Το…. μποτιλιάρισμα της κυπριακής οικονομίας
Η κυπριακή οικονομία μοιάζει, μεταφορικά, με αυτοκινητόδρομο ταχείας κυκλοφορίας ο οποίος είναι ασφυκτικά συνωστισμένος με χρήστες τεσσάρων ταχυτήτων:
(1) συνεπείς και νομοταγείς οδηγοί με οχήματα που δεν αντιμετωπίζουν οποιαδήποτε προβλήματα (με χαρακτηριστικά που, μεταφορικά, προσομοιάζουν στους «υγιείς και βιώσιμους δανειολήπτες»),
(2) οδηγοί που παρουσιάζουν κάποια μηχανολογικά προβλήματα, μικρότερου ή μεγαλύτερου βαθμού (προσομοιάζουν στους «εν δυνάμει βιώσιμους δανειολήπτες», δηλαδή σε εκείνους τους δανειολήπτες που ναι μεν θέλουν να εξυπηρετήσουν τις υποχρεώσεις τους, διάφορες όμως χρηματοοικονομικές δυσκολίες δεν τους επιτρέπουν την πλήρη τήρηση του προγράμματος αποπληρωμής),
(3) οδηγοί των οποίων τα οχήματα έχουν ακινητοποιηθεί / καταστραφεί (μεταφορικά, οι «μη βιώσιμοι δανειολήπτες»), και
(4) οδηγοί οι οποίοι, ενώ τα οχήματα τους δεν αντιμετωπίζουν οποιαδήποτε προβλήματα, οι ίδιοι καταστρατηγούν τους κανόνες κυκλοφοριακής αγωγής (προσομοιάζουν στους «στρατηγικούς κακοπληρωτές», ήτοι στους δανειολήπτες που ενώ είναι βιώσιμοι επιλέγουν, για τους δικούς τους λόγους, να μην πληρώνουν τις οφειλές τους).
Η πρώτη κατηγορία οδηγών, που συνιστά περίπου το ένα δεύτερο του συνόλου,κινείται με πλήρη εφαρμογή των κανόνων οδικής συμπεριφοράς και χωρίς μηχανικές βλάβες και με επάρκεια καυσίμων στον αυτοκινητόδρομο.
Βρίσκουν όμως συνεχώς εμπόδια υπό τη μορφή των οδηγών που παρά το γεγονός ότι καταβάλλουν προσπάθειες για να τηρήσουν τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας, αντιμετωπίζουν επιδιορθώσιμες μηχανικές βλάβες ή και ανεπάρκεια καυσίμων, με αποτέλεσμα να κινούνται με πολύ χαμηλές ταχύτητες και ενίοτε να ακινητοποιούνται.
Βρίσκουν επίσης στην πορεία τους διάσπαρτα, ακινητοποιημένα οχήματα, τα οποία αντιμετωπίζουν ανεπανόρθωτες μηχανικές βλάβες και εμποδίζουν την ομαλή ροή της κυκλοφορίας, βάζοντας σε κίνδυνο όλους τους εν κινήσει οδηγούς.
Αντιμετωπίζουν, τέλος, όλους εκείνους τους ασυνείδητους οδηγούς που έχουν την αίσθηση ότι ο αυτοκινητόδρομος είναι δική τους ιδιοκτησία και, χωρίς κανένα σεβασμό προς τους υπόλοιπους συνοδοιπόρους, καταπατούν κάθε οδικό κανόνα και θέτουν με την ασυνέπεια τους σε κίνδυνο όλους τους υπόλοιπους χρήστες του αυτοκινητόδρομου.
Ο συνωστισμός βεβαίως προκαλεί ασφυκτικό μποτιλιάρισμα που περιορίζει την ελεύθερη και ασφαλή ροή στον αυτοκινητόδρομο, με κίνδυνο ατυχήματος σε κάθε στροφή, ενώ μετατρέπει τα πάντα σε αργή κίνηση και εμποδίζει την αποτελεσματική και ταχεία διαδρομή προς τον τελικό προορισμό.
Σε κάθε επαρκώς ευνομούμενο και αποτελεσματικό κράτος, οι λύσεις για την ανακούφιση της κυκλοφοριακής συμφόρησης είναι απλές. Ας εξετάσουμε τους «νόμους του αυτοκινητόδρομου»:
i. Τα ακινητοποιημένα οχήματα μετακινούνται ή ρυμουλκούνται αναγκαστικά και με αμεσότητα εκτός του αυτοκινητόδρομου για να αποφευχθεί η πρόκληση αλυσίδας ατυχημάτων.
ii. Οι ριψοκίνδυνοι, ασυνείδητοι οδηγοί υποχρεώνονται, με αυστηρότατες ποινές, να συνετιστούν και να εφαρμόζουν τους κανόνες οδικής συμπεριφοράς ενώ, σε αντίθετη περίπτωση, αποκλείονται υποχρεωτικά από τη χρήση του αυτοκινητόδρομου.
iii. Τέλος, οι οδηγοί που αντιμετωπίζουν μηχανολογικά προβλήματα,προχωρούν στην πρώτη έξοδο κινδύνου ή λωρίδα ασφαλείας όπου τυγχάνουν επιδιορθώσεων και ανεφοδιασμού και οδηγούνται και πάλι με ασφάλεια στον αυτοκινητόδρομο.
Η ομαλή ροή επαναφέρεται, η αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια του αυτοκινητόδρομου διασφαλίζονται και οι χρήστες του αφήνονται απερίσπαστοι να εκτελέσουν την επιλεχθείσα διαδρομή τους προς τον προορισμό τους.
Μπορεί η ανωτέρω περιγραφή να αποτελεί μια γενικευμένη μεταφορά, δεν παύει όμως να απεικονίζει με αρκετά μεγάλη ακρίβεια και με απλό και κατανοητό τρόπο το τι συμβαίνει σήμερα στην οικονομία. Γιατί όμως η μεταφορική απόδοση της οικονομίας με όρους «αυτοκινητοδρόμου» και «οδικής κυκλοφορίας» σταματά απλά στην περιγραφή και δεν επεκτείνεται και στην υλοποίηση;
- Γιατί οι αυτονόητες λύσεις για την αποσυμφόρηση της οδικής κυκλοφορίας είναι τόσο δύσκολο να εφαρμοστούν, μεταφορικά, στην πραγματική μας οικονομία;
- Γιατί δεν ξεκαθαρίζει το τοπίο από τα συντρίμμια των μη βιώσιμων δανειοληπτών που αποφράσσουν και παρακωλύουν την απρόσκοπτη ροή της οικονομίας, κλειδώνοντας πόρους και κεφάλαια σε μη παραγωγικούς σκοπούς;
- Γιατί είναι όλες οι έξοδοι κλειστέςκαι γιατί δεν υπάρχουν «λωρίδες ασφαλείας» για ασφαλή «επιδιόρθωση» των εν δυνάμει βιώσιμων δανειοληπτών και την επαναφορά τους στην παραγωγική οικονομία;
- Γιατί η «αστυνόμευση» των στρατηγικών κακοπληρωτών είναι τόσο αναποτελεσματική;
Ως μέτρο σύγκρισης λοιπόν, ας εξετάσουμε πού και πώς αποτυγχάνουν οι «νόμοι της πραγματικής οικονομίας»:
i. Οι μη βιώσιμοι δανειολήπτες συνωστίζονται και συγχρωτίζονται με τους υγιείς δανειολήπτες,
(1) λόγω της αδράνειας ή και της ανεπάρκειας πόρων (ανθρώπινου δυναμικού, χρόνου) από τους πιστωτές / τις τράπεζες
(2) κυρίως όμως λόγω της αναποτελεσματικότητας και της δαπανηρότητας, τόσο σε χρόνο όσο και σε κόστος, του θεσμικού πλαισίου,ο σκοπός του οποίου θα έπρεπε να είναι η γρήγορη και αποτελεσματική ρευστοποίηση ή εκκαθάριση των περιουσιακών στοιχείων και η αποδοτική επιστροφή τους στον παραγωγικό ιστό της οικονομίας.
Υπάρχουν σήμερα χιλιάδες συσσωρευμένες υποθέσεις εταιρικών εκκαθαρίσεων και ιδιωτικών πτωχεύσεων που βρίσκονται σε εκκρεμότητα και πολύ περισσότερες αστικές αγωγές που βρίσκονται στο χρονοντούλαπο των δικαστηρίων. Υπάρχουν επίσης χιλιάδες δικαστικά διατάγματα για εκποίηση ενυπόθηκης περιουσίας που είναι από χρόνια συσσωρευμένα στο Κτηματολόγιο (πριν την ψήφιση του παρόντος νόμου περί εκποιήσεων). Όσο για το νέο νόμο περί εκποιήσεων, δε φαίνεται μέχρι σήμερα να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικός,αφού «επιτρέπει» την έγερση διαφόρων εμποδίων σε κάθε στάδιο της όχι και τόσο απλής διαδικασίας, ενώ η απουσία, σε πολλές ακόμα περιπτώσεις, ξεχωριστών τίτλων ιδιοκτησίας δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την όλη διαδικασία ξεκαθαρίσματος.
Δεν μας εκπλήσσει καθόλου άλλωστε όταν διαβάζουμε ότι, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Κύπρος είχε για το 2014 τη χειρότερη απόδοση, σε σύνολο 20 χωρών, σε σχέση με τον χρόνο που απαιτείται για την απονομή δικαιοσύνης. Το διάγραμμα 1 πιο κάτω είναι αρκούντως αποκαλυπτικό. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει μόλις δημοσιεύσει και τα αποτελέσματα για το 2015, όπου και πάλι η Κύπρος επιδεικνύει και πάλι τη χειρότερη απόδοση, σε σύνολο 23 χωρών, με σημαντική επιδείνωση συγκριτικά με το 2014 σε ό,τι αφορά στο χρονικό πλαίσιο για την απονομήτης δικαιοσύνης. Επιπρόσθετα, η πιο πρόσφατη έκθεση της Διεθνούς Τράπεζας «Doing Business 2017» κατατάσσει τη Κύπρο στην 139η θέση από σύνολο 190 χωρών σε ό,τι αφορά στην απονομή δικαιοσύνης.
Το Διάγραμμα 2 δείχνει το συσχετισμό μεταξύ του μέσου χρονικού διαστήματος που απαιτείται για την αναγκαστική εκποίηση ενυπόθηκης περιουσίας και του ύψους των μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη χώρα μας να κρατά και πάλι τα σκήπτρα.
ii. Οι στρατηγικοί κακοπληρωτές «διευκολύνονται» στη καταστρατήγηση κάθε κανόνα και ηθικής αρχής αφού «αξιοποιούν στο μέγιστο» αφενός την αδράνεια και την αναβλητικότητα, ή και την έλλειψη επαρκών πόρων, των πιστωτών, και αφετέρου το αναποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο. Στην ουσία, εκμεταλλεύονται καταχρηστικά την ατιμωρησία (αδικαιολόγητα κοινή, και ατυχώς αποδεκτή από την κοινωνία μας, σε τόσες εκφάνσεις της καθημερινής μας ζωής) που απορρέει από τα κενά και τη δυσλειτουργία τόσο του οργανωτικού και λειτουργικού μοντέλου των τραπεζών, ενόψει του μεγάλου όγκου των υποθέσεων που έχουν να αντιμετωπίσουν,όσο και της δυσλειτουργικής πρακτικής εφαρμογής του θεσμικού – νομοθετικού πλαισίου.
iii. Οι εν δυνάμει βιώσιμοι δανειολήπτες, τέλος, αντιμετωπίζουν αριθμό προκλήσεων:
(1) Κάποιοι δεν αποδέχονται ή δεν αντιλαμβάνονται ότι αντιμετωπίζουν προβλήματα που απαιτούν επίλυση
(2) κάποιοι άλλοι δεν έχουν την τεχνογνωσία ή την εμπειρία ή και τους πόρους για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες, με αποτέλεσμα να μην εκμεταλλεύονται τα εργαλεία και τις μεθοδολογίες που υπάρχουν στη διάθεση τους
(3) ενώ κάποιοι βλέπουν με καχυποψία τις τράπεζές τους και δεν προσφεύγουν, έγκαιρα, για βοήθεια
(4) στην αντίπερα όχθη, αν και ο σκοπός των τραπεζών είναι να εντοπίζουν και να βοηθούν τους εν δυνάμει βιώσιμους δανειολήπτες, πολλές φορές δεν έχουν τους πόρους για να ανταπεξέλθουν με ταχύτητα στο μεγάλο όγκο υποθέσεων, ενώ άλλες φορές αντιμετωπίζουν και αυτές με μεγάλη δυσπιστία τους δανειολήπτες
(5) εξίσου σημαντικό είναι ότι πολλές φορές οι λύσεις που υλοποιούνται δεν είναι ούτε μακροπρόθεσμες, ούτε ανθεκτικές, με αποτέλεσμα οι εν δυνάμει βιώσιμοι δανειολήπτες να μην μπορούν να ανταπεξέλθουν και να επανέρχονται αργά ή γρήγορα σε δυσχέρεια. Η Κύπρος εξάλλου έχει το υψηλότερο ιδιωτικό χρέος σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση σε σχέση με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της χώρας (περίπου 280%), δημιουργώντας έτσι μια σοβαρότατη ανισορροπία σε ό,τι αφορά στην πραγματική ικανότητα εξυπηρέτησής του.
Δεν είναι αλήθεια αλλόκοτο πώς με την παραμικρή βλάβη, τo αυτοκίνητό μας βρίσκεται εν ριπή οφθαλμού στο συνεργείο για επιδιόρθωση, ενώ μας παίρνει τόσο χρόνο να απευθυνθούμε για βοήθεια, εάν βεβαίως το κάνουμε τελικά, όταν το νοικοκυριό μας ή η επιχείρησή μας αντιμετωπίζει προβλήματα; Τελικά, τι έχει μεγαλύτερη αξία, το αυτοκίνητο μας ή οι κόποι μιας ζωής;
Η αποτυχία των «νόμων της πραγματικής οικονομίας» είναι πρόδηλη από ένα και μόνο διάγραμμα (Διάγραμμα 3).
Διάγραμμα 3
Δείκτες Μη Εξυπηρετούμενων Χορηγήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Πηγή: European Banking Authority, Risk Dashboard December 2016
Το διάγραμμα παρουσιάζει τον «πρωταθλητισμό» της Κύπρου σε ό,τι αφορά στις μη εξυπηρετούμενες χορηγήσεις, με «πολύ σκληρό ανταγωνισμό» από την Ελλάδα που έχει καταφέρει να μας ξεπεράσει στην τελευταία στροφή, αλλά με πολύ μεγάλη διαφορά από τον τρίτο και καταϊδρωμένο «αντίπαλο». «Πρωταθλητισμός» σε λάθοςδιαγωνισμό όμως!
Τα βήματα που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, τα οποία έχουν οδηγήσει σε μείωση των μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων κατά 13,4% τα τελευταία 2 χρόνια, είναι βεβαίως καλοδεχούμενα, δεν φαίνεται όμως να είναι αρκετά.
Ο δείκτης των μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων παραμένει «κολλημένος» στο 47% (στοιχεία Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, Δεκέμβριος 2016), μόλις 0,8 εκατοστιαίες μονάδες χαμηλότερα σε σχέση με τον Δεκέμβριο 2014, αφού η ποσοτική μείωση έχει επέλθει σε σημαντικό βαθμό μέσω ανταλλαγής χρεών με ακίνητα και μέσω διαγραφών οφειλών. Ο αντίστοιχος δείκτης μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σχεδόν 42 εκατοστιαίες μονάδες χαμηλότερος (μέσος όρος Δεκεμβρίου 2016, 5,1%). Το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος είναι ακόμα μεγαλύτερο, αφού αν εξαιρεθούν οι κυβερνητικοί και οι χρηματοοικονομικοί οργανισμοί από το σύνολο, ο τοπικός δείκτης σκαρφαλώνει στο 54,6%.
Συνοψίζουμε λοιπόν: «Πρώτοι» εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (που δυστυχώς σε αυτή την περίπτωση υποδηλώνει «χειρότεροι») στο μέγεθος του ιδιωτικού χρέους, στο ύψος των μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων, στο διάστημα που απαιτείται για την απονομή δικαιοσύνης, στο χρόνο που χρειάζεται για την εκποίηση ενυπόθηκης περιουσίας.
Πρέπει να σταματήσουμε να εθελοτυφλούμε. Για να μπορέσει η οικονομία να ξεπεράσει το σοκ του «πρωταθλητισμού» και να αναδιπλώσει και να εκπληρώσει πλήρως τη δυναμική της, απαιτείται να τεθούν οι βάσεις για την τήρηση και ενίσχυση των «νόμων της πραγματικής οικονομίας». Απαιτείται τόλμη και αποφασιστικότητα από τους δανειολήπτες, τις τράπεζες, τους νομοθέτες, τους κρατικούς και θεσμικούς αξιωματούχους, τους τεχνοκράτες και τους επαγγελματίες που επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων, έτσι ώστε να αντιμετωπιστεί κατά μέτωπο, με ρεαλισμό και χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση, η κατάσταση, με πρακτικές και ουσιαστικές λύσεις.
Οι πρόσφατοι θετικοί ρυθμοί της οικονομίας είναι βεβαίως ευπρόσδεκτοι, εντούτοις δεν πρέπει να διαφεύγει από την προσοχή μας ότι η ανάκαμψη είναι εύθραυστη και ο κίνδυνος «ατυχήματος» παραμονεύει, ενώ η αναπτυξιακή πορεία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην εξαίρετη απόδοση του τουριστικού τομέα, ο οποίος όμως, όπως γνωρίζουμε, είναι ευμετάβλητος και επιρρεπής σε εξωτερικούς, και εν πολλοίς ανεξέλεγκτους, παράγοντες.
Είναι προφανές ότι πρέπει να αφυπνιστούμε. Οι εμπειρίες του παρελθόντος προειδοποιούν ότι έχουμε, ως κοινωνία, μια ιδιαίτερη ροπή να ξεχνούμε και να παρασυρόμαστε από την πρόσκαιρη αίσθηση μιας επίπλαστης ευημερίας και ευμάρειας. Έχουμε επιδείξει μία τάση να επαναπαυόμαστε σε μία «ζώνη άνεσης», να χαλαρώνουμε την αυτοπειθαρχία μας. Και έχουμε πολλές φορές αποδεχτεί, με αδικαιολόγητη παθητικότητα και «στωικότητα», καταστάσεις και δεινά που θα έπρεπε να είχαμε προ πολλού αναγνωρίσει και αναχαιτίσει ενόψει των παθημάτων του παρελθόντος.
Είναι για αυτό τον λόγο που πρέπει να βάλουμε τέλος στις νοσηρές πρακτικές που μας έφεραν στη σημερινή κατάσταση. Έχουμε και την τεχνογνωσία και την εμπειρία για να ξανακτίσουμε το μοντέλο μας, την αξιοπιστία μας, μα πάνω από όλα την κουλτούρα μας και τη νοοτροπία μας. Χρειάζεται όμως βούληση και πράξεις από όλους. Χωρίς υποχωρήσεις. Και πάνω από όλα χωρίς να εξαντλείται η βούληση στα επιφανειακά λόγια και στις κοινοτοπίες. Χρειάζονται δράσεις.
Δράσεις επί υγειών αρχών προκειμένου να αντιμετωπισθεί εκ βάθρων και να αντιστραφεί η «κυκλοφοριακή συμφόρηση» της οικονομίας:
1) Με τον εδώ και πολύ καιρό απαιτούμενο εκσυγχρονισμό και τη μεταρρύθμιση του νομικού, δικαστικού και εκτελεστικού θεσμικού πλαισίου, προκειμένου να γίνουν αποτελεσματικότεροι οι μηχανισμοί για ταχεία απονομή της δικαιοσύνης και για την απόδοση των περιουσιακών στοιχείων των μη βιώσιμων και των μη συνεργάσιμων δανειοληπτών πίσω στην πραγματική οικονομία. Μερικά ενδεικτικά παραδείγματα εξορθολογισμού των διαδικασιών περιλαμβάνουν τη μηχανογράφηση και αυτοματοποίηση των δικαστικών διαδικασιών, την ηλεκτρονική καταχώρηση αγωγών, την ηλεκτρονική αρχειοθέτηση δικαστικών υποθέσεων, τους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς, την εκπαίδευση του δικαστικού σώματος, τη σύσταση εξειδικευμένων δικαστηρίων, π.χ. για επιχειρηματικά χρέη, για ιδιωτικά χρέη, για εκκαθαρίσεις, για πτωχεύσεις.
2) Με την καλλιέργεια παιδείας σε σχέση με τη ζημιά που δημιουργούν οι στρατηγικοί κακοπληρωτές και με τη λήψη άμεσων και αποτρεπτικών μέτρων για τον εξοστρακισμό τους. Ενδεικτικό παράδειγμα για την καταπολέμηση του φαινομένου είναι η νομοθέτηση για την, μέσω δικαστηρίου, αλλαγή των διοικητικών συμβουλίων μη συνεργάσιμων αλλά βιώσιμων επιχειρήσεων.
3) Με τη σωστή και καλόπιστη εφαρμογή και την πλήρη εκμετάλλευση του πλαισίου αφερεγγυότητας. Με σωστή ενημέρωση όλων των εμπλεκομένων για τους στόχους του πλαισίου, προκειμένου να αρθεί οποιοσδήποτε σκεπτικισμός. Εξίσου όμως σημαντική είναι και η συνεργασία όλων των θεσμών για τη βελτίωση και την απλούστευση του πλαισίου και για την εξομάλυνση ή και την εξάλειψητων περιττών περιορισμών και εμποδίων που έχουν διαφανεί κατά τα δύο χρόνια λειτουργίας του, με μοναδικό σκοπό να καταστεί ένα πραγματικά και πρακτικά εφαρμόσιμο και ωφέλιμο εργαλείο.
4) Με τολμηρές αποφάσεις εκ μέρους των τραπεζών για ανθεκτικές λύσεις που θα εξισορροπούν το υπέρμετρο σημερινό χρέος των δυνητικά βιώσιμων δανειοληπτών σε σχέση με την πραγματική μακροπρόθεσμη ικανότητα αποπληρωμής τους.
5) Με τολμηρές αποφάσεις από τους δανειολήπτες προκειμένου να αναγνωρίσουν, να αποδεχτούν και, εν τέλει, να αντιμετωπίσουν με ρεαλισμό την κατάσταση τους και να επιζητήσουν βοήθεια για επίλυση των δυσχερειών τους.
6) Με τον επαναπροσδιορισμό ενός ριζικά διαφορετικού μοντέλου-υποδείγματος για την επίλυση των διαφορών και των χρηματοοικονομικών δυσκολιών, με πλαίσιο την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ δανειοληπτών και τραπεζών, και με υπόβαθρο την τεχνοκρατική εμπειρογνωμοσύνη, σε αντικατάσταση του αναχρονιστικού μοντέλου διαμάχης και δικαστικής αντιδικίας που έχει αποδειχθεί αναποτελεσματικό και δαπανηρό.
7) Με τη δημιουργία πραγματικής κουλτούρας και νοοτροπίας εταιρικής και ιδιωτικής διάσωσης μέσω της έγκαιρης διάγνωσης και οριστικής λύσης προβλημάτων, με την εισαγωγή και προώθηση εναλλακτικών, πιο αποτελεσματικών και αποδοτικών, μεθόδων επίλυσης διαφορών, όπως είναι η διαμεσολάβηση και η επιδιαιτησία, σε αντικατάσταση της «δικομανίας» που χαρακτηρίζει την τοπική κοινωνία.
Αν δεν τα καταφέρουμε ούτε τώρα, το μποτιλιάρισμα της οικονομίας θα καταστεί μόνιμο. Ο «αυτοκινητόδρομος» της οικονομίας δεν θα αντέξει για καιρό ακόμα τα βαρίδια που παραμένουν σε αυτόν, είτε από αδράνεια και αναβλητικότητα, είτε από αναποτελεσματικότητα ή από αμέλεια.
Ο κίνδυνος να «γκρεμιστεί» είναι ορατός, συμπαρασέρνοντας μαζί του όλους τους εμπλεκομένους, με καταστροφικές συνέπειες και νέες ανοιχτές πληγές που κάτι τέτοιο θα συνεπάγεται σε κάθε επίπεδο της οικονομίας μας.
Ο «αυτοκινητόδρομος» βεβαίως θα ξαναδημιουργηθεί σε βάθος χρόνου. Η νέα τάξη πραγμάτων όμως θα είναι πολύ διαφορετική αλλά και δυσάρεστη, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Τόσο για τις τράπεζες, όσο για τις επιχειρήσεις και για τα νοικοκυριά. Για όσους βεβαίως καταφέρουν να επιβιώσουν από την καταστροφή.
Θα έχουμε μια νέα και ενδεχομένως βαθύτερη οικονομική κρίση. Θα υπάρξει βίαιη ανακατανομή του πλούτου και του παραγωγικού ιστού της οικονομίας. Θα δούμε επιπρόσθετες ριζικές αλλαγές στη μετοχική δομή και στο ιδιοκτησιακό καθεστώς τραπεζών και επιχειρήσεων, με πιθανή περαιτέρω φθίνουσα συμμετοχή των τοπικών κεφαλαίων. Θα βιώσουμε πιο ριζοσπαστικά μέτρα σε ότι αφορά στη διαχείριση των δανειακών χαρτοφυλακίων των τραπεζών, με «υποχρεωτικές» πλέον πωλήσεις δανειακών χαρτοφυλακίων σε εξευτελιστικές τιμές και με την «αναγκαστική» σύσταση εταιρείας, ή εταιρειών, διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων («bad bank»).
Διαιώνιση του «μποτιλιαρίσματος» ή αποσυμφόρηση μέσω τολμηρών και άμεσων δράσεων;
Οι επιλογές είναι στα χέρια μας…
Αλλά όχι για πολύ ακόμα… Ο χρόνος τελειώνει…
Ρένος Ιωαννίδης
Οικονομικός Αναλυτής
[email protected]
Το Διάγραμμα 2 δείχνει το συσχετισμό μεταξύ του μέσου χρονικού διαστήματος που απαιτείται για την αναγκαστική εκποίηση ενυπόθηκης περιουσίας και του ύψους των μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη χώρα μας να κρατά και πάλι τα σκήπτρα.
ii. Οι στρατηγικοί κακοπληρωτές «διευκολύνονται» στη καταστρατήγηση κάθε κανόνα και ηθικής αρχής αφού «αξιοποιούν στο μέγιστο» αφενός την αδράνεια και την αναβλητικότητα, ή και την έλλειψη επαρκών πόρων, των πιστωτών, και αφετέρου το αναποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο. Στην ουσία, εκμεταλλεύονται καταχρηστικά την ατιμωρησία (αδικαιολόγητα κοινή, και ατυχώς αποδεκτή από την κοινωνία μας, σε τόσες εκφάνσεις της καθημερινής μας ζωής) που απορρέει από τα κενά και τη δυσλειτουργία τόσο του οργανωτικού και λειτουργικού μοντέλου των τραπεζών, ενόψει του μεγάλου όγκου των υποθέσεων που έχουν να αντιμετωπίσουν,όσο και της δυσλειτουργικής πρακτικής εφαρμογής του θεσμικού – νομοθετικού πλαισίου.
iii. Οι εν δυνάμει βιώσιμοι δανειολήπτες, τέλος, αντιμετωπίζουν αριθμό προκλήσεων:
(1) Κάποιοι δεν αποδέχονται ή δεν αντιλαμβάνονται ότι αντιμετωπίζουν προβλήματα που απαιτούν επίλυση
(2) κάποιοι άλλοι δεν έχουν την τεχνογνωσία ή την εμπειρία ή και τους πόρους για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες, με αποτέλεσμα να μην εκμεταλλεύονται τα εργαλεία και τις μεθοδολογίες που υπάρχουν στη διάθεση τους
(3) ενώ κάποιοι βλέπουν με καχυποψία τις τράπεζές τους και δεν προσφεύγουν, έγκαιρα, για βοήθεια
(4) στην αντίπερα όχθη, αν και ο σκοπός των τραπεζών είναι να εντοπίζουν και να βοηθούν τους εν δυνάμει βιώσιμους δανειολήπτες, πολλές φορές δεν έχουν τους πόρους για να ανταπεξέλθουν με ταχύτητα στο μεγάλο όγκο υποθέσεων, ενώ άλλες φορές αντιμετωπίζουν και αυτές με μεγάλη δυσπιστία τους δανειολήπτες
(5) εξίσου σημαντικό είναι ότι πολλές φορές οι λύσεις που υλοποιούνται δεν είναι ούτε μακροπρόθεσμες, ούτε ανθεκτικές, με αποτέλεσμα οι εν δυνάμει βιώσιμοι δανειολήπτες να μην μπορούν να ανταπεξέλθουν και να επανέρχονται αργά ή γρήγορα σε δυσχέρεια. Η Κύπρος εξάλλου έχει το υψηλότερο ιδιωτικό χρέος σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση σε σχέση με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της χώρας (περίπου 280%), δημιουργώντας έτσι μια σοβαρότατη ανισορροπία σε ό,τι αφορά στην πραγματική ικανότητα εξυπηρέτησής του.
Δεν είναι αλήθεια αλλόκοτο πώς με την παραμικρή βλάβη, τo αυτοκίνητό μας βρίσκεται εν ριπή οφθαλμού στο συνεργείο για επιδιόρθωση, ενώ μας παίρνει τόσο χρόνο να απευθυνθούμε για βοήθεια, εάν βεβαίως το κάνουμε τελικά, όταν το νοικοκυριό μας ή η επιχείρησή μας αντιμετωπίζει προβλήματα; Τελικά, τι έχει μεγαλύτερη αξία, το αυτοκίνητο μας ή οι κόποι μιας ζωής;
Η αποτυχία των «νόμων της πραγματικής οικονομίας» είναι πρόδηλη από ένα και μόνο διάγραμμα (Διάγραμμα 3).
Διάγραμμα 3
Δείκτες Μη Εξυπηρετούμενων Χορηγήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Πηγή: European Banking Authority, Risk Dashboard December 2016
Το διάγραμμα παρουσιάζει τον «πρωταθλητισμό» της Κύπρου σε ό,τι αφορά στις μη εξυπηρετούμενες χορηγήσεις, με «πολύ σκληρό ανταγωνισμό» από την Ελλάδα που έχει καταφέρει να μας ξεπεράσει στην τελευταία στροφή, αλλά με πολύ μεγάλη διαφορά από τον τρίτο και καταϊδρωμένο «αντίπαλο». «Πρωταθλητισμός» σε λάθοςδιαγωνισμό όμως!
Τα βήματα που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, τα οποία έχουν οδηγήσει σε μείωση των μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων κατά 13,4% τα τελευταία 2 χρόνια, είναι βεβαίως καλοδεχούμενα, δεν φαίνεται όμως να είναι αρκετά.
Ο δείκτης των μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων παραμένει «κολλημένος» στο 47% (στοιχεία Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, Δεκέμβριος 2016), μόλις 0,8 εκατοστιαίες μονάδες χαμηλότερα σε σχέση με τον Δεκέμβριο 2014, αφού η ποσοτική μείωση έχει επέλθει σε σημαντικό βαθμό μέσω ανταλλαγής χρεών με ακίνητα και μέσω διαγραφών οφειλών. Ο αντίστοιχος δείκτης μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σχεδόν 42 εκατοστιαίες μονάδες χαμηλότερος (μέσος όρος Δεκεμβρίου 2016, 5,1%). Το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος είναι ακόμα μεγαλύτερο, αφού αν εξαιρεθούν οι κυβερνητικοί και οι χρηματοοικονομικοί οργανισμοί από το σύνολο, ο τοπικός δείκτης σκαρφαλώνει στο 54,6%.
Συνοψίζουμε λοιπόν: «Πρώτοι» εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (που δυστυχώς σε αυτή την περίπτωση υποδηλώνει «χειρότεροι») στο μέγεθος του ιδιωτικού χρέους, στο ύψος των μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων, στο διάστημα που απαιτείται για την απονομή δικαιοσύνης, στο χρόνο που χρειάζεται για την εκποίηση ενυπόθηκης περιουσίας.
Πρέπει να σταματήσουμε να εθελοτυφλούμε. Για να μπορέσει η οικονομία να ξεπεράσει το σοκ του «πρωταθλητισμού» και να αναδιπλώσει και να εκπληρώσει πλήρως τη δυναμική της, απαιτείται να τεθούν οι βάσεις για την τήρηση και ενίσχυση των «νόμων της πραγματικής οικονομίας». Απαιτείται τόλμη και αποφασιστικότητα από τους δανειολήπτες, τις τράπεζες, τους νομοθέτες, τους κρατικούς και θεσμικούς αξιωματούχους, τους τεχνοκράτες και τους επαγγελματίες που επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων, έτσι ώστε να αντιμετωπιστεί κατά μέτωπο, με ρεαλισμό και χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση, η κατάσταση, με πρακτικές και ουσιαστικές λύσεις.
Οι πρόσφατοι θετικοί ρυθμοί της οικονομίας είναι βεβαίως ευπρόσδεκτοι, εντούτοις δεν πρέπει να διαφεύγει από την προσοχή μας ότι η ανάκαμψη είναι εύθραυστη και ο κίνδυνος «ατυχήματος» παραμονεύει, ενώ η αναπτυξιακή πορεία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην εξαίρετη απόδοση του τουριστικού τομέα, ο οποίος όμως, όπως γνωρίζουμε, είναι ευμετάβλητος και επιρρεπής σε εξωτερικούς, και εν πολλοίς ανεξέλεγκτους, παράγοντες.
Είναι προφανές ότι πρέπει να αφυπνιστούμε. Οι εμπειρίες του παρελθόντος προειδοποιούν ότι έχουμε, ως κοινωνία, μια ιδιαίτερη ροπή να ξεχνούμε και να παρασυρόμαστε από την πρόσκαιρη αίσθηση μιας επίπλαστης ευημερίας και ευμάρειας. Έχουμε επιδείξει μία τάση να επαναπαυόμαστε σε μία «ζώνη άνεσης», να χαλαρώνουμε την αυτοπειθαρχία μας. Και έχουμε πολλές φορές αποδεχτεί, με αδικαιολόγητη παθητικότητα και «στωικότητα», καταστάσεις και δεινά που θα έπρεπε να είχαμε προ πολλού αναγνωρίσει και αναχαιτίσει ενόψει των παθημάτων του παρελθόντος.
Είναι για αυτό τον λόγο που πρέπει να βάλουμε τέλος στις νοσηρές πρακτικές που μας έφεραν στη σημερινή κατάσταση. Έχουμε και την τεχνογνωσία και την εμπειρία για να ξανακτίσουμε το μοντέλο μας, την αξιοπιστία μας, μα πάνω από όλα την κουλτούρα μας και τη νοοτροπία μας. Χρειάζεται όμως βούληση και πράξεις από όλους. Χωρίς υποχωρήσεις. Και πάνω από όλα χωρίς να εξαντλείται η βούληση στα επιφανειακά λόγια και στις κοινοτοπίες. Χρειάζονται δράσεις.
Δράσεις επί υγειών αρχών προκειμένου να αντιμετωπισθεί εκ βάθρων και να αντιστραφεί η «κυκλοφοριακή συμφόρηση» της οικονομίας:
1) Με τον εδώ και πολύ καιρό απαιτούμενο εκσυγχρονισμό και τη μεταρρύθμιση του νομικού, δικαστικού και εκτελεστικού θεσμικού πλαισίου, προκειμένου να γίνουν αποτελεσματικότεροι οι μηχανισμοί για ταχεία απονομή της δικαιοσύνης και για την απόδοση των περιουσιακών στοιχείων των μη βιώσιμων και των μη συνεργάσιμων δανειοληπτών πίσω στην πραγματική οικονομία. Μερικά ενδεικτικά παραδείγματα εξορθολογισμού των διαδικασιών περιλαμβάνουν τη μηχανογράφηση και αυτοματοποίηση των δικαστικών διαδικασιών, την ηλεκτρονική καταχώρηση αγωγών, την ηλεκτρονική αρχειοθέτηση δικαστικών υποθέσεων, τους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς, την εκπαίδευση του δικαστικού σώματος, τη σύσταση εξειδικευμένων δικαστηρίων, π.χ. για επιχειρηματικά χρέη, για ιδιωτικά χρέη, για εκκαθαρίσεις, για πτωχεύσεις.
2) Με την καλλιέργεια παιδείας σε σχέση με τη ζημιά που δημιουργούν οι στρατηγικοί κακοπληρωτές και με τη λήψη άμεσων και αποτρεπτικών μέτρων για τον εξοστρακισμό τους. Ενδεικτικό παράδειγμα για την καταπολέμηση του φαινομένου είναι η νομοθέτηση για την, μέσω δικαστηρίου, αλλαγή των διοικητικών συμβουλίων μη συνεργάσιμων αλλά βιώσιμων επιχειρήσεων.
3) Με τη σωστή και καλόπιστη εφαρμογή και την πλήρη εκμετάλλευση του πλαισίου αφερεγγυότητας. Με σωστή ενημέρωση όλων των εμπλεκομένων για τους στόχους του πλαισίου, προκειμένου να αρθεί οποιοσδήποτε σκεπτικισμός. Εξίσου όμως σημαντική είναι και η συνεργασία όλων των θεσμών για τη βελτίωση και την απλούστευση του πλαισίου και για την εξομάλυνση ή και την εξάλειψητων περιττών περιορισμών και εμποδίων που έχουν διαφανεί κατά τα δύο χρόνια λειτουργίας του, με μοναδικό σκοπό να καταστεί ένα πραγματικά και πρακτικά εφαρμόσιμο και ωφέλιμο εργαλείο.
4) Με τολμηρές αποφάσεις εκ μέρους των τραπεζών για ανθεκτικές λύσεις που θα εξισορροπούν το υπέρμετρο σημερινό χρέος των δυνητικά βιώσιμων δανειοληπτών σε σχέση με την πραγματική μακροπρόθεσμη ικανότητα αποπληρωμής τους.
5) Με τολμηρές αποφάσεις από τους δανειολήπτες προκειμένου να αναγνωρίσουν, να αποδεχτούν και, εν τέλει, να αντιμετωπίσουν με ρεαλισμό την κατάσταση τους και να επιζητήσουν βοήθεια για επίλυση των δυσχερειών τους.
6) Με τον επαναπροσδιορισμό ενός ριζικά διαφορετικού μοντέλου-υποδείγματος για την επίλυση των διαφορών και των χρηματοοικονομικών δυσκολιών, με πλαίσιο την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ δανειοληπτών και τραπεζών, και με υπόβαθρο την τεχνοκρατική εμπειρογνωμοσύνη, σε αντικατάσταση του αναχρονιστικού μοντέλου διαμάχης και δικαστικής αντιδικίας που έχει αποδειχθεί αναποτελεσματικό και δαπανηρό.
7) Με τη δημιουργία πραγματικής κουλτούρας και νοοτροπίας εταιρικής και ιδιωτικής διάσωσης μέσω της έγκαιρης διάγνωσης και οριστικής λύσης προβλημάτων, με την εισαγωγή και προώθηση εναλλακτικών, πιο αποτελεσματικών και αποδοτικών, μεθόδων επίλυσης διαφορών, όπως είναι η διαμεσολάβηση και η επιδιαιτησία, σε αντικατάσταση της «δικομανίας» που χαρακτηρίζει την τοπική κοινωνία.
Αν δεν τα καταφέρουμε ούτε τώρα, το μποτιλιάρισμα της οικονομίας θα καταστεί μόνιμο. Ο «αυτοκινητόδρομος» της οικονομίας δεν θα αντέξει για καιρό ακόμα τα βαρίδια που παραμένουν σε αυτόν, είτε από αδράνεια και αναβλητικότητα, είτε από αναποτελεσματικότητα ή από αμέλεια.
Ο κίνδυνος να «γκρεμιστεί» είναι ορατός, συμπαρασέρνοντας μαζί του όλους τους εμπλεκομένους, με καταστροφικές συνέπειες και νέες ανοιχτές πληγές που κάτι τέτοιο θα συνεπάγεται σε κάθε επίπεδο της οικονομίας μας.
Ο «αυτοκινητόδρομος» βεβαίως θα ξαναδημιουργηθεί σε βάθος χρόνου. Η νέα τάξη πραγμάτων όμως θα είναι πολύ διαφορετική αλλά και δυσάρεστη, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Τόσο για τις τράπεζες, όσο για τις επιχειρήσεις και για τα νοικοκυριά. Για όσους βεβαίως καταφέρουν να επιβιώσουν από την καταστροφή.
Θα έχουμε μια νέα και ενδεχομένως βαθύτερη οικονομική κρίση. Θα υπάρξει βίαιη ανακατανομή του πλούτου και του παραγωγικού ιστού της οικονομίας. Θα δούμε επιπρόσθετες ριζικές αλλαγές στη μετοχική δομή και στο ιδιοκτησιακό καθεστώς τραπεζών και επιχειρήσεων, με πιθανή περαιτέρω φθίνουσα συμμετοχή των τοπικών κεφαλαίων. Θα βιώσουμε πιο ριζοσπαστικά μέτρα σε ότι αφορά στη διαχείριση των δανειακών χαρτοφυλακίων των τραπεζών, με «υποχρεωτικές» πλέον πωλήσεις δανειακών χαρτοφυλακίων σε εξευτελιστικές τιμές και με την «αναγκαστική» σύσταση εταιρείας, ή εταιρειών, διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων («bad bank»).
Διαιώνιση του «μποτιλιαρίσματος» ή αποσυμφόρηση μέσω τολμηρών και άμεσων δράσεων;
Οι επιλογές είναι στα χέρια μας…
Αλλά όχι για πολύ ακόμα… Ο χρόνος τελειώνει…
Ρένος Ιωαννίδης
Οικονομικός Αναλυτής
[email protected]
3384.21
0
