Η γυναικεία μοναξιά στα Διοικητικά Συμβούλια

Μια σιωπηλή αντίφαση στην εποχή της ισότητας

Η υποεκπροσώπηση των γυναικών στα διοικητικά συμβούλια των επιχειρήσεων και ευρύτερα στο επίπεδο ηγεσίας, δεν αποτελεί απλώς μια στατιστική αδικία σε βάρος του 50% του ανθρώπινου δυναμικού μιας χώρας. Αποτελεί μια βαθιά κοινωνική και πολιτική αντίφαση. Παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στα θέματα ισότητας των φύλων, οι γυναίκες παραμένουν παγιδευμένες στις παρυφές των κέντρων λήψης αποφάσεων και στις περισσότερες περιπτώσεις μια θλιβερή μειοψηφία στις αίθουσες συνεδριάσεων. Ορατά, αλλά και αόρατα εμπόδια που κρύβονται πίσω από κοινωνικές αντιλήψεις και θεσμικές ανεπάρκειες, επιμένουν να τις κρατούν σε απόσταση από τη ανώτατη διοίκηση.

Αναρωτιέται κανείς: Ποιο είναι το πραγματικό εμπόδιο; Μήπως δεν υπάρχουν αρκετές γυναίκες με επαρκείς γνώσεις, κατάρτιση και διοικητικές εμπειρίες; Τα δεδομένα δείχνουν ότι ένας εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός γυναικών διαθέτει τα απαιτούμενα προσόντα και την ικανότητα να ηγηθεί. Συνεπώς, η έλλειψη γυναικών στα διοικητικά συμβούλια οφείλεται στα γνωστά παγιωμένα στερεότυπα και προκαταλήψεις, που καθορίζουν όχι μόνο τις επαγγελματικές ευκαιρίες, αλλά και τις πεποιθήσεις γύρω από την επαγγελματική προοπτική της γυναίκας. Στην Κύπρο, αλλά και σε πολλές άλλες κοινωνίες, η επαγγελματική φιλοδοξία παραμένει συνώνυμο με τον άνδρα. Οι αντιλήψεις αυτές είναι τόσο ισχυρές και εσωτερικευμένες, που η επιθυμία γυναικών να διεκδικήσουν ανώτατες και επαγγελματικά απαιτητικές θέσεις πολλές φορές προκαλεί αντιδράσεις ακόμα και ανάμεσα στον γυναικείο πληθυσμό.

Η υποεκπροσώπηση των γυναικών στα υψηλότερα επίπεδα ηγεσίας εντείνεται από την απουσία ορατών προτύπων. Η έλλειψη γυναικείων προτύπων ηγεσίας δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο, όπου τα στερεότυπα ενδυναμώνονται, περιορίζοντας τις επαγγελματικές επιλογές των γυναικών και περίπου διασφαλίζοντας ότι και οι επόμενες γενιές κοριτσιών δεν θα δουν τον εαυτό τους σε ηγετικές θέσεις. Τα κορίτσια μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα όπου, έστω και ασυνείδητα, τα προσανατολίζουν προς υποστηρικτικούς ρόλους, δημιουργώντας μια διαστρεβλωμένη αντίληψη για το τι μπορούν να επιτύχουν.

Το εκπαιδευτικό σύστημα και το εργασιακό περιβάλλον επίσης επηρεάζουν καθοριστικά τη διαιώνιση της υφιστάμενης κατάστασης. Παρά την υψηλή συμμετοχή των γυναικών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, οι τομείς που παραμένουν κυρίως ανδροκρατούμενοι, όπως οι επιχειρήσεις και οι επιστήμες STEM, δείχνουν ότι τα κοινωνικά στερεότυπα συνεχίζουν να κατευθύνουν τις επιλογές των νέων γυναικών. Αυτές οι επιλογές, οδηγούν σε επαγγελματικά μονοπάτια που σπάνια δίνουν πρόσβαση στις ανώτερες βαθμίδες της επαγγελματικής ιεραρχίας.

Σε εργασιακούς χώρους οι οποίοι εξακολουθούν να θεωρούνται – και σε πολλές περιπτώσεις είναι – ανδροκρατούμενοι, αναπαράγονται αυτά τα εμπόδια, ενώ η έλλειψη ευέλικτων πολιτικών εργασίας και οι δυσανάλογες οικογενειακές ευθύνες που αναλαμβάνουν οι γυναίκες, αποτελούν πρόσθετο επιβαρυντικό παράγοντα που τις κρατά μακριά από ηγετικές θέσεις. Στην ουσία, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν δύο ανυπέρβλητα εμπόδια: Τη «γυάλινη οροφή» η οποία είναι αόρατη και εξαιρετικά ισχυρή και την «καταβύθισή» τους στην καθημερινότητα της οικογενειακής ευθύνης. Χωρίς ευέλικτους όρους εργασίας και θεσμική υποστήριξη, καθώς και μια πιο ισορροπημένη κατανομή των οικογενειακών υποχρεώσεων, η πρόοδος και η ουσιαστική ισότητα φαντάζουν ανέφικτες.

Η περίπτωση της Γαλλίας, ωστόσο, προσφέρει μια σημαντική ένδειξη για το πώς μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα. Ο Νόμος Copé-Zimmermann του 2011, που απαιτεί τουλάχιστον το 40% των μελών των διοικητικών συμβουλίων να είναι γυναίκες, αποτελεί παράδειγμα μιας νομικής παρέμβασης που δεν περιορίζεται μόνο στην τήρηση της ποσόστωσης, αλλά και στη δημιουργία μιας πολιτισμικής αλλαγής προς την κατεύθυνση της ισότητας και της συμπερίληψης. Τα αποτελέσματα στην εταιρική διακυβέρνηση από την εφαρμογή του Νόμου υπήρξαν εντυπωσιακά, δείχνοντας ότι νομοθετικές ρυθμίσεις μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτης για την κοινωνική αλλαγή.

Για να επιτευχθεί πραγματική πρόοδος, δεν αρκούν οι καλές προθέσεις. Χρειάζονται συστηματικές και συντονισμένες προσπάθειες σε όλα τα επίπεδα: Από την εκπαίδευση και την πολιτική μέχρι την εταιρική διακυβέρνηση και την αγορά εργασίας. Οι γυναίκες πρέπει να έχουν την ευκαιρία να ηγηθούν και να καινοτομήσουν σε τομείς που παραδοσιακά ήταν γι’ αυτές απροσπέλαστοι. Η εφαρμογή ποσοστώσεων στα διοικητικά συμβούλια και η θέσπιση πολιτικών που να στηρίζουν τη γυναικεία ηγεσία, αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για να σπάσουν τα στερεότυπα και να ενισχυθεί η συμπερίληψη. Το εγχείρημα, όπου δοκιμάστηκε, απέδειξε ότι ένα διοικητικό συμβούλιο που αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία της κοινωνίας, είναι περισσότερο εφοδιασμένο και σαφώς πιο ικανό να ηγηθεί αποτελεσματικά και να αντιμετωπίσει τις σύγχρονες προκλήσεις.

Είναι καιρός να τερματίσουμε τη γυναικεία μοναξιά που έχει επιβληθεί στα διοικητικά συμβούλια και σε άλλους χώρους όπου λαμβάνονται στρατηγικές αποφάσεις. Η γυναίκα που συμμετέχει σε κρίσιμες συζητήσεις δεν πρέπει να είναι η εξαίρεση, αλλά ο κανόνας. Οι γυναίκες πρέπει να σταματήσουν να ανήκουν στις στατιστικές των υποεκπροσωπούμενων ομάδων και να γίνουν η δύναμη που ο κόσμος έχει ανάγκη για να προχωρήσει. Η ισορροπημένη εκπροσώπηση των φύλων στα διοικητικά συμβούλια δεν είναι απλώς θέμα δικαιοσύνης, αλλά μια αναγκαιότητα για πιο συμπεριληπτικές στρατηγικές σε επιχειρησιακό, κοινωνικό, εργασιακό και πολιτικό επίπεδο και μια πιο ισχυρή και κοινωνικά υπεύθυνή οικονομία.

Η Έλενα Καρκώτη, Λειτουργός Α’ στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς Κύπρου, συμμετείχε πρόσφατα ως πάνελιστ σε συνέδριο που οργάνωσε η Κυπριακή Ομοσπονδία Γυναικών Επιχειρηματιών Επαγγελματιών, με θέμα «Corporate Leadership: Empowering Women on Boards».