Βάζοντας το κάρο μπροστά από το άλογο

Όταν δεν ξέρεις που πας

Η πολιτική στην Κύπρο μου θυμίζει το διάλογο μεταξύ της Αλίκης και του γάτου Cheshire, στο βιβλίο του Lewis Carroll “Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων”, όταν η Αλίκη ρώτησε ποιο δρόμο να ακολουθήσει αλλά που όμως δεν ήξερε που ήθελε να πάει, και ο γάτος της απάντησε: «άμα δεν ξέρεις που πηγαίνεις όλοι οι δρόμοι σε οδηγούν στον προορισμό σου».  Περίπου αυτό ισχύει και για μας στην Κύπρο και είναι ίσως η κατευθυντήριος γραμμή της πολιτικής μας ηγεσίας. Για αυτό θα ήθελα να προσπαθήσω να επανατοποθετήσω μερικά πράματα τα οποία ελπίζω να μπορούν να βάλουν σε μια τάξη και ακόμη να ιεραρχήσουν τους στόχους μας:

1. Χωρίς να μπει η οικονομία σε ορθή βάση δεν μπορεί να υπάρξει σταθερή και διαρκείς ανάπτυξη.
2. Το μεγαλύτερο εμπόδιο με διαφορά που κρατά ενέχυρο την οικονομία και δεν επιτρέπει την ανάπτυξη είναι το τεράστιο ιδιωτικό (αλλά και το δημόσιο) χρέος.
3. Η διάσωση των τραπεζών δεν μπορεί να έχει διάρκεια ή να οδηγήσει από μόνη της σε οικονομική ανάπτυξη όταν οι εταιρείες και τα νοικοκυριά είναι κατά-χρεωμένα χωρίςνα μπορούν να αποπληρώσουν τα δάνεια τους.
4. Τα Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια (ΜΕΔ) είναι μόνο ένα σύμπτωμα του πραγματικού προβλήματος της οικονομίας που είναι το ιδιωτικό χρέος.
5. Άρα, οποιαδήποτε «λύση» που μπορεί ίσως να μειώνει τα ΜΕΔ αλλά δεν μειώνει το ιδιωτικό χρέος (όπως παραδείγματος χάριν η πώληση των δανείων) δεν είναι λύση που βοηθά την ανάκαμψη της οικονομίας.
6. Εάν μάλιστα τέτοιες «λύσεις» εξανεμίζουν / σπαταλούν τις προβλέψεις σε εκπτώσεις προς αγοραστές των δανείων, κάνουν το πρόβλημα του ιδιωτικού χρέους και την επίλυση του ακόμη πιο δύσκολη.

Υπηρετώντας το κατεστημένο

Η συνειδητή επιλογή να μη χρησιμοποιούν τις προβλέψεις οι τράπεζες για να κάνουν αναδιαρθρώσεις αλλά να τις προσφέρουν σαν εκπτώσεις σε ταμεία γύπες για να τις δελεάζουν έτσι να αγοράζουν τα δάνεια και που τώρα υποβοηθείται και από το νέο πλαίσιο για τις εκποιήσεις που εν τη σοφία της η βουλή πρόσφατα θέσπισε σε νόμο, συνθέτουν τους πυλώνες μιας νέας και πολύ φοβούμαι, ανεπανόρθωτης καταστροφής. Ο δρόμος της χωρίς όρους ικανοποίησης των επιθυμιών των τραπεζών που η πολιτική μας ηγεσία σχεδόν τυφλά και μονομερώς ακολουθεί ανοίγει διάπλατα τις πύλες και απλώνει κόκκινο χαλί σε αυτούς που έχουν ως μόνο στόχο το γρήγορο κέρδος μέσω της αρπάγης περιουσίων και άλλα στοιχεία ενεργητικού των τραπεζών.

Αναμφίβολα, αυτή η μυωπική πολιτική εξυπηρετεί μόνο τους μεγαλομέτοχους των τραπεζών που βρίσκουν διέξοδο μέσω της πώλησης των δανείων να καταγράφουν λογιστικό κέρδος και να αποφεύγουν έτσι να έχουν να ανακεφαλαιοποιούν τις τράπεζες με νέα ίδια κεφάλαια, αλλά όμως, και που οδηγεί τον λαό σε μια νέα οικονομική συμφορά. Και αυτό γιατί το ιδιωτικό χρέος δεν μειώνεται και επιπλέον οι αυξημένες συσσωρευμένες προβλέψεις των τραπεζών (που ήταν η ελπίδα για μείωση του χρέους και για βιώσιμες αναδιαρθρώσεις) εξανεμίζονται θυσιάζοντάς τις σε εκπτώσεις στον βωμό των πωλήσεων των δανείων.

Υπάρχουν λύσεις

Θα μπορούσαν να υπάρξουν όμως μέθοδοι μέσω των οποίων να υποβοηθούνται οι τράπεζες ώστε να χρησιμοποιούν τις προβλέψεις για να μειωθεί αφενός το ιδιωτικό χρέος και ταυτόχρονα να μπορούν και οι ίδιες να αποφεύγουν αυτό που φοβούνται. Χρειαζόμαστε όμως ευφάνταστους τρόπους να γίνονται οι αναδιαρθρώσεις έτσι που να ικανοποιούνται οι ανάγκες του δανειολήπτη για να γίνει το δάνειο βιώσιμο αλλά και που να καθησυχάζουν τους μετόχους της τράπεζας που εύλογα ανησυχούν ότι θα επιστρέψει ένα αναδιαρθρωμένο δάνειο ως ΜΕΔ και θα τους βάλει σε καινούργιες περιπέτειες. Τέτοιοι διακανονισμοί θα μπορούσαν με κάποια διαφανή κριτήρια να συμπεριλαμβάνουν και μια πιο δίκαιη προς τον φορολογούμενο πολίτη εμπλοκή του κράτους όταν χρειάζεται.

Έχοντας ως πρωταρχικό στόχο να βρεθούν και να εφαρμοστούν βιώσιμες αναδιαρθρώσεις που λαμβάνουν υπόψιν τις ευαισθησίες και την ικανότητα των πλευρών να αναλάβουν κάποια ρίσκα, μπορούν να εξευρεθούν λύσεις. Προσωπικά έχω πραγματοποιήσει παρόμοιους διακανονισμούς μέσα σε 30 χρόνια που μελετώ και εφαρμόζω τέτοιες λύσεις του τύπου της χρηματοδότησης έργων (Project Finance). Είναι δύσκολο όμως εάν οι πολιτικοί δεν θέλουν να ανοίξουν το μυαλό τους σε νέα πράγματα και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι αν θα καταφέρουν να πείσουν ότι οι «άλλοι» φταίνε περισσότερο!

Μια τράπεζα πρέπει να υποχρεούται από το νόμο ή και να της επιβάλλεται από την Κεντρική Τράπεζα προτού εγκρίνει τέτοιες πωλήσεις, να προσφέρει την ίδια έκπτωση στον ίδιο τον δανειζόμενο όπως προτίθεταινα πωλήσει σε τρίτους ενδιαφερομένους αγοραστές (σε ένα πακέτο ή από μόνο του) ένα δάνειο. Πρέπει επίσης να δίνεται ένα λογικό χρονικό περιθώριο (3-6 μήνες) μέσα στο οποίο να μπορεί ο πελάτης να βρει την αναγκαία χρηματοδότηση για να μπορεί ο ίδιος να αποπληρώσει πλήρως έτσι το δάνειο του. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, ας πούμε, ένας δανειολήπτης χρωστά στην τράπεζα €500.000 και η τράπεζα προτίθεται να πωλήσει το δάνειο αυτό σε ένα ταμείο σε 60% έκπτωση, δηλαδή σε τιμή αγοράς €200.000.  Ο δανειολήπτης θα πρέπει να ενημερώνεται επίσημα γι’ αυτό και να του δίνεται η ευκαιρία να έρθει σε ένα διακανονισμό είτε από δικά του μέσα (από πώληση περιουσιακών στοιχείων), είτε και από μερικό δανεισμό από άλλη τράπεζα αποπληρώνοντας έτσι πλήρως το ποσό των €200.000 και επιπλέον τόκους.

Υπάρχουν συνήθως δύο προβλήματα για μια επιτυχή αναχρηματοδότηση αναδιαρθρωμένων δάνειων που όμως, στην περίπτωση αυτή, δεν θα ισχύουν ή τουλάχιστον θα έχουν μετριαστεί σε μεγάλο βαθμό. Μία έχει να κάνει με τη μη ικανότητα αποπληρωμής του δανειζόμενου σε μια αναδιάρθρωση με πολύ μικρή διαγραφή του ποσού του δανείου στην παρούσα κατάσταση της κυπριακής οικονομίας. Αυτό το εμπόδιο ωστόσο, σε ένα μεγάλο βαθμό,θα έχει μειωθεί εξαιτίας των σημαντικών διαγραφών που αυτήν τη φορά, με την προοπτική της απαλλαγής από τα βιβλία της η τράπεζα θα είναι διατεθειμένη να κάνει. Υπό αυτές τις συνθήκες οι τράπεζες θα είναι πρόθυμες να κάνουν τις ιδίες πολύ μεγάλες εκπτώσεις που προσφέρουν σε ταμεία αλλά που δεν ήταν προηγουμένως διατεθειμένες να διακινδυνεύσουν, αν το δάνειο παρέμενε στα βιβλία τους με ορατό τον κίνδυνο να επανέλθει σαν ΜΕΔ. Το δεύτερο εμπόδιο είναι συνήθως η δέσμευση και ίσως και η εμπλοκή στις εξασφαλίσεις υφιστάμενων δανείων. Αλλά και εδώ, δεδομένου ότι το δάνειο θα πρέπει να διευθετηθεί (αποπληρωθεί πλήρως), η νέα τράπεζα που μπορεί να χρηματοδοτεί το μειωμένο ποσό που απαιτείται για την αποπληρωμή του, μπορεί να συνάψει συμφωνία για τις εξασφαλίσεις με την οποία κάποιες εξασφαλίσεις που εγγυώνται το παλιό δάνειο να μεταφέρονται ταυτόχρονα με την τακτοποίηση του στο νέο και μικρότερο δάνειο.

Στην περίπτωση όπου μια τράπεζα θα θέλει να κάνει η ίδια την αναδιάρθρωση, μπορεί να επιλέξει να θέσει σε δεσμευμένο λογαριασμό ένα μεγάλο ποσό μέχρι και όσο οι προβλέψεις που η τράπεζα είναι διατεθειμένη να προσφέρει σαν έκπτωση σε τρίτους που ενδιαφέρονται να αγοράσουν το δάνειο. Η τράπεζα σε αυτή την περίπτωση θα διατηρεί πλήρη έλεγχο αυτού του λογαριασμού τύπου Εscrow από μόνη της ή με την κυβέρνηση σε περίπτωση όπου το κράτος μπορεί να συμμετέχει για να ενδυναμώνει έτσι τη βιωσιμότητα της αναδιάρθρωσης.  Ο δανειολήπτες θα υποχρεούνται έτσι να εξυπηρετούν τις μειωμένες δόσεις, ενώ η τράπεζα θα έχει αρκετά χρήματα στον λογαριασμό περιθωρίου για να μην επιστρέψει σαν ΜΕΔ.

Ο σωστός δρόμος

Η ουσία είναι ότι μπορεί να βρεθούν λύσεις με καλή θέληση και με ανοικτό μυαλό.  Αλλά κάτι τέτοιο είναι ίσως πολλά να περιμένει κάποιος από τους πολιτικούς στην Κύπρο.Θα είναι ανεπανόρθωτο εάν αφεθούν οι προβλέψεις των τραπεζών να παν στην μέγγενη των εκπτώσεων προς ταμεία γύπες για να τα αγοράσουν.

Προσαρμόζοντας τον διάλογο μεταξύ της Αλίκης και του Cheshire, αν αυτή την φορά η Αλίκη ρωτούσε «ποιος είναι ο δρόμος που οδηγεί στην οικονομική ανάκαμψη;» ο γάτος μπορεί να απαντούσε «εκείνος που διοχετεύει τις προβλέψεις σε παραγωγικές διαγραφές για δάνεια που υποστηρίζουν βιώσιμα έργα στην οικονομία και ως εκ τούτου επισκευάζει τους ισολογισμούς του κόσμου και όχι απλά που ντύνει αυτούς των τραπεζών».

Ο Σαββάκης Κ. Σαββίδης είναι οικονομολόγος, που ειδικεύεται στην οικονομική ανάπτυξη και τη χρηματοδότηση έργων. Ήταν πρώην ανώτερος διευθυντής στην Κυπριακή Τράπεζα Αναπτύξεως και έχει διατελέσει τακτικός Επισκεπτόμενος Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Harvard και στο Πανεπιστήμιο Queen’s του Καναδά. Author Page.