχει υποστεί και το μεγαλύτερο πλήγμα.
Ερ: Σε παγκύπρια βάση πώς διαμορφώνεται το σκηνικό της κτηματαγοράς, μετά την κρίση;
Απ.: Νομίζω ότι εάν εξαιρέσει κανείς τη Λευκωσία, της οποίας το βασικό πελατολόγιο είναι Κύπριοι και παρά τη μείωση του ποσοστού των πωλήσεων συνεχίζεται κάπως η δραστηριότητα στον τομέα της κτηματαγοράς, οι υπόλοιπες επαρχίες έχουν υποστεί ανάλογο πλήγμα με την επαρχία Πάφου. Η Λεμεσός θα έλεγα και πάλι σε μικρότερο βαθμό διότι εξαρτάται από διαφορετικό πελατολόγιο όπως είναι η ρωσική αγορά. Γενικά όμως όλες οι πόλεις και επαρχίες έχουν υποστεί σημαντικό πλήγμα με τη Λευκωσία όπως έχω πει νωρίτερα να υποφέρει λιγότερο.
Ερ: Σε πιο βαθμό θα μπορούσε η ρωσική αγορά να καλύψει τα κενά που άφησε πίσω της η βρετανική;
Απ.: Είναι δύσκολο η ρωσική αγορά να αναπληρώσει αμέσως το κενό που παρουσιάζεται από τη βρετανική αγορά τόσο στο θέμα της ζήτησης των ακινήτων όσον και στον τουρισμό.
Οπωσδήποτε όμως η προσπάθεια που γίνεται για προσέλκυση μεγαλύτερου αριθμού Ρώσων τουριστών αποτελεί μια καλή ενέργεια και μπορεί να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για τουρισμό και αγοραστές ακινήτων. Ωστόσο το ποσοστό των Ρώσων είναι τέτοιο που είναι αδύνατον να αναπληρώσει το κενό που δημιουργεί η βρετανική αγορά.
Μετά δεν πρέπει να αγνοούμε και το γεγονός ότι και στη ρωσική αγορά παρουσιάζονται προβλήματα. Άρα όσο και να επιθυμούμε να ισοζυγίσουμε το πρόβλημα διαπιστώνεται ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο. Ίσως όμως αμβλυνθεί σε κάποιο βαθμό.
Ερ: Η μείωση στη ζήτηση ξεπερνά το 70% τους τελευταίους μήνες. Πόση είναι η μείωση στις τιμές;
Απ.: Θα έλεγα ότι αυτή τη στιγμή επικρατεί μια σύγχυση όσον αφορά τις τιμές των ακινήτων.
Θα πρέπει να διαχωρίσουμε τα ακίνητα που έχουν να κάνουν με τη γη από τις κτιριακές εγκαταστάσεις όπως τα σπίτια, διαμερίσματα ή ότι άλλο σχετικό.
Εις μεν τα οικόπεδα και τη γη δεν βλέπω να υπάρχει σοβαρή διαφοροποίηση στις τιμές, ενώ όσον αφορά τα κτίρια ποικίλει η μείωση των τιμών για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Όπως είναι, για παράδειγμα, η περιοχή στην οποία βρίσκεται το ακίνητο ή σχετική οικονομική πίεση στην οποία βρίσκεται ο κάθε developer ή εταιρεία.
Δεν υπάρχει επίσης καμία αμφιβολία ότι υπάρχει μια μείωση των τιμών η οποία δίδεται από τους developers με διάφορους τρόπους, διότι εάν συγκρίνουμε τις τιμές ιδίων προϊόντων στην αγορά θα δούμε ότι προσφέρονται σε χαμηλότερες τιμές από ότι προσφέρονταν πριν 1-2 χρόνια.
Ερ: Γιατί εξαιρέσατε τη γη;
Απ.: Διαχρονικά στην Κύπρο αλλά και σε άλλες χώρες οι άνθρωποι ταυτίζονται με τη γη, είτε ως επένδυση, είτε ως κληρονομιά, είτε ως εξασφάλιση. Στην Κύπρο δεν έχουμε την πληθώρα γης όπως σε άλλες χώρες και λαμβανομένου υπόψη ότι η γη δεν μεγαλώνει, δύσκολα βλέπω να επηρεάζεται η τιμή της.
Άρα οι τιμές στη γη θα κρατηθούν σε σταθερά επίπεδα. Μπορεί να μη παρατηρηθεί η ποσοστιαία αύξηση στις τιμές που παρουσιαζόταν τα προηγούμενα χρόνια αλλά θα παραμείνουν σταθερές οι τιμές. Και όταν ξεπεραστούν τα οικονομικά προβλήματα θα αρχίσει η ανάκαμψη των τιμών της γης με σταδιακές μεταβολές σε μικρότερα επίπεδα τα πρώτα χρόνια από ότι τα προηγούμενα.
Ερ: Χρονικά πότε τοποθετείται την ανάκαμψη στην οικονομία;
Απ.: Είναι πάρα πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς με ακρίβεια πότε θα ανακάμψει η αγορά και αυτό διότι έχεις να κάνεις με όλα τα διεθνή οικονομικά δεδομένα. Σε όλες τις αγορές ανά το παγκόσμιο επικρατεί ακόμη μια σχετική αβεβαιότητα. Υπάρχουν πολλά πράγματα που είναι μεταβλητά και εξαρτώνται από αποφάσεις πολλών χωρών και οργανισμών για να τολμήσει κανείς έστω και παρακινδυνευμένα να προβεί σε κάποια πρόβλεψη. Θα έλεγα ωστόσο ότι μετά το 2010 θα αρχίσει η ανάκαμψη. Η φετινή χρονιά θα είναι πολύ δύσκολη, από τον επόμενο χρόνο θα αρχίσει να διαφαίνεται κάποια βελτίωση.
Ερ: Έγινε λόγος πρόσφατα για χιλιάδες αδιάθετα ακίνητα. Πόσα υπολογίζετε ότι είναι αυτά;
Απ.: Δεν μπορώ να γνωρίζω τον ακριβή αριθμό. Ίσως να ανέρχονται σε μερικές χιλιάδες.
Εάν λάβει κανείς υπόψη τον αριθμό ακινήτων που πωλείτο τις καλές χρονιές, ο οποίος κυμαινότανε μεταξύ 6 -7 χιλ. το χρόνο, τότε μπορεί να συμπεράνει και τον αριθμό των αδιάθετων ο οποίος δεν ξεπερνούσε το μάξιμουμ αριθμό των ακινήτων που πωλούνταν στην αγορά τις καλές περιόδους, διότι δεν κατασκευάζονται περισσότερα ακίνητα από τον αριθμό που απορροφούσε η αγορά.
Δεν πιστεύω ότι ο αριθμός των αδιάθετων τα οποία βρίσκονται είτε υπό κατασκευή είτε είναι αποπερατωμένα, ξεπερνά τις 10 χιλ. Με μια ρεαλιστική προσέγγιση ίσως να ανέρχονται στις 4-5 χιλ.
Ερ: Πού έπεσαν έξω οι developers;
Απ.: Εκεί που έπεσαν έξω όλες οι επιχειρήσεις στον κόσμο: Κανείς δεν ανέμενε να υπάρξει τόσο μεγάλη διαφοροποίηση στην αγορά σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα.
Πρόκειται για μια παγκόσμια οικονομική κρίση που ο βαθμός, η έκταση και το μέγεθος της δεν έχουν ξαναπαρουσιαστεί . Άρα δεν μπορούσε να ήταν προβλεπτή ούτε και από τους developers της Κύπρου.
Ερ: Τι θα συμβουλεύατε αυτούς που περιμένουν τον πάτο στις τιμές για να αγοράσουν;
Απ.: Στο θέμα της τιμής των ακινήτων κάποιος θα πρέπει να εξετάσει όλους τους παράγοντες πριν αποφασίσει να προχωρήσει σε οποιαδήποτε αγορά.
Διότι εάν αγοράσει κάποιος ένα ακίνητο σε καλή τιμή και στο τέλος της ημέρας δεν του ανήκει, θα είναι δώρο άδωρο.
Η επιτυχία της εξασφάλισης καλής τιμής κατά την άποψη μου έγκειται σε διάφορους παράγοντες. Η καλή τιμή πρέπει να εξασφαλίζει και την αγορά, ώστε να μη φθάσει στο σημείο κάποιος να νομίζει ότι αγόρασε σε καλή τιμή αλλά να αγοράσει προϊόν το οποίο να μη του ανήκει στο τέλος της ημέρας.
Ερ: Έχουμε βρει τον πάτο;
Απ.: Τον πάτο θα πρέπει να το δει κάποιος και σε συνάρτηση και με τους άλλους παράγοντες ώστε να κάνει σωστές εκτιμήσεις και να λάβει εξ’ ίσου σωστές αποφάσεις.
Νομίζω ότι ο κόσμος ο οποίος έχει την ευχέρεια και την οικονομική δυνατότητα να προβεί σε αγορά τηρουμένων των παραγόντων που προαναφέραμε πιστεύω ότι δεν θα χάσει αν προχωρήσει σε αγορά. Άρα το αν φθάσαμε ή όχι στον πάτο είναι πολύ - πολύ υποθετική ερώτηση.
Ερ: Εκτιμάτε ότι τα μέτρα που έχει λάβει η κυβέρνηση θα βοηθήσουν στην τόνωση της αγοράς;
Απ.: Τα όποια μέτρα λαμβάνονται για στήριξη του κατασκευαστικού τομέα δεν έχουν παρά να αμβλύνουν το πρόβλημα. Μπορεί να μη το λύνουν πλήρως αλλά το αμβλύνουν. Θα μπορούσαν όμως να γίνουν περισσότερα στο θέμα αυτό.
Ερ: Οι οικοδόμοι κάνουν πάντως λόγος για 20 χιλ. ανέργους. Πότε αναμένετε να επαναρχίσουν οι προσλήψεις στον κλάδο;
Απ.: Οι προσλήψεις θα αρχίσουν όταν θα αρχίσει η ανάκαμψη και θα ξαναμπούν στην παραγωγική διαδικασία και αυτοί οι τομείς
Ερ: Στο τέλος του 2010 δηλαδή;
Απ.: Όποτε ξεκινήσει η παραγωγική διαδικασία. Η οποία ίσως να ξεκινήσει πιο νωρίς εάν διαφανεί στον ορίζοντα ότι θα υπάρξει ανάκαμψη και θα ξαναρχίσει η ζήτηση.
Άλλωστε δεν ξεκινάς την παραγωγή των προϊόντων την ώρα που είναι έτοιμος ο αγοραστής, προηγείται κάποια προεργασία.
Ερ: Υπάρχει κάτι άλλο που θέλετε να πείτε για την κατασκευαστική βιομηχανία;
Απ.: Αυτό που θα ήθελα να προσθέσω είναι ότι είναι πολύ λυπηρό το γεγονός ότι έχει πληγεί σε τόσο μεγάλο βαθμό ο κατασκευαστικός τομέας ο οποίος έχει προσφέρει τόσα πολλά τα προηγούμενα χρόνια στην οικονομία του τόπου. Είναι επίσης πολύ λυπηρό το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι που εργάζονταν στον τομέα αυτό χάνουν τη δουλειά τους.
Γι’ αυτό χρειάζεται οπωσδήποτε μεγάλη ψυχραιμία από όλους και εμβάθυνση των προβλημάτων ώστε σε συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων να βγούμε από το πρόβλημα όσον το δυνατόν συντομότερα.
Aristo
Ερ: Η Aristo Developers έχει αντισώματα για να αντεπεξέλθει στην κρίση όσον χρόνο και αν διαρκέσει;
Απ.: Η Aristo Developers, τα τελευταία χρόνια συνέβαλε στην ανάπτυξη της οικοδομικής δραστηριότητας, ίσως μάλιστα από πλευράς παραγωγής και προώθησης πώλησης έτοιμων προϊόντων, να ήταν η μεγαλύτερη εταιρεία ανάπτυξης γης στην Κύπρο. Αυτό δεν σημαίνει ότι η περιορισμένη ζήτηση που επικρατεί σήμερα στην αγορά λόγω της οικονομικής ύφεσης άφησε ανεπηρέαστη την Aristo Developers, η οποία όμως συγκριτικά με άλλες εταιρείες διαθέτει ένα σημαντικό πλεονέκτημα.
Το μεγάλο απόθεμα γης το οποίο δημιούργησε σταδιακά από την εποχή της ίδρυσης της, το οποίο θα αποτελέσει και το στήριγμα που χρειάζεται η εταιρεία ώστε να ξεπεράσει την κρίση.
Ερ: Ποσοστιαία το μεγαλύτερος μέρος της ακίνητης περιουσίας της είναι στην Πάφο ή άλλες περιοχές της Κύπρου;
Απ.: Το μεγαλύτερο απόθεμα η Aristo Developers το διαθέτει στην Πάφο, όμως διαθέτει και μεγάλο ποσοστό γης σε όλες τις άλλες πόλεις και επαρχίες όπως και στο εξωτερικό.
Άρα οι εταιρείες οι οποίες στηρίζονται σε ένα γερό υπόβαθρο γης θα μπορέσουν πολύ πιο εύκολα να ξεπεράσουν την κρίση. Το μόνο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσουν όλες οι εταιρείες είναι το πρόβλημα ρευστότητας. Ωστόσο άλλο είναι το ένα και άλλο το άλλο.
Τράπεζα Κύπρου
Ερ: Μπαίνουμε στον πειρασμό να σας ρωτήσουμε και κάτι σχετικό, για τον τραπεζικό κλάδο. Οι τράπεζες παραχώρησαν €13 δισ. το 2008 σε νέα δάνεια, πολλά για κατασκευαστικούς σκοπούς. Πώς θα αποπληρωθούν αυτά υπό το φως της κρίσης στις κατασκευές;
Απ.: Πιστεύω ότι οι τράπεζες της Κύπρου ήταν πολύ προσεκτικές στις χρηματοδοτήσεις τους σε όλες γενικά τις οικονομικές δραστηριότητες τους και ειδικότερα στον τομέα ανάπτυξης γης. Αναφορικά με την Τράπεζα Κύπρου θα πω ότι είμαι βέβαιος ότι πάντοτε ήταν προσεκτική στο θέμα των χρηματοδοτήσεων, μέσα σε ελεγμένα πλαίσια και με εξασφαλίσεις τέτοιες που να άφηναν το περιθώριο στην τράπεζα να νοιώθει ασφαλής. Είναι γνωστό ότι οι εξασφαλίσεις που δίδονταν για χορηγίες είτε σε εταιρείες είτε σε μεμονωμένα άτομα ήταν ψηλότερες ως εκτιμημένη αξία από τα ποσά που δάνειζαν. Άρα, υπήρχε ένα σημαντικό περιθώριο το οποίο θα μπορούσε να καλύψει σημαντικές αναταράξεις που ενδεχομένως να είχαν δημιουργηθεί.
Από την άλλη όμως η Τράπεζα Κύπρου είναι έτοιμη να βοηθήσει τους υγιείς πελάτες της εάν αντιμετωπίσουν προβλήματα στην αποπληρωμή των δανείων.
Η Τράπεζα είναι έτοιμη να εξετάσει κάθε περίπτωση ξεχωριστά με βάση τα δικά της δεδομένα. Και όπως πάντοτε η Τρ. Κύπρου υποβοήθησε την κυπριακή επιχείρηση ανεξάρτητα σε ποιο τομέα δραστηριοποιείτο να ξεπεράσει δύσκολες περιόδους, αυτό θα πράξει και σήμερα γιατί βασικός σκοπός και στόχος της Τράπεζας είναι να υποβοηθήσει την οικονομική δραστηριότητα και να συμβάλει στην ανάκαμψη της οικονομίας.
Ερ: Ποιο το μερίδιο ευθύνης των τραπεζών για τα προβλήματα που υπάρχουν σήμερα στον κατασκευαστικό κλάδο;
Απ.: Δεν νομίζω ότι οι τράπεζες ευθύνονται για οτιδήποτε διότι ακολουθούσαν τις οδηγίες της Κεντρικής Τράπεζας. Γι’ αυτό όσες τράπεζες ακολουθούσαν και ενεργούσαν με βάση τις οδηγίες της Κεντρικής Τράπεζας αλλά και με βάση των δικών τους δεδομένων κρίσεως μέσα σε ορθολογικά πλαίσια δεν έχουν μερίδιο ευθύνης για το ότι έχει συμβεί.
Ερ: Παρά τις δυσκολίες που άρχισαν να διαφαίνονται για τις τράπεζες, εσείς αγοράζετε μετοχές…
Απ.: Αυτό καταδεικνύει την εμπιστοσύνη που έχω σε αυτό το Συγκρότημα.
Ερ: Τι ποσοστό έχετε σήμερα στο μετοχικό κεφάλαιο της τράπεζας;
Απ.: Το ποσοστό που διαθέτω σήμερα στην Τράπεζα κυμαίνεται γύρω στο 2%.
Ερ: Μέχρι πού σκοπεύετε να φθάσετε;
Απ.: Το νομίζω ότι αυτή η ερώτηση δεν απαντιέται και βάσει κανονισμών αλλά ούτε και ένα στέλεχος που προεδρεύει μιας εταιρείας μπορεί να αποκαλύπτει τις προθέσεις του όταν μάλιστα η δήλωση του έχει ιδιαίτερο αντίκτυπο στα δεδομένα της μετοχής του Οργανισμού.
Της Ηρώς Ευθυμίου
Ερ: Κύριε Αριστοδήμου, είναι από όλους αποδεκτό ότι η Πάφος έχει υποστεί το μεγαλύτερο πλήγμα από την οικονομική κρίση. Κατά τη δική σας εκτίμηση ποιο είναι το μέγεθος του προβλήματος;
Απ.: Στην Πάφο έχουν πληγεί δύο τομείς από την παγκόσμια κρίση, ο τομέας των ακινήτων και κατ’ επέκταση ο τουρισμός, με αποτέλεσμα μετά το πρώτο εξάμηνο του 2008 να έχει αρχίσει η βαθμιαία μείωση στη ζήτηση των ακινήτων.
Σήμερα αυτή η μείωση στη ζήτηση εκτιμώ ότι θα είναι πέρα του 80% σε σύγκριση με την περσινή και προπέρσινη χρονιά. Άρα η Πάφος ως η επαρχία που εξαρτάτο πολύ περισσότερο από αυτούς τους δύο τομείς νομίζω ότι έχει υποστεί και το μεγαλύτερο πλήγμα.
Ερ: Σε παγκύπρια βάση πώς διαμορφώνεται το σκηνικό της κτηματαγοράς, μετά την κρίση;
Απ.: Νομίζω ότι εάν εξαιρέσει κανείς τη Λευκωσία, της οποίας το βασικό πελατολόγιο είναι Κύπριοι και παρά τη μείωση του ποσοστού των πωλήσεων συνεχίζεται κάπως η δραστηριότητα στον τομέα της κτηματαγοράς, οι υπόλοιπες επαρχίες έχουν υποστεί ανάλογο πλήγμα με την επαρχία Πάφου. Η Λεμεσός θα έλεγα και πάλι σε μικρότερο βαθμό διότι εξαρτάται από διαφορετικό πελατολόγιο όπως είναι η ρωσική αγορά. Γενικά όμως όλες οι πόλεις και επαρχίες έχουν υποστεί σημαντικό πλήγμα με τη Λευκωσία όπως έχω πει νωρίτερα να υποφέρει λιγότερο.
Ερ: Σε πιο βαθμό θα μπορούσε η ρωσική αγορά να καλύψει τα κενά που άφησε πίσω της η βρετανική;
Απ.: Είναι δύσκολο η ρωσική αγορά να αναπληρώσει αμέσως το κενό που παρουσιάζεται από τη βρετανική αγορά τόσο στο θέμα της ζήτησης των ακινήτων όσον και στον τουρισμό.
Οπωσδήποτε όμως η προσπάθεια που γίνεται για προσέλκυση μεγαλύτερου αριθμού Ρώσων τουριστών αποτελεί μια καλή ενέργεια και μπορεί να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για τουρισμό και αγοραστές ακινήτων. Ωστόσο το ποσοστό των Ρώσων είναι τέτοιο που είναι αδύνατον να αναπληρώσει το κενό που δημιουργεί η βρετανική αγορά.
Μετά δεν πρέπει να αγνοούμε και το γεγονός ότι και στη ρωσική αγορά παρουσιάζονται προβλήματα. Άρα όσο και να επιθυμούμε να ισοζυγίσουμε το πρόβλημα διαπιστώνεται ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο. Ίσως όμως αμβλυνθεί σε κάποιο βαθμό.
Ερ: Η μείωση στη ζήτηση ξεπερνά το 70% τους τελευταίους μήνες. Πόση είναι η μείωση στις τιμές;
Απ.: Θα έλεγα ότι αυτή τη στιγμή επικρατεί μια σύγχυση όσον αφορά τις τιμές των ακινήτων.
Θα πρέπει να διαχωρίσουμε τα ακίνητα που έχουν να κάνουν με τη γη από τις κτιριακές εγκαταστάσεις όπως τα σπίτια, διαμερίσματα ή ότι άλλο σχετικό.
Εις μεν τα οικόπεδα και τη γη δεν βλέπω να υπάρχει σοβαρή διαφοροποίηση στις τιμές, ενώ όσον αφορά τα κτίρια ποικίλει η μείωση των τιμών για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Όπως είναι, για παράδειγμα, η περιοχή στην οποία βρίσκεται το ακίνητο ή σχετική οικονομική πίεση στην οποία βρίσκεται ο κάθε developer ή εταιρεία.
Δεν υπάρχει επίσης καμία αμφιβολία ότι υπάρχει μια μείωση των τιμών η οποία δίδεται από τους developers με διάφορους τρόπους, διότι εάν συγκρίνουμε τις τιμές ιδίων προϊόντων στην αγορά θα δούμε ότι προσφέρονται σε χαμηλότερες τιμές από ότι προσφέρονταν πριν 1-2 χρόνια.
Ερ: Γιατί εξαιρέσατε τη γη;
Απ.: Διαχρονικά στην Κύπρο αλλά και σε άλλες χώρες οι άνθρωποι ταυτίζονται με τη γη, είτε ως επένδυση, είτε ως κληρονομιά, είτε ως εξασφάλιση. Στην Κύπρο δεν έχουμε την πληθώρα γης όπως σε άλλες χώρες και λαμβανομένου υπόψη ότι η γη δεν μεγαλώνει, δύσκολα βλέπω να επηρεάζεται η τιμή της.
Άρα οι τιμές στη γη θα κρατηθούν σε σταθερά επίπεδα. Μπορεί να μη παρατηρηθεί η ποσοστιαία αύξηση στις τιμές που παρουσιαζόταν τα προηγούμενα χρόνια αλλά θα παραμείνουν σταθερές οι τιμές. Και όταν ξεπεραστούν τα οικονομικά προβλήματα θα αρχίσει η ανάκαμψη των τιμών της γης με σταδιακές μεταβολές σε μικρότερα επίπεδα τα πρώτα χρόνια από ότι τα προηγούμενα.
Ερ: Χρονικά πότε τοποθετείται την ανάκαμψη στην οικονομία;
Απ.: Είναι πάρα πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς με ακρίβεια πότε θα ανακάμψει η αγορά και αυτό διότι έχεις να κάνεις με όλα τα διεθνή οικονομικά δεδομένα. Σε όλες τις αγορές ανά το παγκόσμιο επικρατεί ακόμη μια σχετική αβεβαιότητα. Υπάρχουν πολλά πράγματα που είναι μεταβλητά και εξαρτώνται από αποφάσεις πολλών χωρών και οργανισμών για να τολμήσει κανείς έστω και παρακινδυνευμένα να προβεί σε κάποια πρόβλεψη. Θα έλεγα ωστόσο ότι μετά το 2010 θα αρχίσει η ανάκαμψη. Η φετινή χρονιά θα είναι πολύ δύσκολη, από τον επόμενο χρόνο θα αρχίσει να διαφαίνεται κάποια βελτίωση.
Ερ: Έγινε λόγος πρόσφατα για χιλιάδες αδιάθετα ακίνητα. Πόσα υπολογίζετε ότι είναι αυτά;
Απ.: Δεν μπορώ να γνωρίζω τον ακριβή αριθμό. Ίσως να ανέρχονται σε μερικές χιλιάδες.
Εάν λάβει κανείς υπόψη τον αριθμό ακινήτων που πωλείτο τις καλές χρονιές, ο οποίος κυμαινότανε μεταξύ 6 -7 χιλ. το χρόνο, τότε μπορεί να συμπεράνει και τον αριθμό των αδιάθετων ο οποίος δεν ξεπερνούσε το μάξιμουμ αριθμό των ακινήτων που πωλούνταν στην αγορά τις καλές περιόδους, διότι δεν κατασκευάζονται περισσότερα ακίνητα από τον αριθμό που απορροφούσε η αγορά.
Δεν πιστεύω ότι ο αριθμός των αδιάθετων τα οποία βρίσκονται είτε υπό κατασκευή είτε είναι αποπερατωμένα, ξεπερνά τις 10 χιλ. Με μια ρεαλιστική προσέγγιση ίσως να ανέρχονται στις 4-5 χιλ.
Ερ: Πού έπεσαν έξω οι developers;
Απ.: Εκεί που έπεσαν έξω όλες οι επιχειρήσεις στον κόσμο: Κανείς δεν ανέμενε να υπάρξει τόσο μεγάλη διαφοροποίηση στην αγορά σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα.
Πρόκειται για μια παγκόσμια οικονομική κρίση που ο βαθμός, η έκταση και το μέγεθος της δεν έχουν ξαναπαρουσιαστεί . Άρα δεν μπορούσε να ήταν προβλεπτή ούτε και από τους developers της Κύπρου.
Ερ: Τι θα συμβουλεύατε αυτούς που περιμένουν τον πάτο στις τιμές για να αγοράσουν;
Απ.: Στο θέμα της τιμής των ακινήτων κάποιος θα πρέπει να εξετάσει όλους τους παράγοντες πριν αποφασίσει να προχωρήσει σε οποιαδήποτε αγορά.
Διότι εάν αγοράσει κάποιος ένα ακίνητο σε καλή τιμή και στο τέλος της ημέρας δεν του ανήκει, θα είναι δώρο άδωρο.
Η επιτυχία της εξασφάλισης καλής τιμής κατά την άποψη μου έγκειται σε διάφορους παράγοντες. Η καλή τιμή πρέπει να εξασφαλίζει και την αγορά, ώστε να μη φθάσει στο σημείο κάποιος να νομίζει ότι αγόρασε σε καλή τιμή αλλά να αγοράσει προϊόν το οποίο να μη του ανήκει στο τέλος της ημέρας.
Ερ: Έχουμε βρει τον πάτο;
Απ.: Τον πάτο θα πρέπει να το δει κάποιος και σε συνάρτηση και με τους άλλους παράγοντες ώστε να κάνει σωστές εκτιμήσεις και να λάβει εξ’ ίσου σωστές αποφάσεις.
Νομίζω ότι ο κόσμος ο οποίος έχει την ευχέρεια και την οικονομική δυνατότητα να προβεί σε αγορά τηρουμένων των παραγόντων που προαναφέραμε πιστεύω ότι δεν θα χάσει αν προχωρήσει σε αγορά. Άρα το αν φθάσαμε ή όχι στον πάτο είναι πολύ - πολύ υποθετική ερώτηση.
Ερ: Εκτιμάτε ότι τα μέτρα που έχει λάβει η κυβέρνηση θα βοηθήσουν στην τόνωση της αγοράς;
Απ.: Τα όποια μέτρα λαμβάνονται για στήριξη του κατασκευαστικού τομέα δεν έχουν παρά να αμβλύνουν το πρόβλημα. Μπορεί να μη το λύνουν πλήρως αλλά το αμβλύνουν. Θα μπορούσαν όμως να γίνουν περισσότερα στο θέμα αυτό.
Ερ: Οι οικοδόμοι κάνουν πάντως λόγος για 20 χιλ. ανέργους. Πότε αναμένετε να επαναρχίσουν οι προσλήψεις στον κλάδο;
Απ.: Οι προσλήψεις θα αρχίσουν όταν θα αρχίσει η ανάκαμψη και θα ξαναμπούν στην παραγωγική διαδικασία και αυτοί οι τομείς
Ερ: Στο τέλος του 2010 δηλαδή;
Απ.: Όποτε ξεκινήσει η παραγωγική διαδικασία. Η οποία ίσως να ξεκινήσει πιο νωρίς εάν διαφανεί στον ορίζοντα ότι θα υπάρξει ανάκαμψη και θα ξαναρχίσει η ζήτηση.
Άλλωστε δεν ξεκινάς την παραγωγή των προϊόντων την ώρα που είναι έτοιμος ο αγοραστής, προηγείται κάποια προεργασία.
Ερ: Υπάρχει κάτι άλλο που θέλετε να πείτε για την κατασκευαστική βιομηχανία;
Απ.: Αυτό που θα ήθελα να προσθέσω είναι ότι είναι πολύ λυπηρό το γεγονός ότι έχει πληγεί σε τόσο μεγάλο βαθμό ο κατασκευαστικός τομέας ο οποίος έχει προσφέρει τόσα πολλά τα προηγούμενα χρόνια στην οικονομία του τόπου. Είναι επίσης πολύ λυπηρό το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι που εργάζονταν στον τομέα αυτό χάνουν τη δουλειά τους.
Γι’ αυτό χρειάζεται οπωσδήποτε μεγάλη ψυχραιμία από όλους και εμβάθυνση των προβλημάτων ώστε σε συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων να βγούμε από το πρόβλημα όσον το δυνατόν συντομότερα.
Aristo
Ερ: Η Aristo Developers έχει αντισώματα για να αντεπεξέλθει στην κρίση όσον χρόνο και αν διαρκέσει;
Απ.: Η Aristo Developers, τα τελευταία χρόνια συνέβαλε στην ανάπτυξη της οικοδομικής δραστηριότητας, ίσως μάλιστα από πλευράς παραγωγής και προώθησης πώλησης έτοιμων προϊόντων, να ήταν η μεγαλύτερη εταιρεία ανάπτυξης γης στην Κύπρο. Αυτό δεν σημαίνει ότι η περιορισμένη ζήτηση που επικρατεί σήμερα στην αγορά λόγω της οικονομικής ύφεσης άφησε ανεπηρέαστη την Aristo Developers, η οποία όμως συγκριτικά με άλλες εταιρείες διαθέτει ένα σημαντικό πλεονέκτημα.
Το μεγάλο απόθεμα γης το οποίο δημιούργησε σταδιακά από την εποχή της ίδρυσης της, το οποίο θα αποτελέσει και το στήριγμα που χρειάζεται η εταιρεία ώστε να ξεπεράσει την κρίση.
Ερ: Ποσοστιαία το μεγαλύτερος μέρος της ακίνητης περιουσίας της είναι στην Πάφο ή άλλες περιοχές της Κύπρου;
Απ.: Το μεγαλύτερο απόθεμα η Aristo Developers το διαθέτει στην Πάφο, όμως διαθέτει και μεγάλο ποσοστό γης σε όλες τις άλλες πόλεις και επαρχίες όπως και στο εξωτερικό.
Άρα οι εταιρείες οι οποίες στηρίζονται σε ένα γερό υπόβαθρο γης θα μπορέσουν πολύ πιο εύκολα να ξεπεράσουν την κρίση. Το μόνο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσουν όλες οι εταιρείες είναι το πρόβλημα ρευστότητας. Ωστόσο άλλο είναι το ένα και άλλο το άλλο.
Τράπεζα Κύπρου
Ερ: Μπαίνουμε στον πειρασμό να σας ρωτήσουμε και κάτι σχετικό, για τον τραπεζικό κλάδο. Οι τράπεζες παραχώρησαν €13 δισ. το 2008 σε νέα δάνεια, πολλά για κατασκευαστικούς σκοπούς. Πώς θα αποπληρωθούν αυτά υπό το φως της κρίσης στις κατασκευές;
Απ.: Πιστεύω ότι οι τράπεζες της Κύπρου ήταν πολύ προσεκτικές στις χρηματοδοτήσεις τους σε όλες γενικά τις οικονομικές δραστηριότητες τους και ειδικότερα στον τομέα ανάπτυξης γης. Αναφορικά με την Τράπεζα Κύπρου θα πω ότι είμαι βέβαιος ότι πάντοτε ήταν προσεκτική στο θέμα των χρηματοδοτήσεων, μέσα σε ελεγμένα πλαίσια και με εξασφαλίσεις τέτοιες που να άφηναν το περιθώριο στην τράπεζα να νοιώθει ασφαλής. Είναι γνωστό ότι οι εξασφαλίσεις που δίδονταν για χορηγίες είτε σε εταιρείες είτε σε μεμονωμένα άτομα ήταν ψηλότερες ως εκτιμημένη αξία από τα ποσά που δάνειζαν. Άρα, υπήρχε ένα σημαντικό περιθώριο το οποίο θα μπορούσε να καλύψει σημαντικές αναταράξεις που ενδεχομένως να είχαν δημιουργηθεί.
Από την άλλη όμως η Τράπεζα Κύπρου είναι έτοιμη να βοηθήσει τους υγιείς πελάτες της εάν αντιμετωπίσουν προβλήματα στην αποπληρωμή των δανείων.
Η Τράπεζα είναι έτοιμη να εξετάσει κάθε περίπτωση ξεχωριστά με βάση τα δικά της δεδομένα. Και όπως πάντοτε η Τρ. Κύπρου υποβοήθησε την κυπριακή επιχείρηση ανεξάρτητα σε ποιο τομέα δραστηριοποιείτο να ξεπεράσει δύσκολες περιόδους, αυτό θα πράξει και σήμερα γιατί βασικός σκοπός και στόχος της Τράπεζας είναι να υποβοηθήσει την οικονομική δραστηριότητα και να συμβάλει στην ανάκαμψη της οικονομίας.
Ερ: Ποιο το μερίδιο ευθύνης των τραπεζών για τα προβλήματα που υπάρχουν σήμερα στον κατασκευαστικό κλάδο;
Απ.: Δεν νομίζω ότι οι τράπεζες ευθύνονται για οτιδήποτε διότι ακολουθούσαν τις οδηγίες της Κεντρικής Τράπεζας. Γι’ αυτό όσες τράπεζες ακολουθούσαν και ενεργούσαν με βάση τις οδηγίες της Κεντρικής Τράπεζας αλλά και με βάση των δικών τους δεδομένων κρίσεως μέσα σε ορθολογικά πλαίσια δεν έχουν μερίδιο ευθύνης για το ότι έχει συμβεί.
Ερ: Παρά τις δυσκολίες που άρχισαν να διαφαίνονται για τις τράπεζες, εσείς αγοράζετε μετοχές…
Απ.: Αυτό καταδεικνύει την εμπιστοσύνη που έχω σε αυτό το Συγκρότημα.
Ερ: Τι ποσοστό έχετε σήμερα στο μετοχικό κεφάλαιο της τράπεζας;
Απ.: Το ποσοστό που διαθέτω σήμερα στην Τράπεζα κυμαίνεται γύρω στο 2%.
Ερ: Μέχρι πού σκοπεύετε να φθάσετε;
Απ.: Το νομίζω ότι αυτή η ερώτηση δεν απαντιέται και βάσει κανονισμών αλλά ούτε και ένα στέλεχος που προεδρεύει μιας εταιρείας μπορεί να αποκαλύπτει τις προθέσεις του όταν μάλιστα η δήλωση του έχει ιδιαίτερο αντίκτυπο στα δεδομένα της μετοχής του Οργανισμού.
3287.99
1275.09
