Διαφθορά και Επιχειρείν
Έχουμε συνηθίσει τα τελευταία δύο χρόνια να μιλούμε για τα τραπεζικά και δημοσιονομικά προβλήματα, και έχουμε αγνοήσει το μεγαλύτερο πρόβλημα που υπάρχει στην κυπριακή οικονομία: Την αδυναμία του κράτους να πάρει αποφάσεις γρήγορα είτε λόγω πολιτικού κόστους, είτε λόγω θεσμικών αδυναμιών, είτε λόγω έντονης γραφειοκρατίας. O διεθνής οργανισμός Transparency International φτιάχνει ένα μέτρο της διαφθοράς του δημόσιου τομέα σε κάθε χώρα. Ο δείκτης ονομάζεται «αντίληψη διαφθοράς», αγγλιστί corruption perceptions index. Για το 2011, ο δείκτης βγάζει πρώτη (με τη λιγότερη αντίληψη για διαφθορά) τη Νέα Ζηλανδία, δεύτερη τη Δανία, και μετά έρχονται οι Φινλανδία, Σουηδία, Σιγκαπούρη και Νορβηγία. Η Κύπρος είναι στη θέση 30 από τις 182 χώρες, θέση που φαινομενικά είναι ψηλή. Ανεξάρτητα από αυτή τη δουλειά, η Παγκόσμια Τράπεζα φτιάχνει ένα μέτρο της ευκολίας να υπάρχει επιχειρηματικότητα σε μια χώρα. Κυρίως αυτός ο δείκτης προσπαθεί να μετρήσει πόσο γραφειοκρατικές είναι οι διαδικασίες σε μια χώρα. Για το 2012, η Σιγκαπούρη έρχεται πρώτη στην ευκολία εκκίνησης επιχειρήσεων και αρκετές Αφρικανικές χώρες βρίσκονται στις τελευταίες πέντε θέσεις 181-185. Η Κύπρος και πάλι δεν πάει πάρα πολύ άσχημα βρισκόμενη στη θέση 36. Το ενδιαφέρον είναι τι γίνεται αν μπουν μαζί αυτοί οι δύο δείκτες σε ένα σχεδιάγραμμα, κάτι που έχει κάνει η Παγκόσμια Τράπεζα: 
Η θετική σχέση μας λέει ότι όσο περισσότερη διαφθορά υπάρχει σε μια χώρα, τόσο μεγαλύτερη είναι η δυσκολία εκκίνησης επιχειρήσεων. Και όταν λέω διαφθορά, δεν εννοώ μόνο τη χρηματική διαφθορά. Στο δικό μου το μυαλό, διαφθορά είναι επίσης η εφαρμογή των διαδικασιών περισσότερο γρήγορα για κάποιον/κάποιαν που ξέρουμε, με την αμίλητη κατανόηση ότι θα μας βοηθήσει από το δικό του/της πόστο όταν, και αν, χρειαστεί. Φαινομενικά, ίσως θα έπρεπε η Κύπρος να ήταν ικανοποιημένη με τις θέσεις 36 και 30 στην ευκολία επιχειρηματικότητας και αντίληψης περί διαφθοράς, αντίστοιχα. Αλλά δυστυχώς η θέση 36 είναι ένα αποτέλεσμα 10 διαφορετικών μετρήσεων που προσδιορίζουν την ευκολία επιχειρηματικότητας. Από 185 χώρες, η Κύπρος βρίσκεται στη θέση 80 σε θέματα πολεοδομικών αδειών, στη θέση 98 σε θέματα παροχής ηλεκτρισμού, στη θέση 99 στους τίτλους ιδιοκτησίας, και στη θέση 108 στην εκτέλεση συμβολαίων ή/και εφαρμογής των νόμων. Όλες αυτές οι αδυναμίες επηρεάζουν βασικά ιδιοκτησιακά δικαιώματα τα οποία είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη της οικονομίας. Αν προτιμάτε, χωρίς σεβασμό στην προσωπική ιδιοκτησία/επένδυση δεν είναι δυνατόν να αναπτυχθεί μια οικονομία. Δηλαδή, χωρίς τη βελτίωση αυτών των αδυναμιών άμεσα, θεωρώ ότι δεν θα υπάρξουν κίνητρα για επενδύσεις, και άρα για επανεκκίνηση της οικονομίας. Πιστεύω ότι η κυβέρνηση θα πρέπει άμεσα να προσπαθήσει να ανεβάσει την Κύπρο σε αυτούς τους δείκτες (που εκδίδονται κάθε χρόνο), και θα πρέπει να πάρει όλα τα αναγκαία μέτρα η Κύπρος να βρεθεί στις πρώτες 10 θέσεις και στους δύο προαναφερθέντες δείκτες στα επόμενα 2-4 χρόνια. Οι δυνατότητες υπάρχουν… Ο Αλέξανδρος Μιχαηλίδης είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και μέλος του ΔΣ της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου. Οι απόψεις που εκφράζονται είναι αυστηρά προσωπικές.
1. Registration of companies and cost thereof;
2. Immigration permits:
3. Liquidation of companies;
4. Speed of administration of justice;
And many more.
Ένα επιπλέον πρόβλημα στην όσο πιό πολύ γίνετε αντικειμενική "αντίληψη διαφθοράς" είναι το ποσοστό του πληθυσμού που έχει ωφεληθεί από αυτή την διαφθορά. Όλοι γνωρίζουμε πως εργάζονται τα πολιτικά κόμματα στην Κύπρο. Εάν τα π. κόμματα έχουν καταφέρει να "ωφελήσουν" ένα μεγάλο ποσοστό κόσμου, τότε είμαι σίγουρος ότι και η αντίληψη αυτών των πολιτών περί του τι εστί διαφθορά δεν συνάδει με την πραγματικότητα, και επομένως οι απαντήσεις τους είναι προκατειλημμένες.
Τώρα, ως μέλος που είστε του Δ.Σ. της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου, είμαι σίγουρος ότι γνωρίζετε καλύτερα από πολλούς άλλους ότι το ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ στη Κύπρο, βρίσκετε σε πλήρη στασιμότητα, λόγω της κατάστασης του τραπεζικού συστήματος που η ελλειπής εποπτεία του τέως Κεντρικού Τραπεζίτη και η απληστία - με τα αναγκαία επακόλουθα- των Golden Boys έχει επιφέρει.
ΥΓ Όταν λέω "απληστία" δεν αναφέρομαι σε μισθούς και bonus.
Οι απόψεις σου για τον τέως Διοικητή είναι γνωστές και σεβαστές. Ας αφήσουμε όμως το παρελθόν στες ερευνητικές επιτροπές, στες λαϊκές εφημερίδες, στα καφενεία και στη δικαιοσύνη, αν διέπράχθηκαν ατοπήματα. Και ας κοιτάξουμε μπροστά για να μην πέσουμε στο γκρεμό, επειδή εκεί πάμε, ολοταχώς, ενώ βλέπουμε πίσω.
Επιβάλλεται ο Δρ Μιχαηλίδης, ο κ. Σπανός και ο κ. Κοιλιάρης, με την ιδιότητα τους ως μέλη του ΔΣ της ΚΤΚ, να αφοσιώσουν το χρόνο τους και τη φαιάν ουσία τους στη σημερινή διοίκηση της Κεντρικής, που χρειάζεται άμεσα κάθε δυνατή βοήθεια μετά από τα πρόσφατα στραβοπατήματα. Να τους ευχυθούμε να επιτύχουν.
Δεν γνωρίζω όμως σε ποιά πρόσφατα "στραβοπατήματα" αναφέρεσαι ότι έχει υποπέσει η σημερινή διοίκηση της Κεντρικής.
Υποθέτω έχεις και εσύ, όπως και εγώ, τις απόψεις σου επί των δύο Διοικητών (τέως και νυν) - που ως γνωστό διίστανται.
Αλλά προτιμώ τον Επιλήσμονα. Διαφωνούμε για τον πρώην αλλά συμφωνούμε για τον Αλεξανδρινό.
Νομίζω όλοι συμφωνούμε στο ότι η Κύπρος σαν επιχειρησιακό κέντρο οφείλει, αν θέλει να παραμείνει ανταγωνιστική πέρα από το φορολογικό της πλαίσιο, να αναρριχηθεί στους πιο πάνω δείκτες. Παρόλα αυτά, ο στόχος που τίθεται για τις 10 πρώτες θέσεις, τουλάχιστον για τον δείκτη ease of doing business, είναι υπερμετρα αισιόδοξος λαμβάνοντας υπόψη ότι για τον υπολογισμό του υπάρχουν μετρήσεις για την διαθεσιμότητα πίστωσης, ασφάλεια επενδυτών, ηλεκτροδότηση, πραγματοποίηση συμβολαίων, παροχή αδειών κοκ. Με την υπάρχουσα κρίση αλλά και λαμβάνοντας υπόψη την αδυναμία που έχουμε επιδείξει για λήψη διορθωτικών (πόσο μάλλον προεραιτικών) αλλαγών, θα σας παρακαλούσα πέρα από τον στόχο που θέτεται να μας παρουσιάσεται μια σειρά από πιθανά και ρεαλιστικά μέτρα που θα μας οδηγούσαν στις πιο πάνω θέσεις του δείκτη. Δυστυχώς παραμένω απαισιόδοξος για την δυνατότητα μας σαν λαός και σαν κράτος να επιφέρουμε τέτοιες αλλαγές και ύποπτος ότι τέτοιου είδους μεγαλεπήβολοι στόχοι διατίθενται για εσωτερική κατανάλωση. Ευχαριστώ.
Αυτή η κατάσταση δεν είναι χαρακτηριστικό των Κυπρίων. Όσοι έχουν εργαστεί στο εξωτερικό γνωρίζουν να εκτιμούν χωρίς καμιά διάθεση υπερβολής την εργατικότητα και δημιουργικότητα των Κυπρίων όταν τις συγκρίνουν με ιδιότητες των ξένων.
Είναι μερικά βασικά στοιχεία μόνο που κατά την άποψη μου χρήζουν διόρθωσης έτσι που να απελευθερωθούν τα θετικά χαρακτηριστικά του κόσμου μας.
1. Να πάψει η μεμψιμοιρία και η εργολαβική βλακώδης συνεχής υποβολή από κάθε κατεύθυνση ότι είμαστε χάλια γιατί αυτό αξίζουμε.
2. Να διορθωθούν μερικά συστηματικά γνωρίσματα της οπισθοδρόμησης μας. Η ανεπαρκής απονομή δικαιοσύνης, η έλλειψη υγιούς ανταγωνισμού σε όλους τους τομείς της οικονομίας, από σχηματισμό τιμών παροχής υπηρεσιών και προϊόντων μέχρι την πρόσληψη και τον προβιβασμό και την παροχή αυξήσεων στην ευρύτερη δημόσια υπηρεσία (ιδέ και 3).
3. Να προωθηθούν οι νέοι και άξιοι. Οι προσαυξήσεις μισθών να δίνονται όχι με μόνη βάση τα έτη υπηρεσίας (δηλαδή απλά το γήρας), αλλά τη διασταυρωμένα εξακριβωμένη παραγωγικότητα και προσφορά του καθενός.
4. Οι συντεχνίες να αντιληφθούν ότι αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα πρόκλησης των προβλημάτων. Εκμεταλλεύτηκαν την αδυναμία των πολιτικών να αντισταθούν σε μαζικά αιτήματα και συντέλεσαν σε μεγάλο βαθμό στην πρόκληση της κρίσης.
5. Ο Συνεργατισμός να επανατοποθετήσει στόχους ή να διαλυθεί. Ο μόνος λόγος ύπαρξής του ήταν ευθύς εξ αρχής η αντιπαράθεση ανταγωνισμού σε τοκογλύφους δανειστές και εμπόρους. Αντ' αυτού, αφού με τη βοήθεια των συντεχνιών και των κομμάτων πήρε εκτεταμένα προνόμια, όπως την απαλλαγή από φορολογίες και ελέγχους, διαμοίρασε εξουσίες και προνόμια (δάνεια εκατομμυρίων και μισθούς ηγεμονικούς) στους αππέσσω και στο τέλος χρεοκόπησε, έστω και αν κανείς δεν το φωνάζει. Αν μπορεί να βοηθήσει στη διαμόρφωση τιμών προσφέροντας στον υγιή ανταγωνισμό, ας του δοθεί μια ευκαιρία, αλλοιώς...
6. Τέλος, για να υποβοηθηθεί η εξυγίανση της ευρύτερης δημόσιας υπηρεσίας, μια εισήγηση είναι να ζητηθεί από την Ευρώπη η έναρξη προγραμμάτων συστηματικής ανταλλαγής δημοσίων υπαλλήλων για καθορισμένο χρονικό διάστημα με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Έτσι θα μπορέσουν οι δικοί μας βαθμηδόν να αποκτήσουν εμπειρίες πέραν της Κύπρου και οι ξένοι εδώ να εξασκούν ένα είδος ελέγχου για τους δικούς μας και τη δουλειά τους.
Αλλά θα ήταν χρήσιμο να μελετούσαμε όλοι πιό βαθειά μερικά από τα αίτια της σημερινής μας κατάστασης. Στο πρόσφατο βιβλίο τους “Why Nations Fail. The Origins of Power, Prosperity and Poverty” οι καθηγητές Acemoglu (MIT) και Robinson (Harvard) διαχωρίζουν τα πολιτεύματα σε πετυχεμένα “inclusive” (περιληπτικά), όπου η οικονομία είναι ανοικτή και περιλαμβάνει όλους, και σε αποτυχεμένα “extractive” (απομυζητικά), όπου μιά ελίτ μονοπωλεί την οικονομία απομυζόντας τους υπόλοιπους.
Στο τόπο μας είχαμε τη τύχη των πλείστων νέων χωρών που “απελευθερώθηκαν” μετά από κάποιον επαναστατικόν αγώνα. Όπως στη Κούβα, στην Αλγερία, στο Βιετνάμ και αλλού, η εξουσία βρέθηκε στα χέρια των αγωνιστών που λίγο ή πολύ (ή και καθόλου) συμμετείχαν στον αγώνα μεν, αλλά δεν είχαν την απαραίτητη μόρφωση, πείρα και ήθος για να χειριστούν σωστά τα προβλήματα του τόπου και την μετεξέλιξη του τόπου σε σύγχρονη Ευρωπαϊκή πολιτεία. Αντ’ αυτού δημιούργησαν μια καθαρά “extractive” πολιτεία με ευνοούμενη τάξη τους πρώην αγωνιστές και τους μύριους υποστηρικτές που κατάφεραν να εξαγοράσουν με ακριβές θέσεις στο παραφουσκωμένο δημόσιο ή και με ανέξοδα πατριωτικά συνθήματα. Αυτό το εθνικόφρων βαθύ κράτος δεν θα αλλάξει εύκολα ή σύντομα, έστω και αν ένα-δυό πρόσφατα σκάνδαλα προμηνύουν το λυκόφως των αγωνιστών.
Στην αντίπερα όχθη το κομμουνιστικό κόμμα, παρά την αρχική του αντίθεση στον αγώνα, συμπαρατάχθηκε γρήγορα με την νέα τάξη πραγμάτων που σε δύο σημεία συμφωνούσε απόλυτα και με τη παραδοσιακή του ιδεολογία. Και οι αγωνιστές και το ΑΚΕΛ ήσαν εναντίον της δολίας Αλβιώνος, του ΝΑΤΟ και του ιμπεριαλισμού. Και οι αγωνιστές και το ΑΚΕΛ συμφωνούσαν απόλυτα (με ανταλλάγμα τη συμμετοχή στην απομυζητικήν εξουσία) σ’ ένα υπερμεγέθη δημόσιο τομέα όπου όλες οι σοβαρές επιχειρήσεις ανήκαν δήθεν στο λαό αλλά αξιοποιούνταν από ημετέρους. Το αριστερό βαθύ κράτος υπέστει σοβαρή ζημιά από την αποτυχεμένη πενταετία που πέρασε και από την έλλειψη ικανής ηγεσίας. Δεν φαίνεται να έχουν βρεί αξιόλογα στελέχη ή πειστικήν ιδεολογία για να ανακάμψουν σύντομα.
Tα ελλείματα στα Good Business Regulations και στο Corruption που αναφέρει ο Δρ Μιχαηλίδης είναι τα εμφανή συμπτώματα του απομυζητικού μοντέλου μας.
Υπάρχει ελπίς;
Εδώ είναι που χάσαμε το μέτρο στην Κύπρο. Μιλά κάποιος πολιτικός για την κατάσταση στις υπεραγορές ή στα περίπτερα; Ανοίγουν, φεσόνουν, κλείνουν, απολύουν, ξανανοίγουν, κλπ. Τσιμουδιά από τους πολιτικούς, και έτσι πρέπει να είναι γιατί δεν τους αφορά, αν θέλουν να αλλάξουν κάτι ας το αλλάξουν μέσα από την νομοθεσία.
Το Star System της Κύπρου είναι οι πολιτικοί. Ούτε τα μοντέλα, ούτε οι persones, ούτε οι τραγουδιστές, ούτε οι ραλλίστες ή οι επιχειρηματίες αλλά οι βουλευτές, οι υπουργοί, οι αρχηγοί κομμάτων.
Αν θέλουμε να το καταργήσουμε, θα πρέπει να μειώσουμε την επιρροή του. Μακριά τα χέρια από την Υγεία, ας γίνει το ΓΕΣΥ να πηγαίνει ο κάθε πολίτης σε όποιο γιατρό θέλει, μακριά τα χέρια από την Παιδεία, ας δίνουμε κουπόνι σε κάθε μαθητή να πάει σε όποιο σχολείο θέλει, μακριά τα χέρια από τις τράπεζες και τον Συνεργατισμό, ας γίνουν ιδιωτικές να χάνουν τα λεφτά τους οι ιδιώτες και όχι όλοι μας.
Στην Κύπρο, έχουμε παρεξηγήσει την έννοια του κράτους. Θα πρέπει να αλλάξει ο τρόπος σκέψης μας για το κράτος. Το κράτος είμαστε εμείς, από εμάς τα παίρνει και σε εμάς τα δίνει.
Ευχαριστώ,
Μιχάλης Οικονόμου,