Λιτότητα και αναδιάρθρωση: Το μάθημα που αγνοήθηκε*
05/02/2013
Μου δίνει ιδιαίτερη χαρά η ευκαιρία να πω τι πιστεύω για τη σημερινή κατάσταση στην Ευρώπη και το μέλλον της, γνώμες που εξέφρασα τελευταία και στην Ευρωπαϊκή βουλή, στον Όμιλο Σοσιαλιστών και Δημοκρατών βουλευτών. Μου δίνει ακόμα πιο πολλή χαρά που μαζί μου είναι η κ. Διαμαντοπούλου, με την οποία συνεργάστηκα για ένα μικρό χρονικό διάστημα όταν υπηρετούσε σαν Επίτροπος Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
1. Κρίση και ανεργία
Όπως και τότε, η συνεργασία μου με την Επιτροπή πάνω σε θέματα εργασίας και ανεργίας συνεχίζεται, με αρκετά συχνές επαφές με τον Επίτροπο Andor. Γιατί πιστεύω πως όσο και να έχουν σχεδόν μονοπωλήσει οι τραπεζίτες τα μαζικά μέσα ενημέρωσης, το πραγματικό δράμα της σημερινής κρίσης δεν είναι στις τράπεζες αλλά στα νοικοκυριά που δεν έχουν να φάνε λόγω της μάστιγας της ανεργίας, και στα εκατομμύρια νέων που δεν έχουν ακόμα δοκιμάσει την πρώτη τους δουλειά.
Είναι αδιανόητο χώρες στο επίπεδο ανάπτυξης και μόρφωσης της Ελλάδας και Ισπανίας να απασχολούν μόνο ένα στους δύο νέους και νέες. Μια τόσο μεγάλη ανεργία νέων είναι καταστρεπτική για την κοινωνία. Και ψυχρά οικονομικά να το δούμε το θέμα έχει αρνητικές επιπτώσεις πάνω σε όλους. Η επαγγελματική απόδοση των νέων που παραμένουν στη χώρα επηρεάζεται αρνητικά για πολλά χρόνια. Οι πιο φιλόδοξοι φεύγουν και φτιάχνουν καριέρα αλλού. Αλλά το πρόβλημα δεν είναι οικονομικό μόνο. Είναι κυρίως κοινωνικό. Ο άνεργος νέος αισθάνεται απομόνωση και κοινωνική απόρριψη. Βρίσκεται στα περιθώρια της κοινωνίας και πολλές φορές αντιμετωπίζει τη βία σαν τη μόνη διέξοδο. Η κατάσταση που αντιμετωπίζουμε σήμερα δεν μπορεί να συνεχιστεί και οπωσδήποτε δεν μπορεί να επαναληφθεί.
Σημειώνω πως το θέμα της αποψινής συνάντησης είναι «η κρίση ως μάθημα για το μέλλον». Δυστυχώς πολλά μαθήματα θα έπρεπε να τα είχαμε μάθει από προηγούμενες κρίσεις. Αυτό που περνάμε σήμερα το είχαν περάσει άλλες χώρες πιο παλιά. Συναντήσαμε τα ίδια προβλήματα ψηλής ανεργίας και τότε. Κάτι μάθαμε από τις παλιές εμπειρίες αλλά ξεχάσαμε τα πιο σημαντικά μαθήματα για τη μακροοικονομική πολιτική. Αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα που μας μαστίζει σήμερα. Η δική μου εργασία πάνω στην ανεργία χρωστά πολλά στις εμπειρίες της προηγούμενης μεγάλης κρίσης, της δεκαετία του 1980. Με τη σημερινή κρίση το μάθημα ολοκληρώνεται. Η έμφαση τότε ήταν στην αγορά εργασίας. Σήμερα είναι στη μακροοικονομία. Εκατοντάδες ερευνητές ασχολούνται σήμερα με τη νέα μακροοικονομία. Τι νέα μαθήματα πρωτοβγαίνουν;
2. Μαθήματα από τη σημερινή κρίση
Το πρώτο μάθημα, που οικονομολόγοι και πολιτικοί όλων των τάξεων φαίνεται να έχουν δεχτεί, είναι πως τα μεγάλα κρατικά χρέη πρέπει να καταπολεμηθούν, γιατί δεν επιτρέπουν την οικονομική ανάπτυξη. Ο καλύτερος δρόμος για οικονομική ανάπτυξη είναι μια εξ αποστάσεως συνεργασία μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Ο δημόσιος τομέας αναλαμβάνει την ευθύνη για υποδομές υψηλού επιπέδου με βάση τις ανάγκες και σχετικά πλεονεκτήματα της οικονομίας και ο ιδιωτικός τομέας ασχολείται με την παραγωγή.
Για να ευημερήσει και ν’ αναπτυχθεί σήμερα μια οικονομία χρειάζεται υψηλή ανταγωνιστικότητα και για να το πετύχει αυτό χρειάζονται υψηλού επιπέδου υποδομές και χαμηλή φορολογία. Αλλά αυτά δεν μπορούν να συνυπάρχουν με το πολύ χρέος. Το πολύ χρέος είτε δεν επιτρέπει την κατασκευή υποδομών γιατί το δημόσιο δεν μπορεί να τις αναλάβει αφού τα έσοδα του πάνε προς συντήρηση του χρέους, είτε η φορολογία που επιβάλλεται στον ιδιωτικό τομέα είναι τόσο ψηλή που δεν παραμένουν κίνητρα για πρωτοβουλία και παραγωγή. Το αποτέλεσμα είναι μια οικονομία που ατροφεί, αφού δεν έχει τη δυνατότητα να συναγωνιστεί με επιτυχία στις διεθνείς αγορές, και γυρίζει είτε προς την παρανομία (ρουσφέτι, φοροδιαφυγή, μαύρη αγορά) είτε προς απομόνωση, εγκλωβισμό και υποχώρηση του βιοτικού επιπέδου του λαού, όπως συμβαίνει στη Βιρμανία (Μιανμάρ) και Κούβα.
Αυτό είναι κάτι που δεν θέλουμε, ούτε για την Ελλάδα ούτε για την Κύπρο, και σας βεβαιώ πως ούτε και οι τροϊκανοί το επιθυμούν. Αντιθέτως, η μεγαλύτερη τους ανησυχία είναι πως τα χρέη τα οποία θα προκύψουν από τις απαιτήσεις των χωρών που ζητούν τη βοήθεια τους θα είναι τόσο ψηλά που η κατάσταση που έχω περιγράψει, με το φαύλο κύκλο της ανεπάρκειας παραγωγής και ψηλής φορολογίας, θα προκύψει. Αυτό είναι που εννοούν όταν μιλούν για μη βιώσιμο χρέος. Χρέος στα επίπεδα του 140% και πάνω του ετήσιου εθνικού προϊόντος δεν θεωρείται συναφές με σταθερή οικονομική ανάπτυξη.
Το δεύτερο μάθημα που πιστεύω έχουμε μάθει, από τις κρίσεις στην Ευρώπη και από την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων της Σοβιετικής Ένωσης και Ανατολικής Ευρώπης, είναι πως η παγκόσμια οικονομία έχει αλλάξει ριζικά. Σήμερα είναι πιο ανοικτή, ο ανταγωνισμός έχει γίνει πιο σκληρός και η τεχνολογία έχει αλλάξει μορφή. Έχει γίνει πιο ομοιόμορφη και πιο εύκολα αντιγράφεται. Δηλαδή δεν εξαρτάται πλέον από τι φυσικούς πόρους διαθέτει η κάθε χώρα και τι ειδικές συνθήκες τη χαρακτηρίζουν. Τα προϊόντα της Microsoft και της Apple χρησιμοποιούνται παντού, διευκολύνοντας το εμπόριο και την οικονομική ανάπτυξη.
Αυτό έχει σαν επακόλουθο πως για να ευημερήσει μια οικονομία στις σημερινές παγκόσμιες αγορές χρειάζεται εσωτερική ευελιξία. Πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίζει γρήγορα και θετικά τις νέες καταστάσεις που της παρουσιάζονται και τις οποίες δεν μπορεί να ελέγξει. Μα για να το πετύχει αυτό ο ιδιωτικός τομέας χρειάζεται γρήγορη εξυπηρέτηση από το δημόσιο χωρίς γραφειοκρατία, με άμεση παροχή υπηρεσιών. Και φυσικά χρειάζεται ευελιξία στην αγορά εργασίας για να μπορέσει ο επιχειρηματίας εργοδότης να αντιμετωπίσει μια κρίση χωρίς να χάσει την ανταγωνιστικότητα της εταιρείας του.
Οι εργατικές οργανώσεις πολλές φορές μιλούν ενάντια της ευελιξίας λες και σημαίνει περισσότερη ανεργία, περισσότερα κέρδη και χαμηλότερα ημερομίσθια. Δυστυχώς αυτή η αντιμετώπιση αγνοεί τα προβλήματα που δημιουργεί η ακαμψία και η χαμηλή ανταγωνιστικότητα, που είναι πάντα αρνητικά για τις εργατικές τάξεις. Οι πιο πετυχημένες οικονομίες στον κόσμο είναι οι οικονομίες που έχουν ευέλικτες αγορές, χαμηλό χρέος και ακολουθούν μια κοινωνική πολιτική που εξασφαλίζει το βιοτικό επίπεδο των άνεργων και νοικοκυριών με χαμηλά εισοδήματα και περιορίζει την ανισότητα που η νέα τεχνολογία τείνει να επεκτείνει.
3. Απαραίτητες μεταρρυθμίσεις
Πολλές χώρες, μετά τη σημερινή κρίση, βρέθηκαν με ψηλά χρέη και χαμηλά επίπεδα ανταγωνιστικότητας. Για τα χρέη δεν είναι μόνο οι εκάστοτε κυβερνήσεις που φέρουν την ευθύνη αλλά και το τραπεζικό σύστημα στο σύνολο του. Οπωσδήποτε κάτι πρέπει να αλλάξει στο τραπεζικό σύστημα και οι προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας πάνω σε αυτό το θέμα άρχισαν να φέρνουν αποτελέσματα. Θέλω να μιλήσω για τις επιπτώσεις της πολιτικής κατά του χρέους πάνω στην οικονομία, παρά για το λόγο που έχουμε τα ψηλά χρέη.
Για τα χαμηλά επίπεδα ανταγωνιστικότητας όμως η ευθύνη είναι συνήθως στους κοινωνικούς εταίρους (πολιτική εξουσία, εργοδοτικές και εργατικές οργανώσεις), γιατί στις πιο πολλές περιπτώσεις η έλλειψη ανταγωνιστικότητας οφείλεται σε πολιτικές στρεβλώσεις. Για παράδειγμα υπερβολικές διαδικασίες διορισμού και απόλυσης προσωπικού, ή υπερβολικοί περιορισμοί σε επαγγέλματα και ώρες λειτουργίας καταστημάτων και γραφείων.
Η καλύτερη εποχή για μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας είναι μια εποχή που αναπτύσσεται η οικονομία. Για παράδειγμα στη Κύπρο μετά το 2000, όταν έγινε η αίτηση για εισδοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ευρώ, υπήρχε μια μοναδική ευκαιρία για μεταρρύθμιση. Εκείνη την εποχή η οικονομία αναπτυσσόταν κατά 4% και θα μπορούσε άνετα να δεχτεί τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που χρειάζονται. Χάσαμε την ευκαιρία και σήμερα έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα πρόγραμμα με δύο ριζικές αλλαγές, στο δημοσιονομικό και στην αγορά εργασίας και προϊόντων. Θέλω να πω λίγα λόγια για τον τρόπο που αντιμετωπίζει η τρόικα τις μεταρρυθμίσεις.
Η τρόικα απαιτεί άμεση δημοσιονομική εξυγίανση και άμεση αλλαγή στη δομή εργασίας. Τα προβλήματα είναι δύο σε ένα τέτοιο σενάριο. Η δημοσιονομική εξυγίανση είναι κάπως πιο «εύκολο» να εφαρμοστεί γιατί αφορά κυβερνητικές αποφάσεις που επικυρώνονται από το κοινοβούλιο. Άμα υπάρχει πολιτική βούληση μπορεί να γίνει σε ελάχιστο χρονικό διάστημα (σε λογικά όρια). Οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας χρειάζονται περισσότερο χρόνο και περισσότερη προσπάθεια, γιατί αφορούν άμεσα τα προς το ζην οικογενειών και ατόμων και χρειάζεται χρόνος να δεχτούν νέες καταστάσεις τις οποίες πολύ πιθανόν είναι να θεωρήσουν χειρότερες από αυτές που είχαν πιο πριν.
Ακόμα πιο προβληματικό όμως είναι το ότι αφού εφαρμοστούν οι αλλαγές, χρειάζεται χρόνος να καρποφορήσουν. Εδώ έχουμε χρήσιμα στοιχεία από την εμπειρία άλλων χωρών. Η δημοσιονομική λιτότητα φέρνει συνήθως άμεσα αποτελέσματα. Τουλάχιστον αρχικά τα αποτελέσματα αυτά είναι αρνητικά για την αγορά εργασίας: Υψηλή ανεργία, πτώση στην επιχειρηματικότητα, και γενικά πτώση στο επίπεδο ζωής. Η διαρθρωτική μεταρρύθμιση στην αγορά εργασίας φέρνει αποτελέσματα πιο καθυστερημένα. Τα αποτελέσματα είναι θετικά αλλά δεν τα βλέπουμε για αρκετό καιρό. Έτσι με το πρόγραμμα που επιβάλει η τρόικα αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση που για να ανακάμψει η οικονομία πρέπει να τη δούμε πρώτα να χειροτερεύει. Είναι λες και πας στο γιατρό με μια κάπως σοβαρή αρρώστια και σου λέει για να σε γιατρέψω το φάρμακο θα σε κάνει πρώτα να αισθανθείς πολύ πιο άρρωστος από ότι αισθάνεσαι τώρα. Το πρόβλημα εδώ είναι που η χειροτέρευση μπορεί να σκοτώσει τον ασθενή.
4. Μαθήματα πριν από την κρίση: Αγγλία και Γερμανία
Το είδαμε αυτό στις μεταρρυθμίσεις της Margaret Thatcher στην Αγγλία. Το 1976 η Αγγλική οικονομία αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα και κάλεσε την τότε «τρόικα» να τη βοηθήσει, δηλαδή το ΔΝΤ αφού η ΕΚΤ και τα ταμεία της Κομισιόν δεν υπήρχαν ακόμα. Όπως και τώρα απαίτησαν μεταρρυθμίσεις, τις οποίες η εργατική κυβέρνηση της εποχής εκείνης δεν μπόρεσε να εφαρμόσει. Τα συνδικάτα που υποστήριζαν την κυβέρνηση ήταν αντίθετα, κατέβηκαν σε απεργίες, χώρισαν το εργατικό κίνημα και το Εργατικό Κόμμα έχασε την εξουσία για τα επόμενα 18 χρόνια. Την ξαναπήρε με τον Tony Blairκαι αφού μετατράπηκε από παραδοσιακό κόμμα της αριστεράς σε κόμμα του κέντρου με πολιτική του «Τρίτου Δρόμου».
Οι μεταρρυθμίσεις στην Αγγλία εφαρμόστηκαν μετά την εκλογή της Thatcher στην πρωθυπουργία το 1979. Το λάθος που έκανε η Thatcher ήταν κάτι παρόμοιο με το λάθος της σημερινής τρόικας. Επέβαλε αμέσως δημοσιονομική λιτότητα και άρχισε ριζικές μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας. Αλλά λόγω αντίστασης από τα συνδικάτα, και από το δικό της κόμμα ακόμα, οι μεταρρυθμίσεις καθυστέρησαν να εφαρμοστούν. Καθυστέρησαν ακόμα περισσότερο να φέρουν αποτέλεσμα. Έτσι η οικονομία μπήκε σε μια περίοδο κρίσης αμέσως μετά τη νίκη της στις εκλογές και η ανεργία ανέβηκε από το 5% που ήταν όταν κάλεσαν το ΔΝΤ στο 12% το 1983. Χρειάστηκαν ακόμα 3 χρόνια για να δει ο τόπος πτώση της ανεργίας, και χρειάστηκε και αλλαγή στην πολιτική λιτότητας, λίγο πριν τις εκλογές του 1987.
Έτσι βλέπουμε εδώ μία άμεση χειροτέρευση που κράτησε για 5 τουλάχιστον χρόνια στην αγορά εργασίας, και μια ανάκαμψη που όφειλε αρκετά στην αλλαγή δημοσιονομικής πολιτικής. Πρέπει όμως να πούμε πως οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας τελικά έφεραν θετικά αποτελέσματα που μαζί με μερικές άλλες μεταρρυθμίσεις των Blair και Brown έφεραν τον εκσυγχρονισμό και ανάπτυξη στην οικονομία κατά την περίοδο 1993-2007.
Τα ίδια βλέπουμε και στην περίπτωση της Γερμανίας. Η Γερμανία ήταν χώρα με πολλές στρεβλώσεις στην αγορά εργασίας και με χαμηλή επίδοση στην παραγωγικότητα. Το 2003 ο τότε Σοσιαλδημοκράτης καγκελάριος Schroeder είπε στην Ομοσπονδιακή Βουλή ότι αν δεν γίνουν σημαντικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, η χώρα θα χάσει την ανταγωνιστικότητα της στις διεθνείς αγορές και οι εξαγωγές της θα υποφέρουν. Οι μεταρρυθμίσεις εφαρμόστηκαν από το 2003 ως το 2005 αλλά είχαν την ευνοϊκή τους επίδραση στην οικονομία μετά το 2007. Δηλαδή η εφαρμογή και το αποτέλεσα καθυστέρησαν δύο χρόνια. Η Γερμανία φάνηκε τυχερή σε αυτό γιατί έκανε τις αλλαγές σε περίοδο ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας, έτσι δεν χρειάστηκε ταυτόχρονα να ακολουθήσει δημοσιονομική λιτότητα.
Αυτό που θέλω να συμπεράνω με αυτά τα παραδείγματα είναι το εξής. Παρά το ότι στο απώτερο μέλλον ο συνδυασμός λιτότητας και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα φέρει θετικά αποτελέσματα για την οικονομία, και είναι αναγκαίος, στο εγγύτερο μέλλον έχει αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί στη τελευταία ανάλυση να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη ζημιά στην οικονομία, και ακόμα χειρότερα στη κοινωνία. Είναι απαραίτητο κατά την εφαρμογή των μέτρων να λάβουμε υπ’ όψη τις αρνητικές αυτές βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις για να αποφευχθούν τα πολλά προβλήματα που μπορούν να δημιουργήσουν στην κοινωνία και στο πρόγραμμα αναδιάρθρωσης.
5. Η αγορά εργασίας κατά την αναδιάρθρωση
Μπορούν μήπως να αποφευχθούν τα βραχυπρόθεσμα προβλήματα; Δυστυχώς δεν μπορούν να αποφευχθούν τελείως, κυρίως σε κατάσταση παγκόσμιας κρίσης. Στο σημείο που φτάσαμε μπορούμε μόνο να αναζητήσουμε τρόπους που να ελαχιστοποιούν τις αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία. Σε αυτό το σημείο είναι που πιστεύω δεν είναι αργά να επιδιώξουμε μια πιο ευνοϊκή πορεία στα μέτρα λιτότητας. Η πιο εύκολη αλλαγή, που οπωσδήποτε θα βοηθούσε, είναι η καθυστέρηση πληρωμής του χρέους για να αποφευχθεί ένα κυπριακό κούρεμα, είτε στα ομόλογα είτε στις μεγάλες καταθέσεις. Πιστεύω όμως πως θα μπορούσαν να γίνουν ακόμα περισσότερα για να μειωθεί η αρνητική επίδραση της λιτότητας στην αγορά εργασίας.
Είναι πολλά δημοσιονομικά έξοδα που έχουν μορφή επένδυσης. Για παράδειγμα η εκπαίδευση και οι υποδομές. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα έξοδα γίνονται άμεσα και τα έσοδα από την επένδυση πραγματοποιούνται σε ένα, δύο ή και σε πιο πολλά χρόνια. Ας πάρουμε την εκπαίδευση σαν παράδειγμα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολογίζει πως η απόδοση της πανεπιστημιακής μόρφωσης στην Ευρώπη είναι κοντά στα 12%, δηλαδή για κάθε χρόνο πανεπιστημιακής μόρφωσης, το εισόδημα του φοιτητή, για τα επόμενα χρόνια στην καριέρα του, θα είναι πιο ψηλό από το εισόδημα του μη πτυχιούχου κατά 12%. Από αυτά τα 12% ο πτυχιούχος θα πληρώνει φόρο, ο οποίος θα προσφέρει στη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος. Έτσι βλέπουμε πως μια επένδυση στην εκπαίδευση σήμερα επιδρά αρνητικά πάνω στο έλλειμμα σήμερα αλλά θετικά σε μερικά χρόνια. Αν τώρα τα μέτρα λιτότητας έχουν σαν αποτέλεσμα μικρότερες επενδύσεις στην εκπαίδευση, μπορεί μεν να βοηθήσουν στη μείωση του ελλείμματος τώρα, αλλά θα βλάψουν στο μέλλον. Δηλαδή όταν πρόκειται για δημοσιονομικά έξοδα επενδυτικού χαρακτήρα, δεν έχει νόημα να επιβάλλεται λιτότητα.
Μέτρα που θεωρώ επενδυτικά στην αγορά εργασίας συμπεριλαμβάνουν όλα τα έξοδα για την καταπολέμηση της ανεργίας (εκτός από κοινωνικές ασφαλίσεις), μέτρα που βοηθούν τον άνεργο να πάρει πιο γρήγορα θέση εργασίας, και μέτρα που χορηγούν θέσεις στον ιδιωτικό τομέα. Η Γερμανία έχει δοκιμάσει εκτεταμένα προγράμματα επιχορηγήσεων στις αρχές της κρίσης και παρά τα αρχικά έξοδα, στο σύνολο τους, μετά από 2 ως 3 χρόνια, άφησαν καθαρά εισοδήματα στο δημόσιο. Οι χορηγήσεις βοήθησαν στο άνοιγμα νέων θέσεων εργασίας, ελάττωσαν την ανεργία, και μ’ αυτόν τον τρόπο είχαν σαν αποτέλεσμα πιο ψηλά εισοδήματα από τη φορολογία και πιο χαμηλά έξοδα πάνω σε επιδόματα ανεργίας. Χώρες σαν την Ελλάδα δεν μπορούν σήμερα να εφαρμόσουν τέτοια μέτρα εξ αιτίας του μνημονίου, που μου φαίνεται παράδοξο, αν όχι παράλογο.
Πιο συγκεκριμένα, υποστηρίζω πως στις διαπραγματεύσεις με την τρόικα θα πρέπει να επιμένουμε σε καθυστέρηση στα μέτρα λιτότητας, για να δοθεί περισσότερος χρόνος στις μεταρρυθμίσεις να φέρουν αποτελέσματα, και δεύτερο, στην εξαίρεση επενδυτικών μέτρων από τα μέτρα λιτότητας. Χαίρομαι που το ΔΝΤ έχει δημοσιεύσει τελευταία τα αποτελέσματα ερευνών, που δεν είναι μέρος της επίσημης του πολιτικής αλλά έχει σαν ένα από τους συγγραφείς το διευθυντή του τμήματος ερευνών Olivier Blanchard, που υποστηρίζει πάνω κάτω αυτά που λέω εδώ. Λυπούμαι ιδιαίτερα όμως που ακούω, παρά τις συστάσεις από την τρόικα, πως κόβονται αναπτυξιακά έργα σήμερα στη Κύπρο για να εξοικονομήσει ο τόπος λεφτά για ακόμα κανένα-δυο μήνες. Αυτή είναι η πολιτικά πιο εύκολη αντιμετώπιση της κρίσης αλλά και η πιο δυσμενής για την οικονομία και ανεργία.
Πιο συγκεκριμένα, θα εξαιρούσα από τη λιτότητα τα εξής μέτρα.
(α) Την εκπαίδευση. Η εκπαίδευση είναι το πιο σημαντικό επενδυτικό μέτρο που δεν πρέπει να επηρεαστεί από τη λιτότητα. Το πρόβλημα εδώ είναι το ότι εάν επιτρέψουμε την ποιότητα της μόρφωσης να χειροτερέψει λόγω περικοπών, τότε χάνουμε μια ολόκληρη γενιά νέων. Οι νέοι που φοιτούν στα σχολεία και πανεπιστήμια δεν θα επιστρέψουν να συμπληρώσουν τη μόρφωση τους όταν η οικονομία ανακάμψει, απλώς θα ζήσουν την υπόλοιπη τους ζωή με κατώτερη μόρφωση.
(β) Αναπτυξιακά έργα και έργα υποδομής. Εδώ είναι που άρχισαν οι περικοπές, αλλά όπως είδαμε και στις έρευνες του ΔΝΤ, τέτοιας μορφής έργα περιορίζουν την αύξηση της ανεργίας και βοηθούν την ανάπτυξη.
(γ) Προγράμματα μετεκπαίδευσης και άλλης βοήθειας προς τους άνεργους, για να είναι έτοιμοι να μπουν σε νέες θέσεις εργασίας όταν τους δοθεί η ευκαιρία. Το ότι οι θέσεις εργασίας που ανοίγουν τώρα είναι περιορισμένες δεν συνεπάγει πως οι άνεργοι δεν πρέπει να βοηθούνται με προγράμματα, γιατί χωρίς τέτοια βοήθεια οι γνώσεις τους και η διάθεση τους για δουλειά θα ατροφήσουν, και όταν τους δοθεί η ευκαιρία να πάρουν θέσεις εργασίας δεν θα είναι σε θέσει να ανταποκριθούν θετικά.
6. Τα δημοσιονομικά κατά την αναδιάρθρωση και μετά
Είναι γνωστό τώρα πως τα απαραίτητα μέτρα για μια σωστή δημοσιονομική και νομισματική πολιτική δεν αποφασίζονται και δεν εφαρμόζονται εύκολα σε ένα δημοκρατικό σύστημα. Στα δημοσιονομικά, η δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση θα επιλέξει πιο μεγάλα ελλείμματα από ότι απαιτεί μια σωστή οικονομική πολιτική. Στα νομισματικά θα επιλέξει πολιτική που θα φέρει πιο ψηλό πληθωρισμό. Για να εδραιώσουμε τους δημοκρατικούς μας θεσμούς και ταυτόχρονα να αποφύγουμε οικονομικά προβλήματα της μορφής που αντιμετωπίζουμε σήμερα, κάτι πρέπει να γίνει για να περιοριστούν τα ελλείμματα και ο πληθωρισμός. Οι οικονομολόγοι πάσχουν να καταλάβουν γιατί υπάρχουν αυτά τα προβλήματα, και ποια μπορεί να είναι η λύση τους. Στη νομισματική πολιτική έχουν καταλήξει κάπου και το μήνυμα έχει γίνει αντιληπτό. Οι κεντρικές τράπεζες στις μεγάλες δημοκρατίες του κόσμου έχουν γίνει τεχνοκρατικές, και εκτός από το διορισμό του διοικητή και τον προσδιορισμό των στόχων της νομισματικής πολιτικής, δεν υπάρχει επέμβαση από την πολιτική εξουσία. (Και ούτε επέμβαση από το διοικητή στη δημοσιονομική ή άλλης μορφής πολιτική του κράτους.)
Στα δημοσιονομικά οι έρευνες των οικονομολόγων δεν έχουν ακόμα επηρεάσει την πολιτική όσο επηρέασαν στη νομισματική πολιτική, αλλά πιστεύω πως μετά τη σημερινή δημοσιονομική κρίση η αντιμετώπιση του προβλήματος θα αλλάξει. Οπωσδήποτε, οι έρευνες πάνω στο πρόβλημα του υπερβολικού χρέους έχουν καταλήξει σε μερικά συμπεράσματα, που μπορούν να βοηθήσουν τον τόπο μας να ακολουθήσει στο μέλλον πιο σωστή δημοσιονομική πολιτική.
Πιστεύω πως είναι ακόμα νωρίς να πάρουμε από τα χέρια της εκτελεστικής εξουσίας τη δημοσιονομική πολιτική (όπως έχει γίνει με τη νομισματική πολιτική). Αντί αυτού, πιστεύω πως χρειάζεται μια ανεξάρτητη αρχή που να τσεκάρει, ας πούμε, τη δημοσιονομική πολιτική, και να κατατοπίζει τη Βουλή και τους πολίτες της χώρας για τις πραγματικές οικονομικές επιπτώσεις του ετήσιου προϋπολογισμού. Ο λόγος είναι απλός: Η ιστορία μας διδάσκει πως οι εκάστοτε κυβερνήσεις δεν είναι πολύ πρόθυμες να δώσουν όλα τα στοιχεία του προϋπολογισμού στη δημοσιότητα και να συζητήσουν ανοικτά όλες τις επιπτώσεις πάνω στην οικονομία. Ούτε η Βουλή ούτε και η κοινή γνώμη ξέρουν ακριβώς τι γίνεται. Ώσπου να το μάθουν, το κακό έγινε. Όχι πάντα βέβαια, γιατί υπάρχουν και εξαιρέσεις, αλλά το πρόβλημα είναι το ότι ώσπου να μάθει το κοινό ποιες είναι οι εξαιρέσεις, οι εκλογές έρχονται και φεύγουν, και η ευκαιρία που έχουμε σαν πολίτες να εκφράσουμε τη γνώμη μας χάνεται. Τα δημοσιονομικά μιας μοντέρνας οικονομίας έχουν γίνει εξ άλλου πολύ περίπλοκα, και οι πολιτικοί μπορεί να μην είναι ειδικοί πάνω στο θέμα. Μια δεύτερη γνώμη από επαγγελματίες οικονομολόγους είναι και ασφαλιστική δικλίδα και πηγή πληροφόρησης για το κοινό. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για μια χώρα σαν την Ελλάδα, όπου στο παρελθόν οι προβλέψεις του υπουργείου βγήκαν πιο αισιόδοξες από την πραγματικότητα, και τα στατιστικά στοιχεία που μπορεί να βοηθήσουν σε μια ανεξάρτητη μελέτη στο θέμα δίδονται στη δημοσιότητα με μεγάλες καθυστερήσεις.
Πολλές χώρες στην Ευρώπη και αλλού έχουν Συμβούλια Δημοσιονομικής Πολιτικής. Σκοπός τους είναι η επίβλεψη της δημοσιονομικής πολιτικής από ανεξάρτητους οικονομολόγους. Πρώτη το ξεκίνησε η Ολλανδία το 1947, και ακολούθησαν πολύ πιο πρόσφατα το Βέλγιο, Σουηδία, Αγγλία και άλλοι. Τα συμβούλια είναι μικρά, τα μέλη τους είναι εμπειρογνώμονες που δεν έχουν ασχοληθεί με την πολιτική, και διορίζονται για 5 συνήθως χρόνια (με δυνατότητα ανανέωσης). Ο τρόπος διορισμού είναι προβληματικός για χώρες σαν την Ελλάδα και την Κύπρο. Ο λόγος είναι πως πολλές φορές, όταν γίνονται διορισμοί σε Συμβούλια, ο κομματισμός κυριαρχεί και αντί να επιλέγεται ο πιο κατάλληλος άνθρωπος για τη θέση, διορίζεται ο επόμενος στη σειρά για μια καλή μεταχείριση από το κόμμα. Αυτό πρέπει να αποφευχθεί πάση θυσία, αν θα σωθεί ο τόπος (Ελλάδα ή Κύπρος!). Έτσι θα ‘λεγα, σαν αρχή, πως ο διορισμός των μελών του Συμβουλίου θα ήταν προτιμότερο να γίνεται από τη Βουλή παρά από το υπουργείο, και να λαμβάνει μέρος και η Κεντρική Τράπεζα στις διαβουλεύσεις. Στην Ελλάδα υπάρχει εμπειρία με ανεξάρτητες αρχές. Πχ, οι Ελλαδίτες φίλοι μου λένε πως ιδιαίτερα επιτυχημένη αρχή είναι ο Συνήγορος του Πολίτη.
Το Συμβούλιο Δημοσιονομικής Πολιτικής δεν έχει εκτελεστικές εξουσίες, γιατί ζούμε σε δημοκρατία και τα μέλη του εκλέγονται έμμεσα δημοκρατικά (μήπως δεν θα μπορούσε κανείς να πει το ίδιο και για την κεντρική τράπεζα;). Έχει όμως σαν υποχρέωση να κατατοπίζει το κοινό και τη Βουλή για τις πραγματικές επιπτώσεις της δημοσιονομικής πολιτικής, και να λέει καθαρά και απλά αν η κυβέρνηση τα λέει σωστά όταν βγάζει εκτιμήσεις για το μελλοντικό έλλειμμα και χρέος. Τώρα θα μπορούσε να πει κανείς, τι γίνεται αν το Συμβούλιο φωνάζει αλλά κανείς δεν του ακούει; Η εμπειρία που έχουμε από άλλα κράτη είναι η αντίθετη. Αν το Συμβούλιο έχει πολιτικά ανεξάρτητα μέλη, όταν φωνάξει ακούγεται. Έστω και αν η εκτελεστική εξουσία δεν ακούσει την αρχή, η Βουλή και η κοινή γνώμη την αναγκάζουν να ακούσει. Και αν και αυτό αποτύχει, θα το μάθουν οι διεθνείς αγορές και θα φωνάξουν πριν οι οίκοι αξιολόγησης προλάβουν ν’ αντιδράσουν με υποβαθμίσεις.
7. Τι μεταρρυθμίσεις χρειάζονται;
Τα κυριότερα σημεία οικονομικής μεταρρύθμισης που θα υποστήριζα είναι τα εξής:
Ίσως να σκέφτεστε τώρα, από πού κατέβηκε αυτός με τέτοιες ριζοσπαστικές ιδέες (ή, όπως τις είχε περιγράψει κάποτε μια κυπριακή εφημερίδα, νεοφιλελεύθερες, ένας όρος που ακόμα δεν έχω καταφέρει να καταλάβω). Αρκεί να σας πω, πως για μένα οι δύο ευρωπαϊκές χώρες που είναι πλησιέστερες στην κατάσταση που έχω περιγράψει είναι πολύ μακριά από το νεοφιλελευθερισμό (όπως τον καταλαβαίνω τουλάχιστον, σωστά ή όχι). Θα της έλεγα σοσιαλδημοκρατικές. Είναι η Ολλανδία και η Δανία.
Μπορεί τη Δανία να τη θεωρείτε από άλλο πλανήτη και ως εκ τούτου δύσκολη προς μίμηση. Εξ άλλου, στις έρευνες «ευτυχίας» των λαών, η Δανία έρχεται συνήθως πρώτη στην Ευρώπη ενώ η Ελλάδα τελευταία. Αλλά η Ολλανδία πριν μερικά χρόνια ήταν σε άσχημη κατάσταση, με χαμηλή παραγωγικότητα και πολύ ψηλή ανεργία. Τις μεταρρυθμίσεις που περιγράφω τις έκανε χωρίς αντιμαχίες, σε συνεννόηση με όλους τους κοινωνικούς εταίρους, προς το τέλος της δεκαετίας του 1980. Αυτή ήταν και η αρχή του συστήματος flexicurity που έχει υιοθετηθεί σήμερα σαν πολιτική από αρχηγούς κρατών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Έτσι με άλλα λόγια αυτό που χρειάζονται σήμερα Ελλάδα και Κύπρος δεν είναι τίποτα άλλο από ένα καλό σύστημα flexicurity, «ευελισφάλεια» στα Ελληνικά, σαν αυτό της Ολλανδίας.
Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του συστήματος flexicurity είναι ότι το δημόσιο αναλαμβάνει την προστασία του εισοδήματος του εργαζόμενου. Το πετυχαίνει με απ’ ευθείας μέτρα κατά της φτώχειας και ανισότητας, και όχι μέσω του εργοδότη, με μέτρα που του επιβάλλει δια νόμου. Ο εργοδότης κάνει αυτό που λέει ο όρος: Δημιουργεί θέσεις εργασίας. Ο εργαζόμενος κάνει και αυτός αυτό που λέει ο όρος: Πληροί αυτές τις θέσεις και μαζί με τον εργοδότη που προσφέρει το κεφάλαιο αποδίδει. Το κράτος επιβλέπει τη σχέση και ασφαλίζει το εισόδημα του εργαζομένου, σε περίπτωση ανεργίας ή προσωρινά χαμηλής παραγωγικότητας. Έτσι, αυστηρές γραφειοκρατικές διατυπώσεις για τη δημιουργία και κλείσιμο θέσεων εργασίας δεν έχουν θέση στη μοντέρνα οικονομία του flexicurity. Λογικά ελάχιστα ημερομίσθια, ας πούμε περίπου ως 50% του μέσου όρου και που μπορεί να διαφέρουν σε μερικά επαγγέλματα ή ηλικίες, μπορούν να προσφέρουν θετικά στην αγορά εργασίας, ενθαρρύνοντας τον εργαζόμενο, και τα υποστηρίζω.
Αυτό που θα ‘λεγα με βεβαιότητα, είναι πως αφού το δημόσιο εγγυηθεί το εισόδημα του άνεργου ή και του χαμηλά αμειβόμενου εργάτη, με ένα σύγχρονο σύστημα φορολογίας και κοινωνικών ασφαλίσεων, οι θέσεις εργασίας θα πολλαπλασιαστούν, τα κίνητρα για μετεκπαίδευση θα μεγιστοποιηθούν και η παραγωγικότητα και ανάπτυξη θα ανθίσουν. Δυστυχώς άλλη λύση δεν υπάρχει που να μπορεί να φέρει ανάπτυξη στη χώρα μας, μέσα στα ευρωπαϊκά δημοκρατικά πλαίσια που επιλέξαμε και που σαν μέρος του ελληνικού χώρου είμαστε μέρος των πρωτοπόρων.
Ο Χριστόφορος Πισσαρίδης είναι κάτοχος Νόμπελ (2010) στις Οικονομικές Επιστήμες.
*Ημερίδα ΟΠΕΚ με θέμα, Η Κρίση ως Μάθημα για το Μέλλον, Λευκωσία, 30.01.2013.
1. Κρίση και ανεργία
Όπως και τότε, η συνεργασία μου με την Επιτροπή πάνω σε θέματα εργασίας και ανεργίας συνεχίζεται, με αρκετά συχνές επαφές με τον Επίτροπο Andor. Γιατί πιστεύω πως όσο και να έχουν σχεδόν μονοπωλήσει οι τραπεζίτες τα μαζικά μέσα ενημέρωσης, το πραγματικό δράμα της σημερινής κρίσης δεν είναι στις τράπεζες αλλά στα νοικοκυριά που δεν έχουν να φάνε λόγω της μάστιγας της ανεργίας, και στα εκατομμύρια νέων που δεν έχουν ακόμα δοκιμάσει την πρώτη τους δουλειά.
Είναι αδιανόητο χώρες στο επίπεδο ανάπτυξης και μόρφωσης της Ελλάδας και Ισπανίας να απασχολούν μόνο ένα στους δύο νέους και νέες. Μια τόσο μεγάλη ανεργία νέων είναι καταστρεπτική για την κοινωνία. Και ψυχρά οικονομικά να το δούμε το θέμα έχει αρνητικές επιπτώσεις πάνω σε όλους. Η επαγγελματική απόδοση των νέων που παραμένουν στη χώρα επηρεάζεται αρνητικά για πολλά χρόνια. Οι πιο φιλόδοξοι φεύγουν και φτιάχνουν καριέρα αλλού. Αλλά το πρόβλημα δεν είναι οικονομικό μόνο. Είναι κυρίως κοινωνικό. Ο άνεργος νέος αισθάνεται απομόνωση και κοινωνική απόρριψη. Βρίσκεται στα περιθώρια της κοινωνίας και πολλές φορές αντιμετωπίζει τη βία σαν τη μόνη διέξοδο. Η κατάσταση που αντιμετωπίζουμε σήμερα δεν μπορεί να συνεχιστεί και οπωσδήποτε δεν μπορεί να επαναληφθεί.
Σημειώνω πως το θέμα της αποψινής συνάντησης είναι «η κρίση ως μάθημα για το μέλλον». Δυστυχώς πολλά μαθήματα θα έπρεπε να τα είχαμε μάθει από προηγούμενες κρίσεις. Αυτό που περνάμε σήμερα το είχαν περάσει άλλες χώρες πιο παλιά. Συναντήσαμε τα ίδια προβλήματα ψηλής ανεργίας και τότε. Κάτι μάθαμε από τις παλιές εμπειρίες αλλά ξεχάσαμε τα πιο σημαντικά μαθήματα για τη μακροοικονομική πολιτική. Αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα που μας μαστίζει σήμερα. Η δική μου εργασία πάνω στην ανεργία χρωστά πολλά στις εμπειρίες της προηγούμενης μεγάλης κρίσης, της δεκαετία του 1980. Με τη σημερινή κρίση το μάθημα ολοκληρώνεται. Η έμφαση τότε ήταν στην αγορά εργασίας. Σήμερα είναι στη μακροοικονομία. Εκατοντάδες ερευνητές ασχολούνται σήμερα με τη νέα μακροοικονομία. Τι νέα μαθήματα πρωτοβγαίνουν;
2. Μαθήματα από τη σημερινή κρίση
Το πρώτο μάθημα, που οικονομολόγοι και πολιτικοί όλων των τάξεων φαίνεται να έχουν δεχτεί, είναι πως τα μεγάλα κρατικά χρέη πρέπει να καταπολεμηθούν, γιατί δεν επιτρέπουν την οικονομική ανάπτυξη. Ο καλύτερος δρόμος για οικονομική ανάπτυξη είναι μια εξ αποστάσεως συνεργασία μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Ο δημόσιος τομέας αναλαμβάνει την ευθύνη για υποδομές υψηλού επιπέδου με βάση τις ανάγκες και σχετικά πλεονεκτήματα της οικονομίας και ο ιδιωτικός τομέας ασχολείται με την παραγωγή.
Για να ευημερήσει και ν’ αναπτυχθεί σήμερα μια οικονομία χρειάζεται υψηλή ανταγωνιστικότητα και για να το πετύχει αυτό χρειάζονται υψηλού επιπέδου υποδομές και χαμηλή φορολογία. Αλλά αυτά δεν μπορούν να συνυπάρχουν με το πολύ χρέος. Το πολύ χρέος είτε δεν επιτρέπει την κατασκευή υποδομών γιατί το δημόσιο δεν μπορεί να τις αναλάβει αφού τα έσοδα του πάνε προς συντήρηση του χρέους, είτε η φορολογία που επιβάλλεται στον ιδιωτικό τομέα είναι τόσο ψηλή που δεν παραμένουν κίνητρα για πρωτοβουλία και παραγωγή. Το αποτέλεσμα είναι μια οικονομία που ατροφεί, αφού δεν έχει τη δυνατότητα να συναγωνιστεί με επιτυχία στις διεθνείς αγορές, και γυρίζει είτε προς την παρανομία (ρουσφέτι, φοροδιαφυγή, μαύρη αγορά) είτε προς απομόνωση, εγκλωβισμό και υποχώρηση του βιοτικού επιπέδου του λαού, όπως συμβαίνει στη Βιρμανία (Μιανμάρ) και Κούβα.
Αυτό είναι κάτι που δεν θέλουμε, ούτε για την Ελλάδα ούτε για την Κύπρο, και σας βεβαιώ πως ούτε και οι τροϊκανοί το επιθυμούν. Αντιθέτως, η μεγαλύτερη τους ανησυχία είναι πως τα χρέη τα οποία θα προκύψουν από τις απαιτήσεις των χωρών που ζητούν τη βοήθεια τους θα είναι τόσο ψηλά που η κατάσταση που έχω περιγράψει, με το φαύλο κύκλο της ανεπάρκειας παραγωγής και ψηλής φορολογίας, θα προκύψει. Αυτό είναι που εννοούν όταν μιλούν για μη βιώσιμο χρέος. Χρέος στα επίπεδα του 140% και πάνω του ετήσιου εθνικού προϊόντος δεν θεωρείται συναφές με σταθερή οικονομική ανάπτυξη.
Το δεύτερο μάθημα που πιστεύω έχουμε μάθει, από τις κρίσεις στην Ευρώπη και από την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων της Σοβιετικής Ένωσης και Ανατολικής Ευρώπης, είναι πως η παγκόσμια οικονομία έχει αλλάξει ριζικά. Σήμερα είναι πιο ανοικτή, ο ανταγωνισμός έχει γίνει πιο σκληρός και η τεχνολογία έχει αλλάξει μορφή. Έχει γίνει πιο ομοιόμορφη και πιο εύκολα αντιγράφεται. Δηλαδή δεν εξαρτάται πλέον από τι φυσικούς πόρους διαθέτει η κάθε χώρα και τι ειδικές συνθήκες τη χαρακτηρίζουν. Τα προϊόντα της Microsoft και της Apple χρησιμοποιούνται παντού, διευκολύνοντας το εμπόριο και την οικονομική ανάπτυξη.
Αυτό έχει σαν επακόλουθο πως για να ευημερήσει μια οικονομία στις σημερινές παγκόσμιες αγορές χρειάζεται εσωτερική ευελιξία. Πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίζει γρήγορα και θετικά τις νέες καταστάσεις που της παρουσιάζονται και τις οποίες δεν μπορεί να ελέγξει. Μα για να το πετύχει αυτό ο ιδιωτικός τομέας χρειάζεται γρήγορη εξυπηρέτηση από το δημόσιο χωρίς γραφειοκρατία, με άμεση παροχή υπηρεσιών. Και φυσικά χρειάζεται ευελιξία στην αγορά εργασίας για να μπορέσει ο επιχειρηματίας εργοδότης να αντιμετωπίσει μια κρίση χωρίς να χάσει την ανταγωνιστικότητα της εταιρείας του.
Οι εργατικές οργανώσεις πολλές φορές μιλούν ενάντια της ευελιξίας λες και σημαίνει περισσότερη ανεργία, περισσότερα κέρδη και χαμηλότερα ημερομίσθια. Δυστυχώς αυτή η αντιμετώπιση αγνοεί τα προβλήματα που δημιουργεί η ακαμψία και η χαμηλή ανταγωνιστικότητα, που είναι πάντα αρνητικά για τις εργατικές τάξεις. Οι πιο πετυχημένες οικονομίες στον κόσμο είναι οι οικονομίες που έχουν ευέλικτες αγορές, χαμηλό χρέος και ακολουθούν μια κοινωνική πολιτική που εξασφαλίζει το βιοτικό επίπεδο των άνεργων και νοικοκυριών με χαμηλά εισοδήματα και περιορίζει την ανισότητα που η νέα τεχνολογία τείνει να επεκτείνει.
3. Απαραίτητες μεταρρυθμίσεις
Πολλές χώρες, μετά τη σημερινή κρίση, βρέθηκαν με ψηλά χρέη και χαμηλά επίπεδα ανταγωνιστικότητας. Για τα χρέη δεν είναι μόνο οι εκάστοτε κυβερνήσεις που φέρουν την ευθύνη αλλά και το τραπεζικό σύστημα στο σύνολο του. Οπωσδήποτε κάτι πρέπει να αλλάξει στο τραπεζικό σύστημα και οι προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας πάνω σε αυτό το θέμα άρχισαν να φέρνουν αποτελέσματα. Θέλω να μιλήσω για τις επιπτώσεις της πολιτικής κατά του χρέους πάνω στην οικονομία, παρά για το λόγο που έχουμε τα ψηλά χρέη.
Για τα χαμηλά επίπεδα ανταγωνιστικότητας όμως η ευθύνη είναι συνήθως στους κοινωνικούς εταίρους (πολιτική εξουσία, εργοδοτικές και εργατικές οργανώσεις), γιατί στις πιο πολλές περιπτώσεις η έλλειψη ανταγωνιστικότητας οφείλεται σε πολιτικές στρεβλώσεις. Για παράδειγμα υπερβολικές διαδικασίες διορισμού και απόλυσης προσωπικού, ή υπερβολικοί περιορισμοί σε επαγγέλματα και ώρες λειτουργίας καταστημάτων και γραφείων.
Η καλύτερη εποχή για μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας είναι μια εποχή που αναπτύσσεται η οικονομία. Για παράδειγμα στη Κύπρο μετά το 2000, όταν έγινε η αίτηση για εισδοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ευρώ, υπήρχε μια μοναδική ευκαιρία για μεταρρύθμιση. Εκείνη την εποχή η οικονομία αναπτυσσόταν κατά 4% και θα μπορούσε άνετα να δεχτεί τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που χρειάζονται. Χάσαμε την ευκαιρία και σήμερα έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα πρόγραμμα με δύο ριζικές αλλαγές, στο δημοσιονομικό και στην αγορά εργασίας και προϊόντων. Θέλω να πω λίγα λόγια για τον τρόπο που αντιμετωπίζει η τρόικα τις μεταρρυθμίσεις.
Η τρόικα απαιτεί άμεση δημοσιονομική εξυγίανση και άμεση αλλαγή στη δομή εργασίας. Τα προβλήματα είναι δύο σε ένα τέτοιο σενάριο. Η δημοσιονομική εξυγίανση είναι κάπως πιο «εύκολο» να εφαρμοστεί γιατί αφορά κυβερνητικές αποφάσεις που επικυρώνονται από το κοινοβούλιο. Άμα υπάρχει πολιτική βούληση μπορεί να γίνει σε ελάχιστο χρονικό διάστημα (σε λογικά όρια). Οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας χρειάζονται περισσότερο χρόνο και περισσότερη προσπάθεια, γιατί αφορούν άμεσα τα προς το ζην οικογενειών και ατόμων και χρειάζεται χρόνος να δεχτούν νέες καταστάσεις τις οποίες πολύ πιθανόν είναι να θεωρήσουν χειρότερες από αυτές που είχαν πιο πριν.
Ακόμα πιο προβληματικό όμως είναι το ότι αφού εφαρμοστούν οι αλλαγές, χρειάζεται χρόνος να καρποφορήσουν. Εδώ έχουμε χρήσιμα στοιχεία από την εμπειρία άλλων χωρών. Η δημοσιονομική λιτότητα φέρνει συνήθως άμεσα αποτελέσματα. Τουλάχιστον αρχικά τα αποτελέσματα αυτά είναι αρνητικά για την αγορά εργασίας: Υψηλή ανεργία, πτώση στην επιχειρηματικότητα, και γενικά πτώση στο επίπεδο ζωής. Η διαρθρωτική μεταρρύθμιση στην αγορά εργασίας φέρνει αποτελέσματα πιο καθυστερημένα. Τα αποτελέσματα είναι θετικά αλλά δεν τα βλέπουμε για αρκετό καιρό. Έτσι με το πρόγραμμα που επιβάλει η τρόικα αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση που για να ανακάμψει η οικονομία πρέπει να τη δούμε πρώτα να χειροτερεύει. Είναι λες και πας στο γιατρό με μια κάπως σοβαρή αρρώστια και σου λέει για να σε γιατρέψω το φάρμακο θα σε κάνει πρώτα να αισθανθείς πολύ πιο άρρωστος από ότι αισθάνεσαι τώρα. Το πρόβλημα εδώ είναι που η χειροτέρευση μπορεί να σκοτώσει τον ασθενή.
4. Μαθήματα πριν από την κρίση: Αγγλία και Γερμανία
Το είδαμε αυτό στις μεταρρυθμίσεις της Margaret Thatcher στην Αγγλία. Το 1976 η Αγγλική οικονομία αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα και κάλεσε την τότε «τρόικα» να τη βοηθήσει, δηλαδή το ΔΝΤ αφού η ΕΚΤ και τα ταμεία της Κομισιόν δεν υπήρχαν ακόμα. Όπως και τώρα απαίτησαν μεταρρυθμίσεις, τις οποίες η εργατική κυβέρνηση της εποχής εκείνης δεν μπόρεσε να εφαρμόσει. Τα συνδικάτα που υποστήριζαν την κυβέρνηση ήταν αντίθετα, κατέβηκαν σε απεργίες, χώρισαν το εργατικό κίνημα και το Εργατικό Κόμμα έχασε την εξουσία για τα επόμενα 18 χρόνια. Την ξαναπήρε με τον Tony Blairκαι αφού μετατράπηκε από παραδοσιακό κόμμα της αριστεράς σε κόμμα του κέντρου με πολιτική του «Τρίτου Δρόμου».
Οι μεταρρυθμίσεις στην Αγγλία εφαρμόστηκαν μετά την εκλογή της Thatcher στην πρωθυπουργία το 1979. Το λάθος που έκανε η Thatcher ήταν κάτι παρόμοιο με το λάθος της σημερινής τρόικας. Επέβαλε αμέσως δημοσιονομική λιτότητα και άρχισε ριζικές μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας. Αλλά λόγω αντίστασης από τα συνδικάτα, και από το δικό της κόμμα ακόμα, οι μεταρρυθμίσεις καθυστέρησαν να εφαρμοστούν. Καθυστέρησαν ακόμα περισσότερο να φέρουν αποτέλεσμα. Έτσι η οικονομία μπήκε σε μια περίοδο κρίσης αμέσως μετά τη νίκη της στις εκλογές και η ανεργία ανέβηκε από το 5% που ήταν όταν κάλεσαν το ΔΝΤ στο 12% το 1983. Χρειάστηκαν ακόμα 3 χρόνια για να δει ο τόπος πτώση της ανεργίας, και χρειάστηκε και αλλαγή στην πολιτική λιτότητας, λίγο πριν τις εκλογές του 1987.
Έτσι βλέπουμε εδώ μία άμεση χειροτέρευση που κράτησε για 5 τουλάχιστον χρόνια στην αγορά εργασίας, και μια ανάκαμψη που όφειλε αρκετά στην αλλαγή δημοσιονομικής πολιτικής. Πρέπει όμως να πούμε πως οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας τελικά έφεραν θετικά αποτελέσματα που μαζί με μερικές άλλες μεταρρυθμίσεις των Blair και Brown έφεραν τον εκσυγχρονισμό και ανάπτυξη στην οικονομία κατά την περίοδο 1993-2007.
Τα ίδια βλέπουμε και στην περίπτωση της Γερμανίας. Η Γερμανία ήταν χώρα με πολλές στρεβλώσεις στην αγορά εργασίας και με χαμηλή επίδοση στην παραγωγικότητα. Το 2003 ο τότε Σοσιαλδημοκράτης καγκελάριος Schroeder είπε στην Ομοσπονδιακή Βουλή ότι αν δεν γίνουν σημαντικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, η χώρα θα χάσει την ανταγωνιστικότητα της στις διεθνείς αγορές και οι εξαγωγές της θα υποφέρουν. Οι μεταρρυθμίσεις εφαρμόστηκαν από το 2003 ως το 2005 αλλά είχαν την ευνοϊκή τους επίδραση στην οικονομία μετά το 2007. Δηλαδή η εφαρμογή και το αποτέλεσα καθυστέρησαν δύο χρόνια. Η Γερμανία φάνηκε τυχερή σε αυτό γιατί έκανε τις αλλαγές σε περίοδο ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας, έτσι δεν χρειάστηκε ταυτόχρονα να ακολουθήσει δημοσιονομική λιτότητα.
Αυτό που θέλω να συμπεράνω με αυτά τα παραδείγματα είναι το εξής. Παρά το ότι στο απώτερο μέλλον ο συνδυασμός λιτότητας και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα φέρει θετικά αποτελέσματα για την οικονομία, και είναι αναγκαίος, στο εγγύτερο μέλλον έχει αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί στη τελευταία ανάλυση να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη ζημιά στην οικονομία, και ακόμα χειρότερα στη κοινωνία. Είναι απαραίτητο κατά την εφαρμογή των μέτρων να λάβουμε υπ’ όψη τις αρνητικές αυτές βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις για να αποφευχθούν τα πολλά προβλήματα που μπορούν να δημιουργήσουν στην κοινωνία και στο πρόγραμμα αναδιάρθρωσης.
5. Η αγορά εργασίας κατά την αναδιάρθρωση
Μπορούν μήπως να αποφευχθούν τα βραχυπρόθεσμα προβλήματα; Δυστυχώς δεν μπορούν να αποφευχθούν τελείως, κυρίως σε κατάσταση παγκόσμιας κρίσης. Στο σημείο που φτάσαμε μπορούμε μόνο να αναζητήσουμε τρόπους που να ελαχιστοποιούν τις αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία. Σε αυτό το σημείο είναι που πιστεύω δεν είναι αργά να επιδιώξουμε μια πιο ευνοϊκή πορεία στα μέτρα λιτότητας. Η πιο εύκολη αλλαγή, που οπωσδήποτε θα βοηθούσε, είναι η καθυστέρηση πληρωμής του χρέους για να αποφευχθεί ένα κυπριακό κούρεμα, είτε στα ομόλογα είτε στις μεγάλες καταθέσεις. Πιστεύω όμως πως θα μπορούσαν να γίνουν ακόμα περισσότερα για να μειωθεί η αρνητική επίδραση της λιτότητας στην αγορά εργασίας.
Είναι πολλά δημοσιονομικά έξοδα που έχουν μορφή επένδυσης. Για παράδειγμα η εκπαίδευση και οι υποδομές. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα έξοδα γίνονται άμεσα και τα έσοδα από την επένδυση πραγματοποιούνται σε ένα, δύο ή και σε πιο πολλά χρόνια. Ας πάρουμε την εκπαίδευση σαν παράδειγμα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολογίζει πως η απόδοση της πανεπιστημιακής μόρφωσης στην Ευρώπη είναι κοντά στα 12%, δηλαδή για κάθε χρόνο πανεπιστημιακής μόρφωσης, το εισόδημα του φοιτητή, για τα επόμενα χρόνια στην καριέρα του, θα είναι πιο ψηλό από το εισόδημα του μη πτυχιούχου κατά 12%. Από αυτά τα 12% ο πτυχιούχος θα πληρώνει φόρο, ο οποίος θα προσφέρει στη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος. Έτσι βλέπουμε πως μια επένδυση στην εκπαίδευση σήμερα επιδρά αρνητικά πάνω στο έλλειμμα σήμερα αλλά θετικά σε μερικά χρόνια. Αν τώρα τα μέτρα λιτότητας έχουν σαν αποτέλεσμα μικρότερες επενδύσεις στην εκπαίδευση, μπορεί μεν να βοηθήσουν στη μείωση του ελλείμματος τώρα, αλλά θα βλάψουν στο μέλλον. Δηλαδή όταν πρόκειται για δημοσιονομικά έξοδα επενδυτικού χαρακτήρα, δεν έχει νόημα να επιβάλλεται λιτότητα.
Μέτρα που θεωρώ επενδυτικά στην αγορά εργασίας συμπεριλαμβάνουν όλα τα έξοδα για την καταπολέμηση της ανεργίας (εκτός από κοινωνικές ασφαλίσεις), μέτρα που βοηθούν τον άνεργο να πάρει πιο γρήγορα θέση εργασίας, και μέτρα που χορηγούν θέσεις στον ιδιωτικό τομέα. Η Γερμανία έχει δοκιμάσει εκτεταμένα προγράμματα επιχορηγήσεων στις αρχές της κρίσης και παρά τα αρχικά έξοδα, στο σύνολο τους, μετά από 2 ως 3 χρόνια, άφησαν καθαρά εισοδήματα στο δημόσιο. Οι χορηγήσεις βοήθησαν στο άνοιγμα νέων θέσεων εργασίας, ελάττωσαν την ανεργία, και μ’ αυτόν τον τρόπο είχαν σαν αποτέλεσμα πιο ψηλά εισοδήματα από τη φορολογία και πιο χαμηλά έξοδα πάνω σε επιδόματα ανεργίας. Χώρες σαν την Ελλάδα δεν μπορούν σήμερα να εφαρμόσουν τέτοια μέτρα εξ αιτίας του μνημονίου, που μου φαίνεται παράδοξο, αν όχι παράλογο.
Πιο συγκεκριμένα, υποστηρίζω πως στις διαπραγματεύσεις με την τρόικα θα πρέπει να επιμένουμε σε καθυστέρηση στα μέτρα λιτότητας, για να δοθεί περισσότερος χρόνος στις μεταρρυθμίσεις να φέρουν αποτελέσματα, και δεύτερο, στην εξαίρεση επενδυτικών μέτρων από τα μέτρα λιτότητας. Χαίρομαι που το ΔΝΤ έχει δημοσιεύσει τελευταία τα αποτελέσματα ερευνών, που δεν είναι μέρος της επίσημης του πολιτικής αλλά έχει σαν ένα από τους συγγραφείς το διευθυντή του τμήματος ερευνών Olivier Blanchard, που υποστηρίζει πάνω κάτω αυτά που λέω εδώ. Λυπούμαι ιδιαίτερα όμως που ακούω, παρά τις συστάσεις από την τρόικα, πως κόβονται αναπτυξιακά έργα σήμερα στη Κύπρο για να εξοικονομήσει ο τόπος λεφτά για ακόμα κανένα-δυο μήνες. Αυτή είναι η πολιτικά πιο εύκολη αντιμετώπιση της κρίσης αλλά και η πιο δυσμενής για την οικονομία και ανεργία.
Πιο συγκεκριμένα, θα εξαιρούσα από τη λιτότητα τα εξής μέτρα.
(α) Την εκπαίδευση. Η εκπαίδευση είναι το πιο σημαντικό επενδυτικό μέτρο που δεν πρέπει να επηρεαστεί από τη λιτότητα. Το πρόβλημα εδώ είναι το ότι εάν επιτρέψουμε την ποιότητα της μόρφωσης να χειροτερέψει λόγω περικοπών, τότε χάνουμε μια ολόκληρη γενιά νέων. Οι νέοι που φοιτούν στα σχολεία και πανεπιστήμια δεν θα επιστρέψουν να συμπληρώσουν τη μόρφωση τους όταν η οικονομία ανακάμψει, απλώς θα ζήσουν την υπόλοιπη τους ζωή με κατώτερη μόρφωση.
(β) Αναπτυξιακά έργα και έργα υποδομής. Εδώ είναι που άρχισαν οι περικοπές, αλλά όπως είδαμε και στις έρευνες του ΔΝΤ, τέτοιας μορφής έργα περιορίζουν την αύξηση της ανεργίας και βοηθούν την ανάπτυξη.
(γ) Προγράμματα μετεκπαίδευσης και άλλης βοήθειας προς τους άνεργους, για να είναι έτοιμοι να μπουν σε νέες θέσεις εργασίας όταν τους δοθεί η ευκαιρία. Το ότι οι θέσεις εργασίας που ανοίγουν τώρα είναι περιορισμένες δεν συνεπάγει πως οι άνεργοι δεν πρέπει να βοηθούνται με προγράμματα, γιατί χωρίς τέτοια βοήθεια οι γνώσεις τους και η διάθεση τους για δουλειά θα ατροφήσουν, και όταν τους δοθεί η ευκαιρία να πάρουν θέσεις εργασίας δεν θα είναι σε θέσει να ανταποκριθούν θετικά.
6. Τα δημοσιονομικά κατά την αναδιάρθρωση και μετά
Είναι γνωστό τώρα πως τα απαραίτητα μέτρα για μια σωστή δημοσιονομική και νομισματική πολιτική δεν αποφασίζονται και δεν εφαρμόζονται εύκολα σε ένα δημοκρατικό σύστημα. Στα δημοσιονομικά, η δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση θα επιλέξει πιο μεγάλα ελλείμματα από ότι απαιτεί μια σωστή οικονομική πολιτική. Στα νομισματικά θα επιλέξει πολιτική που θα φέρει πιο ψηλό πληθωρισμό. Για να εδραιώσουμε τους δημοκρατικούς μας θεσμούς και ταυτόχρονα να αποφύγουμε οικονομικά προβλήματα της μορφής που αντιμετωπίζουμε σήμερα, κάτι πρέπει να γίνει για να περιοριστούν τα ελλείμματα και ο πληθωρισμός. Οι οικονομολόγοι πάσχουν να καταλάβουν γιατί υπάρχουν αυτά τα προβλήματα, και ποια μπορεί να είναι η λύση τους. Στη νομισματική πολιτική έχουν καταλήξει κάπου και το μήνυμα έχει γίνει αντιληπτό. Οι κεντρικές τράπεζες στις μεγάλες δημοκρατίες του κόσμου έχουν γίνει τεχνοκρατικές, και εκτός από το διορισμό του διοικητή και τον προσδιορισμό των στόχων της νομισματικής πολιτικής, δεν υπάρχει επέμβαση από την πολιτική εξουσία. (Και ούτε επέμβαση από το διοικητή στη δημοσιονομική ή άλλης μορφής πολιτική του κράτους.)
Στα δημοσιονομικά οι έρευνες των οικονομολόγων δεν έχουν ακόμα επηρεάσει την πολιτική όσο επηρέασαν στη νομισματική πολιτική, αλλά πιστεύω πως μετά τη σημερινή δημοσιονομική κρίση η αντιμετώπιση του προβλήματος θα αλλάξει. Οπωσδήποτε, οι έρευνες πάνω στο πρόβλημα του υπερβολικού χρέους έχουν καταλήξει σε μερικά συμπεράσματα, που μπορούν να βοηθήσουν τον τόπο μας να ακολουθήσει στο μέλλον πιο σωστή δημοσιονομική πολιτική.
Πιστεύω πως είναι ακόμα νωρίς να πάρουμε από τα χέρια της εκτελεστικής εξουσίας τη δημοσιονομική πολιτική (όπως έχει γίνει με τη νομισματική πολιτική). Αντί αυτού, πιστεύω πως χρειάζεται μια ανεξάρτητη αρχή που να τσεκάρει, ας πούμε, τη δημοσιονομική πολιτική, και να κατατοπίζει τη Βουλή και τους πολίτες της χώρας για τις πραγματικές οικονομικές επιπτώσεις του ετήσιου προϋπολογισμού. Ο λόγος είναι απλός: Η ιστορία μας διδάσκει πως οι εκάστοτε κυβερνήσεις δεν είναι πολύ πρόθυμες να δώσουν όλα τα στοιχεία του προϋπολογισμού στη δημοσιότητα και να συζητήσουν ανοικτά όλες τις επιπτώσεις πάνω στην οικονομία. Ούτε η Βουλή ούτε και η κοινή γνώμη ξέρουν ακριβώς τι γίνεται. Ώσπου να το μάθουν, το κακό έγινε. Όχι πάντα βέβαια, γιατί υπάρχουν και εξαιρέσεις, αλλά το πρόβλημα είναι το ότι ώσπου να μάθει το κοινό ποιες είναι οι εξαιρέσεις, οι εκλογές έρχονται και φεύγουν, και η ευκαιρία που έχουμε σαν πολίτες να εκφράσουμε τη γνώμη μας χάνεται. Τα δημοσιονομικά μιας μοντέρνας οικονομίας έχουν γίνει εξ άλλου πολύ περίπλοκα, και οι πολιτικοί μπορεί να μην είναι ειδικοί πάνω στο θέμα. Μια δεύτερη γνώμη από επαγγελματίες οικονομολόγους είναι και ασφαλιστική δικλίδα και πηγή πληροφόρησης για το κοινό. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για μια χώρα σαν την Ελλάδα, όπου στο παρελθόν οι προβλέψεις του υπουργείου βγήκαν πιο αισιόδοξες από την πραγματικότητα, και τα στατιστικά στοιχεία που μπορεί να βοηθήσουν σε μια ανεξάρτητη μελέτη στο θέμα δίδονται στη δημοσιότητα με μεγάλες καθυστερήσεις.
Πολλές χώρες στην Ευρώπη και αλλού έχουν Συμβούλια Δημοσιονομικής Πολιτικής. Σκοπός τους είναι η επίβλεψη της δημοσιονομικής πολιτικής από ανεξάρτητους οικονομολόγους. Πρώτη το ξεκίνησε η Ολλανδία το 1947, και ακολούθησαν πολύ πιο πρόσφατα το Βέλγιο, Σουηδία, Αγγλία και άλλοι. Τα συμβούλια είναι μικρά, τα μέλη τους είναι εμπειρογνώμονες που δεν έχουν ασχοληθεί με την πολιτική, και διορίζονται για 5 συνήθως χρόνια (με δυνατότητα ανανέωσης). Ο τρόπος διορισμού είναι προβληματικός για χώρες σαν την Ελλάδα και την Κύπρο. Ο λόγος είναι πως πολλές φορές, όταν γίνονται διορισμοί σε Συμβούλια, ο κομματισμός κυριαρχεί και αντί να επιλέγεται ο πιο κατάλληλος άνθρωπος για τη θέση, διορίζεται ο επόμενος στη σειρά για μια καλή μεταχείριση από το κόμμα. Αυτό πρέπει να αποφευχθεί πάση θυσία, αν θα σωθεί ο τόπος (Ελλάδα ή Κύπρος!). Έτσι θα ‘λεγα, σαν αρχή, πως ο διορισμός των μελών του Συμβουλίου θα ήταν προτιμότερο να γίνεται από τη Βουλή παρά από το υπουργείο, και να λαμβάνει μέρος και η Κεντρική Τράπεζα στις διαβουλεύσεις. Στην Ελλάδα υπάρχει εμπειρία με ανεξάρτητες αρχές. Πχ, οι Ελλαδίτες φίλοι μου λένε πως ιδιαίτερα επιτυχημένη αρχή είναι ο Συνήγορος του Πολίτη.
Το Συμβούλιο Δημοσιονομικής Πολιτικής δεν έχει εκτελεστικές εξουσίες, γιατί ζούμε σε δημοκρατία και τα μέλη του εκλέγονται έμμεσα δημοκρατικά (μήπως δεν θα μπορούσε κανείς να πει το ίδιο και για την κεντρική τράπεζα;). Έχει όμως σαν υποχρέωση να κατατοπίζει το κοινό και τη Βουλή για τις πραγματικές επιπτώσεις της δημοσιονομικής πολιτικής, και να λέει καθαρά και απλά αν η κυβέρνηση τα λέει σωστά όταν βγάζει εκτιμήσεις για το μελλοντικό έλλειμμα και χρέος. Τώρα θα μπορούσε να πει κανείς, τι γίνεται αν το Συμβούλιο φωνάζει αλλά κανείς δεν του ακούει; Η εμπειρία που έχουμε από άλλα κράτη είναι η αντίθετη. Αν το Συμβούλιο έχει πολιτικά ανεξάρτητα μέλη, όταν φωνάξει ακούγεται. Έστω και αν η εκτελεστική εξουσία δεν ακούσει την αρχή, η Βουλή και η κοινή γνώμη την αναγκάζουν να ακούσει. Και αν και αυτό αποτύχει, θα το μάθουν οι διεθνείς αγορές και θα φωνάξουν πριν οι οίκοι αξιολόγησης προλάβουν ν’ αντιδράσουν με υποβαθμίσεις.
7. Τι μεταρρυθμίσεις χρειάζονται;
Τα κυριότερα σημεία οικονομικής μεταρρύθμισης που θα υποστήριζα είναι τα εξής:
- Η παραγωγή πρέπει να είναι στα χέρια του ιδιωτικού τομέα. Αν υπάρχουν κλάδοι που θεωρούνται πολύ ευαίσθητοι για τον ιδιωτικό τομέα ας παραμείνουν στο δημόσιο, αλλά θα πρέπει η διοίκηση τους να είναι αντίστοιχη με αυτή μιας ιδιωτικής εταιρίας. Ένα τέτοιο σύστημα εξασφαλίζει την ανταγωνιστικότητα που είναι απαραίτητη σε μια ανοικτή οικονομία.
- Το κράτος, εκτός από τις πολιτικές του εξουσίες, στον οικονομικό τομέα ασχολείται μόνο με υποδομές, την ανισότητα και προστασία του άνεργου και χαμηλά αμειβόμενου νοικοκυριού. Δηλαδή το κράτος βοηθά τον ιδιωτικό τομέα στην ανάπτυξη και κοινωνική αξιοπρέπεια.
- Ο εργοδότης έχει ευελιξία στην εκλογή αριθμού θέσεων εργασίας, ωραρίου και απολύσεων, μέσα στα πλαίσια των κανόνων καλής απασχόλησης του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας που εδρεύει στη Γενεύη ή του ΟΟΣΑ, που εδρεύει στο Παρίσι.
- Οι μισθοί, και ίσως άλλοι όροι εργασίας (όπως υπερωρίες κλπ.), καθορίζονται με συλλογικές συμβάσεις μετά από διαβουλεύσεις μεταξύ των κοινωνικών εταίρων. Είναι απαραίτητο οι μισθοί να αντανακλούν την παραγωγικότητα της εταιρείας και εργαζομένου, και όχι τη δύναμη και πολιτική επιρροή της συντεχνίας ή του εργοδότη. Τα μονοπώλια καταργούνται και από τις δύο πλευρές, εργάτη και εργοδότη
Ίσως να σκέφτεστε τώρα, από πού κατέβηκε αυτός με τέτοιες ριζοσπαστικές ιδέες (ή, όπως τις είχε περιγράψει κάποτε μια κυπριακή εφημερίδα, νεοφιλελεύθερες, ένας όρος που ακόμα δεν έχω καταφέρει να καταλάβω). Αρκεί να σας πω, πως για μένα οι δύο ευρωπαϊκές χώρες που είναι πλησιέστερες στην κατάσταση που έχω περιγράψει είναι πολύ μακριά από το νεοφιλελευθερισμό (όπως τον καταλαβαίνω τουλάχιστον, σωστά ή όχι). Θα της έλεγα σοσιαλδημοκρατικές. Είναι η Ολλανδία και η Δανία.
Μπορεί τη Δανία να τη θεωρείτε από άλλο πλανήτη και ως εκ τούτου δύσκολη προς μίμηση. Εξ άλλου, στις έρευνες «ευτυχίας» των λαών, η Δανία έρχεται συνήθως πρώτη στην Ευρώπη ενώ η Ελλάδα τελευταία. Αλλά η Ολλανδία πριν μερικά χρόνια ήταν σε άσχημη κατάσταση, με χαμηλή παραγωγικότητα και πολύ ψηλή ανεργία. Τις μεταρρυθμίσεις που περιγράφω τις έκανε χωρίς αντιμαχίες, σε συνεννόηση με όλους τους κοινωνικούς εταίρους, προς το τέλος της δεκαετίας του 1980. Αυτή ήταν και η αρχή του συστήματος flexicurity που έχει υιοθετηθεί σήμερα σαν πολιτική από αρχηγούς κρατών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Έτσι με άλλα λόγια αυτό που χρειάζονται σήμερα Ελλάδα και Κύπρος δεν είναι τίποτα άλλο από ένα καλό σύστημα flexicurity, «ευελισφάλεια» στα Ελληνικά, σαν αυτό της Ολλανδίας.
Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του συστήματος flexicurity είναι ότι το δημόσιο αναλαμβάνει την προστασία του εισοδήματος του εργαζόμενου. Το πετυχαίνει με απ’ ευθείας μέτρα κατά της φτώχειας και ανισότητας, και όχι μέσω του εργοδότη, με μέτρα που του επιβάλλει δια νόμου. Ο εργοδότης κάνει αυτό που λέει ο όρος: Δημιουργεί θέσεις εργασίας. Ο εργαζόμενος κάνει και αυτός αυτό που λέει ο όρος: Πληροί αυτές τις θέσεις και μαζί με τον εργοδότη που προσφέρει το κεφάλαιο αποδίδει. Το κράτος επιβλέπει τη σχέση και ασφαλίζει το εισόδημα του εργαζομένου, σε περίπτωση ανεργίας ή προσωρινά χαμηλής παραγωγικότητας. Έτσι, αυστηρές γραφειοκρατικές διατυπώσεις για τη δημιουργία και κλείσιμο θέσεων εργασίας δεν έχουν θέση στη μοντέρνα οικονομία του flexicurity. Λογικά ελάχιστα ημερομίσθια, ας πούμε περίπου ως 50% του μέσου όρου και που μπορεί να διαφέρουν σε μερικά επαγγέλματα ή ηλικίες, μπορούν να προσφέρουν θετικά στην αγορά εργασίας, ενθαρρύνοντας τον εργαζόμενο, και τα υποστηρίζω.
Αυτό που θα ‘λεγα με βεβαιότητα, είναι πως αφού το δημόσιο εγγυηθεί το εισόδημα του άνεργου ή και του χαμηλά αμειβόμενου εργάτη, με ένα σύγχρονο σύστημα φορολογίας και κοινωνικών ασφαλίσεων, οι θέσεις εργασίας θα πολλαπλασιαστούν, τα κίνητρα για μετεκπαίδευση θα μεγιστοποιηθούν και η παραγωγικότητα και ανάπτυξη θα ανθίσουν. Δυστυχώς άλλη λύση δεν υπάρχει που να μπορεί να φέρει ανάπτυξη στη χώρα μας, μέσα στα ευρωπαϊκά δημοκρατικά πλαίσια που επιλέξαμε και που σαν μέρος του ελληνικού χώρου είμαστε μέρος των πρωτοπόρων.
Ο Χριστόφορος Πισσαρίδης είναι κάτοχος Νόμπελ (2010) στις Οικονομικές Επιστήμες.
*Ημερίδα ΟΠΕΚ με θέμα, Η Κρίση ως Μάθημα για το Μέλλον, Λευκωσία, 30.01.2013.
24 σχόλια
on 05/02/2013
Ευχαριστούμε για τις χρήσιμες παρατηρήσεις σας και τη συμβολή σας στο δημόσιο διάλολο.
Θα εκτιμούσαμε αν μπορείτε να γίνεται πιο σαφής για το βαθμό flexicurity που υπάρχει στην Κύπρο σε σχέση με άλλες χώρες. Υπάρχουν αξιόπιστες μετρήσεις για αυτά;
Με τα λίγα που ξέρω, στους πλείστους κλάδους μπορεις να απολύσεις και να προσλάβεις ένα υπάλληλο με συνοπτικές διαδικασίες, και υπάρχει κάποια ελάχιστη πρόνοια για όσους μένουν άνεργοι.
Θα εκτιμούσαμε αν μπορείτε να γίνεται πιο σαφής για το βαθμό flexicurity που υπάρχει στην Κύπρο σε σχέση με άλλες χώρες. Υπάρχουν αξιόπιστες μετρήσεις για αυτά;
Με τα λίγα που ξέρω, στους πλείστους κλάδους μπορεις να απολύσεις και να προσλάβεις ένα υπάλληλο με συνοπτικές διαδικασίες, και υπάρχει κάποια ελάχιστη πρόνοια για όσους μένουν άνεργοι.
on 05/02/2013
Δεν ξέρουμε πώς συγκρίνεται η Κύπρος με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης γιατί τα στοιχεία επεξεργάζονται στον ΟΟΣΑ που δεν ασχολείται με την Κύπρο λόγω Τουρκίας, που είναι μέλος (και μετά παραπονιούνται με την στάση μας στην ΕΕ, παρά το ότι είναι θετική). Θα έλεγα πως στον ιδιωτικό τομέα υπάρχει αρκετή ευελιξία στην αγορά εργασίας εκτός αν η θέση καλύπτεται από συλλογικές συμβάσεις, δεν υπάρχει ευελιξία στην αγορά προϊόντων και δεν υπάρχει ευελιξία σε οτιδήποτε έχει να κάνει με τον δημόσιο τομέα (συμπεριλαμβανομένων και ημικρατικών). Aλλά χωρίς ακριβή στατιστικά στοιχεία δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτα βέβαιοι.
on 05/02/2013
Πολύ ωραία αυτά που λέτε, ειδικά για το flexicurity. Θα είσασταν πιο σωστός όμως αν μέσα σε όλα αυτά που προτείνατε, παρουσιάζατε πρακτικές εισηγήσεις (και όχι θεωρίες) για αυστηρότερο εποπτικό και ρυθμιστικό ρόλο του κράτους και των ανεξαρτήτων θεσμών (ΚΤΚ, ΕΚ, ΕΠΑ, κτλ) που στην Κύπρο ειναι ανύπαρκτοι ή οι όποιες αποφάσεις τους ακυρώθηκαν στα δικαστήρια.
Δυστυχώς, αυτά που εισηγήστε (όπως και αυτά που εισηγούνται και οι υπόλοιποι θιασώτες της ελεύθερης αγοράς) έχουν ως στόχο τους μισθωτούς (στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα) ωσάν να έχουν το πλήρες φταίξιμο για το δημοσιονομικό κατάντημα της χώρας μας.
Που είναι οι συγκεκριμένες εισηγήσεις για την τιμωρία των υπευθύνων (κρατικών και ημικρατικών αξιωματούχων, τραπεζιτών, και άλλων) που άμεσα ή έμμεσα φέρουν ολοκληρωτικά την ευθύνη για το σημερινό κατάντημα. Η κοινωνία της μάζας των πολιτών της μεσαίας και χαμηλής τάξης δεν μπορεί να σηκώσει το οικονομικό βάρος και αυτης της ασυδοσίας και να συγχωρήσει και πάλι τους υπεύθυνους όπως έγινε με τη χρηματιστηριακή φούσκα του 1999-2000, τη φούσκα των ακινήτων του 2007-9 αλλά και των συσσωρευμένων λαθών όλων των κυβερνήσεων συμπεριλαμβανομένης και της παρούσας, που δημιούργησαν το συνολικό δημοσιονομικό πρόβλημα των 15 και πλέον δισ.
Αρά λοιπόν, ο λαός και πάλι θα πληρώσει τα σπασμένα. Η ανώτερη τάξη (οι πλούσιοι, οι γιατροί, οι δικηγόροι, οι επιχειρηματίες, οι γαιοκτήμονες και άλλοι) θα πληρώσουν τουλάχιστον το ελάχιστο;
Το αίσθημα δικαίου του λαού θα ικανοποιηθεί έστω και κατά το ελάχιστο αυτή τη φορά;
Δυστυχώς, αυτά που εισηγήστε (όπως και αυτά που εισηγούνται και οι υπόλοιποι θιασώτες της ελεύθερης αγοράς) έχουν ως στόχο τους μισθωτούς (στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα) ωσάν να έχουν το πλήρες φταίξιμο για το δημοσιονομικό κατάντημα της χώρας μας.
Που είναι οι συγκεκριμένες εισηγήσεις για την τιμωρία των υπευθύνων (κρατικών και ημικρατικών αξιωματούχων, τραπεζιτών, και άλλων) που άμεσα ή έμμεσα φέρουν ολοκληρωτικά την ευθύνη για το σημερινό κατάντημα. Η κοινωνία της μάζας των πολιτών της μεσαίας και χαμηλής τάξης δεν μπορεί να σηκώσει το οικονομικό βάρος και αυτης της ασυδοσίας και να συγχωρήσει και πάλι τους υπεύθυνους όπως έγινε με τη χρηματιστηριακή φούσκα του 1999-2000, τη φούσκα των ακινήτων του 2007-9 αλλά και των συσσωρευμένων λαθών όλων των κυβερνήσεων συμπεριλαμβανομένης και της παρούσας, που δημιούργησαν το συνολικό δημοσιονομικό πρόβλημα των 15 και πλέον δισ.
Αρά λοιπόν, ο λαός και πάλι θα πληρώσει τα σπασμένα. Η ανώτερη τάξη (οι πλούσιοι, οι γιατροί, οι δικηγόροι, οι επιχειρηματίες, οι γαιοκτήμονες και άλλοι) θα πληρώσουν τουλάχιστον το ελάχιστο;
Το αίσθημα δικαίου του λαού θα ικανοποιηθεί έστω και κατά το ελάχιστο αυτή τη φορά;
on 05/02/2013
Διάβασα με ενδιαφέρον τις σκέψεις του κ. Πισσαρίδη στο πρόβλημα που καλείται η Ευρώπη και ιδιαίτερα η Ελλάδα και η Κύπρος, να λύσει πριν την οικονομική και σε μεγάλο βαθμό,κοινωνική, καταστροφή.
Σε κάποιο σημείο γράφει, " Η κατάσταση που αντιμετωπίζουμε σήμερα ..... και οπωσδήποτε δεν μπορεί να επαναληφθεί".
Σίγουρα ο κ. Πισσαρίδης εννοούσε ... δεν ΠΡΕΠΕΙ να επαναληφθεί.
Το Nobel στις Οικονομικές Επιστήμες έχει απονεμηθεί σε 71 οικονομολόγους και ακόμη (με όλο το σέβας) μας αναλύουν/επεξηγούν τους λόγους που δεν πρόβλεψαν/απέτρεψαν τις οικονομικές κρίσεις. Φυσικά είναι πολύ χρήσιμο όταν προτείνουν ορθούς τρόπους αντιμετώπισης της.
Οι γνώσεις του κ.Πισσαρίδη σε θέματα Εργασίας και Οικονομίας είναι σεβαστές και αναγνωρισμένες. Όμως είναι 2 ξεχωριστά υπουργεία. Ποιό από τα δυό νομίζετε θα του προταθεί? ( Εάν καλά θυμάμαι κάποτε ο κ. Τάσσος Παπαδόπουλος κατείχε ταυτοχρόνως 2 υπουργεία - Υγείας και Εργασίας).
Σε κάποιο σημείο γράφει, " Η κατάσταση που αντιμετωπίζουμε σήμερα ..... και οπωσδήποτε δεν μπορεί να επαναληφθεί".
Σίγουρα ο κ. Πισσαρίδης εννοούσε ... δεν ΠΡΕΠΕΙ να επαναληφθεί.
Το Nobel στις Οικονομικές Επιστήμες έχει απονεμηθεί σε 71 οικονομολόγους και ακόμη (με όλο το σέβας) μας αναλύουν/επεξηγούν τους λόγους που δεν πρόβλεψαν/απέτρεψαν τις οικονομικές κρίσεις. Φυσικά είναι πολύ χρήσιμο όταν προτείνουν ορθούς τρόπους αντιμετώπισης της.
Οι γνώσεις του κ.Πισσαρίδη σε θέματα Εργασίας και Οικονομίας είναι σεβαστές και αναγνωρισμένες. Όμως είναι 2 ξεχωριστά υπουργεία. Ποιό από τα δυό νομίζετε θα του προταθεί? ( Εάν καλά θυμάμαι κάποτε ο κ. Τάσσος Παπαδόπουλος κατείχε ταυτοχρόνως 2 υπουργεία - Υγείας και Εργασίας).
on 05/02/2013
Εξαιρετικό το άρθρο του νομπελίστα καθηγητή μας.Δύο σχόλια θα κάνω.Το πρώτο αφορά τον απερχόμενο πρόεδρο,ο οποίος θα χαρακτήριζε τις απόψεις του κ.Πισσαρίδη σαν μνημείο νεοφιλελευθερισμού,γιαυτό και ρήμαξε την οικονομία μας.Το δεύτερο,απευθύνεται υπο τύπον ευχής στον επόμενο πρόεδρο.Να συστήσει αμέσως Συμβούλιο Δημοσιονομικής Πολιτικής,με πρόεδρο τον κ.Πισσαρίδη,αν βέβαια αποδέχεται ο ίδιος να μας κάνει αυτή την τιμή.
on 05/02/2013
Ήταν καιρός κε Πισσαρίδη να αναμιχθείτε ενεργά στα οικονομικά ζητήματα της χώρας μας. Ελπίζω να συνεχίσετε και ελπίζω η νέα κυβέρνηση (διότι η τωρινή σας θεωρεί νεο-φιλελεύθερο που στη εσωτερική ακελική ορολογία σημαίνει κάτι σαν καπιταλίστας / φασίστας που θέλει να πιεί το αίμα του εργάτη) να χρησιμοποιήσει τόσο εσάς όσο και άλλους ικανούς Κυπρίους μακρυά από τα γνωστά κομματικά παράσιτα.
on 05/02/2013
"...που θέλει να πιεί το αίμα του εργάτη"
I will agree on that.
ανταγωνιστικότητα, key world to achieve the above.
Οι πιο πετυχημένες οικονομίες στον κόσμο είναι οι οικονομίες που έχουν ευέλικτες αγορές, χαμηλό χρέος και ακολουθούν μια κοινωνική πολιτική που εξασφαλίζει το βιοτικό επίπεδο των άνεργων και νοικοκυριών με χαμηλά εισοδήματα και περιορίζει την ανισότητα που η νέα τεχνολογία τείνει να επεκτείνει.
Which are these countries, our role models.
Is it the US OR UK or GERMANY or JAPAN or China or Russia.
Because neither of the prementioned countries satisfy the parameters of success which Mr Pissarides has set and more or less they are the ones who define the future of the world.
Lets target low compensations for eveyone so that the rich can get richer.
I will agree on that.
ανταγωνιστικότητα, key world to achieve the above.
Οι πιο πετυχημένες οικονομίες στον κόσμο είναι οι οικονομίες που έχουν ευέλικτες αγορές, χαμηλό χρέος και ακολουθούν μια κοινωνική πολιτική που εξασφαλίζει το βιοτικό επίπεδο των άνεργων και νοικοκυριών με χαμηλά εισοδήματα και περιορίζει την ανισότητα που η νέα τεχνολογία τείνει να επεκτείνει.
Which are these countries, our role models.
Is it the US OR UK or GERMANY or JAPAN or China or Russia.
Because neither of the prementioned countries satisfy the parameters of success which Mr Pissarides has set and more or less they are the ones who define the future of the world.
Lets target low compensations for eveyone so that the rich can get richer.
on 06/02/2013
Αγαπητέ ανώνυμε με πρόλαβες....
Τι σημαίνει ανταγωνιστικότητα κύριε Πισσαριδη? Στο δικό μου μυαλό η απάντηση είναι απλή. Με κάποιους τρόπους είτε σαν επιχείρηση είτε σαν κράτος καταφέρνω να πάρω τους πελάτες του άλλου και να του μεταφέρω εκείνου το πρόβλημα που έχω εγώ...Και την ίδια στιγμή όλοι όσοι αποτελούν την βιτρίνα του κάκιστου αυτού συστήματος φεύγουν από συμβουλάτορες του ενός και πηγαίνουν στον άλλο για να του εξηγήσουν πως να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα του.
Και όντως ποιες τελικά είναι αυτές οι χώρες μοντέλα? Οι BRICS όπου οι μάζες ζουν σε συνθήκες εξαθλίωσης για να ευημερούν οι ελάχιστοι? Η μήπως το Ηνωμένο Βασίλειο όπου το Underground από το ποιο ασφαλές μέσο διακίνησης στο κόσμο έφτασε σήμερα να έχει πολλαπλά ατυχήματα....
Και βέβαια η αναφορά στις νέες Θεότητες,"τις αγορές" και τους "οίκους αξιολόγησης" που είναι κριτές,δικαστές και εκτελεστές δεν μπορούσε να λείψει....
Και όμως κύριε Πισσαριδη όλα όσα ποιο πάνω γράφεις είναι προπαγανδιστικός λόγος μιας ανίκανης νεοφιλελεύθερης τάξης πραγμάτων που οδήγησε τους λαούς της Ευρώπης στην μιζέρια. Πιστεύω ότι στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα θα ήσασταν σίγουρα μεταξύ αυτών που επιχειρηματολογούσαν για την ανάγκη της μετανάστευσης προς την Ευρώπη λόγο γήρανσης του πληθυσμού. Σήμερα που πάνω από 25 000 000 Ευρωπαίοι είναι άνεργοι μας μιλάτε για ευέλικτες εργασιακές σχέσεις που θα στηρίζονται στους κανόνες του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας που εδρεύει στη Γενεύη ή του ΟΟΣΑ, που εδρεύει στο Παρίσι. Φυσικά δεν μας αναλύετε αυτούς τους κανόνες γιατί πολύ καλά γνωρίζετε ότι προβλέπουν "ένα ψωμί και ίσως ένα χαλούμι" για μεροκάματα. Στους ίδιους αυτούς κανόνες στηρίζονται οι Γερμανοί για τα επτά εκατομμύρια εργαζόμενους των 400 ευρώ τον μήνα...
Ευχαριστούμε αλλά δεν θα πάρουμε....
Τι σημαίνει ανταγωνιστικότητα κύριε Πισσαριδη? Στο δικό μου μυαλό η απάντηση είναι απλή. Με κάποιους τρόπους είτε σαν επιχείρηση είτε σαν κράτος καταφέρνω να πάρω τους πελάτες του άλλου και να του μεταφέρω εκείνου το πρόβλημα που έχω εγώ...Και την ίδια στιγμή όλοι όσοι αποτελούν την βιτρίνα του κάκιστου αυτού συστήματος φεύγουν από συμβουλάτορες του ενός και πηγαίνουν στον άλλο για να του εξηγήσουν πως να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα του.
Και όντως ποιες τελικά είναι αυτές οι χώρες μοντέλα? Οι BRICS όπου οι μάζες ζουν σε συνθήκες εξαθλίωσης για να ευημερούν οι ελάχιστοι? Η μήπως το Ηνωμένο Βασίλειο όπου το Underground από το ποιο ασφαλές μέσο διακίνησης στο κόσμο έφτασε σήμερα να έχει πολλαπλά ατυχήματα....
Και βέβαια η αναφορά στις νέες Θεότητες,"τις αγορές" και τους "οίκους αξιολόγησης" που είναι κριτές,δικαστές και εκτελεστές δεν μπορούσε να λείψει....
Και όμως κύριε Πισσαριδη όλα όσα ποιο πάνω γράφεις είναι προπαγανδιστικός λόγος μιας ανίκανης νεοφιλελεύθερης τάξης πραγμάτων που οδήγησε τους λαούς της Ευρώπης στην μιζέρια. Πιστεύω ότι στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα θα ήσασταν σίγουρα μεταξύ αυτών που επιχειρηματολογούσαν για την ανάγκη της μετανάστευσης προς την Ευρώπη λόγο γήρανσης του πληθυσμού. Σήμερα που πάνω από 25 000 000 Ευρωπαίοι είναι άνεργοι μας μιλάτε για ευέλικτες εργασιακές σχέσεις που θα στηρίζονται στους κανόνες του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας που εδρεύει στη Γενεύη ή του ΟΟΣΑ, που εδρεύει στο Παρίσι. Φυσικά δεν μας αναλύετε αυτούς τους κανόνες γιατί πολύ καλά γνωρίζετε ότι προβλέπουν "ένα ψωμί και ίσως ένα χαλούμι" για μεροκάματα. Στους ίδιους αυτούς κανόνες στηρίζονται οι Γερμανοί για τα επτά εκατομμύρια εργαζόμενους των 400 ευρώ τον μήνα...
Ευχαριστούμε αλλά δεν θα πάρουμε....
on 07/02/2013
soto,έχεις κάθε δικαίωμα να μην πάρεις,όπως και δικαιούσαι να χρεωκοπήσεις με όποιον τρόπο θέλεις.Και σε διαβεβαιώ ότι καμμία χώρα δεν θα μαραζώσει.Ομως,να μου επιτρέψεις να σου επισημάνω,ότι οι μισθοί του ενός ψωμιού και άντε ενός χαλλουμιού,είναι μόνο η μία όψη του νομίσματος.Γιατί εμείς προσπαθούμε να τετραγωνίσουμε τον κύκλο,ή να καταργήσουμε τους νόμους της βαρύτητας,αφού εξακολουθούμε να δίνουμε σε ένστολους,μισθούς της τάξης των 8000 ευρώ.
on 08/02/2013
Δεν ειναι ο νεοφιλελευθερισμος αυτος καθ’ αυτος που φταιει. Ειναι το χρηματοπιστωτικο συστημα στην ολοτητα του. Σε ενα μονεταριστικο συστημα οι κεντρικες τραπεζες δημιουργουν περιορισμο στην ποσοτητα χρηματος που διακινειται. Αρα, οταν λεμε θελουμε να γινουμε ανταγωνιστικοι (ειτε ως χωρα ειτε ως ατομα) αυτο σημαινει πιο ανταγωνιστικοι απο τους αλλους. Δεν μπορει να ημαστε ολοι χαρουμενοι. Στην πραγματικοτητα, ημαστε ολοι μιζεροι (ακομα και οι πιο πλουσιοι) διεκδικωντας οσα παραπανω χρηματα απο την περιορισμενη ποσοτητα στην οποια αυτα υπαρχουν, με το να προσπαθουμε συνεχως να ημαστε πιο ανταγωνιστικοι απο τους αλλους. Σε ολο τον κοσμο 3-4 χωρες δεν χρωστουν στις αλλες. Θα ειχε ενδιαφερον να ψαξετε για τον αριθμο του συνολικου χρεους της ευρωζωνης (κρατη+επιχειρησεις+νοικοκυρια) σε σχεση με τα χρηματα που κυκλοφορουν ή/και το αθροισμα των ΑΕΠ. Ισως δειτε, πως χρωστουμε στους εαυτους μας και μαλιστα πολλα λεφτα, τοσα που δε θα καταφερουμε να ξεπληρωσουμε ποτε αλλα θα προσπαθουμε να το κανουμε με το να ημαστε πιο ανταγωνιστικοι απο τους αλλους. Σε καποιο σημειο η ΕΚΤ θα αναγκαστει να τυπωσει φρεσκο χρημα για να υπαρξει ‘’αναπτυξη’’ για λιγα χρονια, οταν ομως τελειωσει και αυτη η ψευδαισθηση θα ακολουθησει η νεα πολυ πιο δυσκολη κριση.
Δεν υπαρχει καποια συνταγη ή κοινωνικοοικονομικη ιδεολογια που μπορει να σωσει την κατασταση μεσα απο το σημερινο χρηματοοικονομικο συστημα. Αυτο δεν ειναι μια απαισιοδοξη ή μηδενιστικη εξηγηση της καταστασης, ειναι απλα η πραγματικοτητα. Αυτο το συστημα καταρρεει και δεν ημαστε ετοιμοι για το αυριο. Δεν ημαστε ειλικρινεις στον εαυτο μας, αλλα ενεργουμε με το συναισθημα. Τωρα, γιατι οι οικονομολογοι αρνουνται να δουν τον ελαφαντα στο χωλ;
Δεν υπαρχει καποια συνταγη ή κοινωνικοοικονομικη ιδεολογια που μπορει να σωσει την κατασταση μεσα απο το σημερινο χρηματοοικονομικο συστημα. Αυτο δεν ειναι μια απαισιοδοξη ή μηδενιστικη εξηγηση της καταστασης, ειναι απλα η πραγματικοτητα. Αυτο το συστημα καταρρεει και δεν ημαστε ετοιμοι για το αυριο. Δεν ημαστε ειλικρινεις στον εαυτο μας, αλλα ενεργουμε με το συναισθημα. Τωρα, γιατι οι οικονομολογοι αρνουνται να δουν τον ελαφαντα στο χωλ;
on 06/02/2013
Τα οικονομικά πόρρω απέχουν από το να είναι επιστήμη. Ακόμη και σήμερα, τα συμπεράσματά των διαφόρων οικονομολόγων δεν εδράζονται σε ένα ολοκληρωμένη μαθηματικό σύστημα, το οποίο να συνδέει όλους τους ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες των εθνικών και διεθνών συναλλαγών. Φυσικά συμφωνώ με τις εισηγήσεις του Δρα Πισσαρίδη για τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, ιδίως στις εργασιακές σχέσεις που είναι και ο τομέας του. Αλλά στο άρθρο του, ο Νομπελίστας μας δεν αναφέρεται επαρκώς στις τραπεζικές συμπεριφορές, ως αυτές να μην διαδραμάτιζαν σημαντικότατο ρόλο στην οικονομική σκηνή. Επίσης, έχω απογοητευθεί με τη διαπίστωσή του ότι έχουν ληφθεί (επαρκή) μέτρα όσον αφορά τη νομισματική πολιτική και απομένουν να ληφθούν (παρόμοια) μέτρα όσον αφορά τη δημοσιονομική πολιτική. Σχετικά με τα χρηματοπιστωτικά – κυρίως λόγω της απουσίας ενός δοκιμασμένου μοντέλου του οικονομικού συστήματος – τα μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι σήμερα κινούνται μεταξύ δύο ακραίων προσεγγίσεων, σχεδόν χωρίς να εγγίζουν οτιδήποτε στο ενδιάμεσο. Τα εν λόγω μέτρα επικεντρώνονται στον περιορισμό του πληθωρισμού, δηλαδή των ρυθμών αύξησης μισθών και τιμών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, ενώ αφήνουν τις απανταχού τράπεζες να αποφασίζουν τις κατανομές των πιστώσεων ανάμεσα σε τομείς και κράτη. Έχει τυχαία ή σκόπιμα υποτιμηθεί ότι πλείστα οικονομικά προβλήματα πηγάζουν από δανειακές κατανομές που είναι τυχαία ωφέλιμες ή ιδιοτελώς ζημιογόνες. Εξαιτίας του ότι η πολιτική δύναμη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κατανομή του νέου χρήματος, οι περισσότεροι οικονομολόγοι αποφεύγουν να αμφισβητήσουν τις διεργασίες που οδηγούν ντόπιες και διεθνείς τράπεζες να παραχωρούν ή να ανανεώνουν δάνεια σε πρόσωπα και κράτη χωρίς κανόνες και συνέπιες. Ιδού η Ρόδος ιδού και το πήδημα για όλους μας.
on 07/02/2013
Αγαπητέ Σοφοκλή,
Συγχαρητήρια. Αυτό είναι ένα από τα πιο εύστοχα και insightful σχόλια που έχω διαβάσει σ'αυτό το blog. I think you hit the nail on the head! Είχα περίπου την ίδια αντίδραση όπως εσύ όταν διάβασα το άρθρο του φίλου μου του Φίφου. Χωρίς να υποτιμώ καθόλου τις ικανότητες και τις γνώσεις ενός ακαδημαϊκού που έχει φτάσει με σκληρή δουλειά και με την αξία του στην κορυφή του επαγγέλματος του, όπως πολύ εύστοχα σημειώνεις, οι απόψεις του υποφέρουν από το σύνδρομο των ακαδημαϊκών οικονομολόγων.
Σαν ένας οικονομολόγος που έχω διανύσει την επαγγελματική μου καριέρα να μαθαίνω, να εφαρμόζω, και να διδάσκω το σωστό "banking", αντιλαμβάνομαι και εκτιμώ την αναφορά σου σχετικά με τη μη επαρκή αναφορά "στις τραπεζικές συμπεριφορές, ως αυτές να μην διαδραμάτιζαν σημαντικότατο ρόλο στην οικονομική σκηνή". Εύστοχη επίσης η παρατήρηση σου σχετικά με την προσέγγιση της νομισματικής πολιτικής από οικονομολόγους μεταξύ δυο ακραίων προσεγγίσεων που όπως επισημάνεις, "χωρίς να εγγίζουν οτιδήποτε στο ενδιάμεσο".
Πέρα από όλα όμως σε συγχαίρω για την παρατήρηση σου ότι "οι περισσότεροι οικονομολόγοι αποφεύγουν να αμφισβητήσουν τις διεργασίες που οδηγούν ντόπιες και διεθνείς τράπεζες να παραχωρούν ή να ανανεώνουν δάνεια σε πρόσωπα και κράτη χωρίς κανόνες και συνέπειες". Και εδώ ακριβώς έγκειται το μεγαλύτερο πρόβλημα που πρέπει να λυθεί, αλλά δυστυχώς στην Κύπρο, χωρίς να μάθουμε τίποτε από τα λάθη μας που μας έχουν φέρει αυτή την καταστροφή, κανείς καν δεν ασχολείται με αυτό το θέμα.
Συγχαρητήρια. Αυτό είναι ένα από τα πιο εύστοχα και insightful σχόλια που έχω διαβάσει σ'αυτό το blog. I think you hit the nail on the head! Είχα περίπου την ίδια αντίδραση όπως εσύ όταν διάβασα το άρθρο του φίλου μου του Φίφου. Χωρίς να υποτιμώ καθόλου τις ικανότητες και τις γνώσεις ενός ακαδημαϊκού που έχει φτάσει με σκληρή δουλειά και με την αξία του στην κορυφή του επαγγέλματος του, όπως πολύ εύστοχα σημειώνεις, οι απόψεις του υποφέρουν από το σύνδρομο των ακαδημαϊκών οικονομολόγων.
Σαν ένας οικονομολόγος που έχω διανύσει την επαγγελματική μου καριέρα να μαθαίνω, να εφαρμόζω, και να διδάσκω το σωστό "banking", αντιλαμβάνομαι και εκτιμώ την αναφορά σου σχετικά με τη μη επαρκή αναφορά "στις τραπεζικές συμπεριφορές, ως αυτές να μην διαδραμάτιζαν σημαντικότατο ρόλο στην οικονομική σκηνή". Εύστοχη επίσης η παρατήρηση σου σχετικά με την προσέγγιση της νομισματικής πολιτικής από οικονομολόγους μεταξύ δυο ακραίων προσεγγίσεων που όπως επισημάνεις, "χωρίς να εγγίζουν οτιδήποτε στο ενδιάμεσο".
Πέρα από όλα όμως σε συγχαίρω για την παρατήρηση σου ότι "οι περισσότεροι οικονομολόγοι αποφεύγουν να αμφισβητήσουν τις διεργασίες που οδηγούν ντόπιες και διεθνείς τράπεζες να παραχωρούν ή να ανανεώνουν δάνεια σε πρόσωπα και κράτη χωρίς κανόνες και συνέπειες". Και εδώ ακριβώς έγκειται το μεγαλύτερο πρόβλημα που πρέπει να λυθεί, αλλά δυστυχώς στην Κύπρο, χωρίς να μάθουμε τίποτε από τα λάθη μας που μας έχουν φέρει αυτή την καταστροφή, κανείς καν δεν ασχολείται με αυτό το θέμα.
on 06/02/2013
Χαίρομαι και ευχαριστώ με τη σειρά μου τον καθ. κ. Πισσαρίδη για τη συμματοχή του. Αν μού επιτρέπει θα ήθελα να κάνω με τη σειρά μου μερικές παρατηρήσεις, πέρα από τα όσα πολύ ορθά παραθέτει:
1. Συμφωνώ να μη γίνουν περικοπές στην εκπαίδευση, αλλά όχι με την έννοια της μαζικής επιχορήγησης εκπαιδευτικών και μαθητών όλων των βαθμίδων, όπως γίνεται σήμερα. Ας επιχορηγούνται όσοι κερδίζουν και αξιοποιούν την επιχορήγηση και μόνο αυτοί, και πλουσιοπάροχα μάλιστα αν υπάρχει δυνατότητα. Όχι με το ζόρι να τους βάζουμε στα σχολεία, να υποβιβάζουμε γενικά το επίπεδο για να ικανοποιούμε όσο το δυνατό περισσότερους ψηφοφόρους και να επιβραβεύουμε στο διορισμό εκπαιδευτικών μόνο το άχρωμο χαρτί που παρουσιάζουν και το γήρας.
2. Ας σταματήσουμε να μιλάμε μόνο για βασική/θεωρητική έρευνα που, κακά είναι τα ψέματα, είναι καλή αλλά δαπανηρή, όχι εύκολα αξιολογήσιμη και μικρής ειδικής (για τον τόπο μας) πρακτικής αξίας και ας επενδύσουμε σε έρευνα R&D (Research and Denvelopment), π. χ. επιχορηγώντας επιχειρήσεις, για να ανοίξουμε ορίζοντες δημιουργίας σημαντικής οικονομικής αξίας για τον τόπο μας.
3. Ας σταματήσουμε να νομίζουμε ότι οι μεγάλες Ευρωπαϊκές χώρες θα μας βοηθήσουν από μόνες τους, αν εμείς δεν επιβάλουμε τις απαιτήσεις μας με σωστή πολιτική. Αυτές με την κατοχύρωση που τους παρέχει η προστασία της κατοχής ψηλής τεχνολογίας και το μέγεθος των αγορών στην παραγωγή τεχνολογικών προϊόντων μεγάλης προστιθέμενης αξίας, θα εξακολουθήσουν να αποβλέπουν στην κατοχύρωση των δικών τους συμφερόντων κατά προτεραιότητα. Η δική μας θέση τότε μόνο θα είναι ασφαλής, αν κατορθώσουμε να γίνουμε ανταγωνιστικοί σε τομείς που θα έχουμε κάποιο συγκριτικό πλεονέκτημα. Ας δημιουργήσουμε τέοιους τομείς μα προγραμματισμό και όραμα, και άλλοι μικροί και αδύνατοι το έχουν κατορθώσει (ιδέ π. χ. Λουξεμβούργο).
1. Συμφωνώ να μη γίνουν περικοπές στην εκπαίδευση, αλλά όχι με την έννοια της μαζικής επιχορήγησης εκπαιδευτικών και μαθητών όλων των βαθμίδων, όπως γίνεται σήμερα. Ας επιχορηγούνται όσοι κερδίζουν και αξιοποιούν την επιχορήγηση και μόνο αυτοί, και πλουσιοπάροχα μάλιστα αν υπάρχει δυνατότητα. Όχι με το ζόρι να τους βάζουμε στα σχολεία, να υποβιβάζουμε γενικά το επίπεδο για να ικανοποιούμε όσο το δυνατό περισσότερους ψηφοφόρους και να επιβραβεύουμε στο διορισμό εκπαιδευτικών μόνο το άχρωμο χαρτί που παρουσιάζουν και το γήρας.
2. Ας σταματήσουμε να μιλάμε μόνο για βασική/θεωρητική έρευνα που, κακά είναι τα ψέματα, είναι καλή αλλά δαπανηρή, όχι εύκολα αξιολογήσιμη και μικρής ειδικής (για τον τόπο μας) πρακτικής αξίας και ας επενδύσουμε σε έρευνα R&D (Research and Denvelopment), π. χ. επιχορηγώντας επιχειρήσεις, για να ανοίξουμε ορίζοντες δημιουργίας σημαντικής οικονομικής αξίας για τον τόπο μας.
3. Ας σταματήσουμε να νομίζουμε ότι οι μεγάλες Ευρωπαϊκές χώρες θα μας βοηθήσουν από μόνες τους, αν εμείς δεν επιβάλουμε τις απαιτήσεις μας με σωστή πολιτική. Αυτές με την κατοχύρωση που τους παρέχει η προστασία της κατοχής ψηλής τεχνολογίας και το μέγεθος των αγορών στην παραγωγή τεχνολογικών προϊόντων μεγάλης προστιθέμενης αξίας, θα εξακολουθήσουν να αποβλέπουν στην κατοχύρωση των δικών τους συμφερόντων κατά προτεραιότητα. Η δική μας θέση τότε μόνο θα είναι ασφαλής, αν κατορθώσουμε να γίνουμε ανταγωνιστικοί σε τομείς που θα έχουμε κάποιο συγκριτικό πλεονέκτημα. Ας δημιουργήσουμε τέοιους τομείς μα προγραμματισμό και όραμα, και άλλοι μικροί και αδύνατοι το έχουν κατορθώσει (ιδέ π. χ. Λουξεμβούργο).
on 06/02/2013
Όπως διαβάζουμε και από το άρθρο του κ. Πισσαρίδη, σε περιόδους οικονομικής κρίσης, τα εργασιακά είναι αναμενόμενο να περνούν στη πρώτη γραμμή της αντιπαλότητας.
Εδώ είναι που χρειάζεται το άτομο που αναλαμβάνει την μεσολάβηση, να έχει τα κατάλληλα προσόντα, ένα εκ των οποίων είναι και η έξωθεν καλή μαρτυρία.
Παρακολουθώ με αγωνία και απορία τα τεκταινόμενα στην οικοδομική βιομηχανία. Τις άοκνες προσπάθειες της Υπ. κας Σωτηρούλας Χαραλάμπους να διαδραματίσει τον ρόλο του μεσολαβητή. Τις δηλώσεις της κας Υπουργού στα ΜΜΕ.
Και παρακολουθώ την αναποτελεσματικότητα των προσπαθειών της.
Την απορία μου, την έλυσε προ ολίγου το Google.
Διαβάζοντας κάποιος το βιογραφικό, βλέπει ότι η κα. Χαραλάμπους, επιστρέφοντας από την Σόφια το 1986, προσλήφθηκε στο συνδικαλιστικό κίνημα της ΠΕΟ. Το 2006 εκλέγηκε Κεντρικός Οργανωτικός Γραμματέας της ΠΕΟ.
Τίποτε το μεμπτό δεν έχει η ιδιότητα του συνδικαλιστή. Τουναντίον, υπηρετεί ένα ιερό σκοπόν. Ένα πολύ συγκεκριμένο σκοπόν. Δυστυχώς όμως, τελείως ακατάλληλος γιά να υπηρετήσει αργότερα ως διαμεσολαβητής σε εργασιακές διαφορές. Εκτός των άλλων, απουσιάζει και η έξωθεν καλή μαρτυρία.
ΥΓ1. Το ίδιο θα έλεγα και εάν πχ ο κ. Αναστασιάδης (εάν εκλεγεί)
διορίσει τον κ. Πύλικο Υπουργό Εργασίας.
ΥΓ2. Σε προηγούμενα σχόλια μου, έγραψα ότι ο πιό επιτυχημένος
διορισμός εκ μέρους του Προέδρου Χριστόφια είναι αυτός του
Διοικητή της ΚΤΚ κ. Πανίκου Δημητριάδη.
Τώρα γνωρίζω ποιός είναι και ο χειρότερος του.(στη συγκεκριμένη
θέση).
Και γιά όσους ενδιαφέροναι: Ο διορισμός με κίνηση "ματ" του κ. Χριστόφια, είναι αυτός του Υποδιοικητή της ΚΤΚ, κ. Σπύρου Σταυρινάκη.
Εδώ είναι που χρειάζεται το άτομο που αναλαμβάνει την μεσολάβηση, να έχει τα κατάλληλα προσόντα, ένα εκ των οποίων είναι και η έξωθεν καλή μαρτυρία.
Παρακολουθώ με αγωνία και απορία τα τεκταινόμενα στην οικοδομική βιομηχανία. Τις άοκνες προσπάθειες της Υπ. κας Σωτηρούλας Χαραλάμπους να διαδραματίσει τον ρόλο του μεσολαβητή. Τις δηλώσεις της κας Υπουργού στα ΜΜΕ.
Και παρακολουθώ την αναποτελεσματικότητα των προσπαθειών της.
Την απορία μου, την έλυσε προ ολίγου το Google.
Διαβάζοντας κάποιος το βιογραφικό, βλέπει ότι η κα. Χαραλάμπους, επιστρέφοντας από την Σόφια το 1986, προσλήφθηκε στο συνδικαλιστικό κίνημα της ΠΕΟ. Το 2006 εκλέγηκε Κεντρικός Οργανωτικός Γραμματέας της ΠΕΟ.
Τίποτε το μεμπτό δεν έχει η ιδιότητα του συνδικαλιστή. Τουναντίον, υπηρετεί ένα ιερό σκοπόν. Ένα πολύ συγκεκριμένο σκοπόν. Δυστυχώς όμως, τελείως ακατάλληλος γιά να υπηρετήσει αργότερα ως διαμεσολαβητής σε εργασιακές διαφορές. Εκτός των άλλων, απουσιάζει και η έξωθεν καλή μαρτυρία.
ΥΓ1. Το ίδιο θα έλεγα και εάν πχ ο κ. Αναστασιάδης (εάν εκλεγεί)
διορίσει τον κ. Πύλικο Υπουργό Εργασίας.
ΥΓ2. Σε προηγούμενα σχόλια μου, έγραψα ότι ο πιό επιτυχημένος
διορισμός εκ μέρους του Προέδρου Χριστόφια είναι αυτός του
Διοικητή της ΚΤΚ κ. Πανίκου Δημητριάδη.
Τώρα γνωρίζω ποιός είναι και ο χειρότερος του.(στη συγκεκριμένη
θέση).
Και γιά όσους ενδιαφέροναι: Ο διορισμός με κίνηση "ματ" του κ. Χριστόφια, είναι αυτός του Υποδιοικητή της ΚΤΚ, κ. Σπύρου Σταυρινάκη.
on 07/02/2013
Επιλήσμονα,είναι απο τις ελάχιστες φορές που συμφωνώ με την άποψή σου.
on 07/02/2013
Μόνο που θα έχει παράπονο ο κ.Πήλικος,όχι γιατί τον απέκλεισες απο μεσολαβητή,αλλά διότι του άλλαξες το η με υ :)
on 08/02/2013
Στην έκδοση 8 Φεβρουαρίου της εβδομαδιαίας "ΓΝΩΜΗ", είδα να περιγράφουν τον διορισμό Σταυρινάκη "Κίνηση ματ". Δηλώνω ότι δεν έχω καμιά σχέση με την συγκεκριμένη εφημερίδα, πιθανώς διάβασαν το σχόλιο μου της 6ης Φεβρουαρίου, ή είναι απλώς σύμπτωση.
on 07/02/2013
"Σύμφωνα με το Reuters, ο ολλανδός υπουργός είπε ότι τα έσοδα από το φυσικό αέριο θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να εξυπηρετήσουν το κυπριακό χρέος μέσω ενός ειδικού λογαριασμού."
απόσπασμα απο σημερινό άρθρο του stockwatch. Εδώ και μήνες αναφέρω οτι θα μας ζητήσουν να δημιουργηθεί ένα ταμείο όπου θα πηγαινουν τα εισοδήματα απο το φυσικό αέριο. Πρώτα θα πληρώνονται οι πιστωτές μας (Τροικα) και μετά να μεταφέρονται τα υπολοιπα στο γενικο λογιστήριο....
Ο Ιούνιος οπου λήγουν 1.5 δις ομολογα πλησιαζει....ο γκρεμός είναι μόνον σε 4 μήνες.
πρίν απο λίγες μέρες άκουσα τον προεδρο των Βιομηχάνων να λέει οτι η "μονη ρεαλιστική προταση που έχουμε μπροστά μας για να εξέλθουμε απο την ΚΡΙΣΗ ειναι η υπογραφή του μνημονιου με την Τροικα"
Οταν ο πρόεδρος των Βιομηχάνων κάνει τέτεοιες δηλώσεις που δείχνει οτι ΔΕΝ κατάλαβε ούτε αυτός την φύση αυτής της κρίσης ΔΕΝ έχουμε σωτηρία......τετέλεσθεν.....
Το έγραψα πολλές φορές , οι θεωρίες τελείωσαν , δεν μπορούν να βοηθήσουν, κυβερνούν οι ψυχροί αριθμοί. το κράτος έχει ελλείματα, ο ιδωτικος τομές ειναι υπερχεωμένος με κόστος κεφαλαίου 10% , οι τράπεζες δέν έχουν ρευστότητα....το κοστος ενέργειας είναι πολύ ψηλο ....ΑΥΤΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ.
Η Κύπρος καταστρέφετε κάθε μέρα ,τίποτα δέν κάναμε σωστό ακομα....ακόμα δέν κάναμε ούτε ένα βήμα, τίποτα δέν κάναμε...χαμηλώσαμε το κόστος ενέργειας για τις επειχηρήσεις? μειώσαμε το κοστος δανεισμού για τις επειχηρήσεις? δώσαμε κίνιτρα η άλλη βοήθεια κρατική οπως εγγυήσεις σε νέους να δημιουργήσουν νέες επειχηρήσεις και άρα νεες θέσεις εργασίας? ΤΙΠΟΤΑ ΤΙΠΟΤΑ ΤΙΠΟΤΑ
το μονον που κάναμε ειναι να αυξήσουμε φόρους!!! αυτή ειναι η λύση να βγούμε απο την κριση???
η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ θα κτυπηθει, ειμαστε σε σπιραλ, το ΑΕΠ θα μειωθει....το κρατικο έλλειμα ΔΕΝ θα μειώνετε......
Καληνύκτα σας και ΟΝΕΙΡΑ γλυκά σε όλους....
απόσπασμα απο σημερινό άρθρο του stockwatch. Εδώ και μήνες αναφέρω οτι θα μας ζητήσουν να δημιουργηθεί ένα ταμείο όπου θα πηγαινουν τα εισοδήματα απο το φυσικό αέριο. Πρώτα θα πληρώνονται οι πιστωτές μας (Τροικα) και μετά να μεταφέρονται τα υπολοιπα στο γενικο λογιστήριο....
Ο Ιούνιος οπου λήγουν 1.5 δις ομολογα πλησιαζει....ο γκρεμός είναι μόνον σε 4 μήνες.
πρίν απο λίγες μέρες άκουσα τον προεδρο των Βιομηχάνων να λέει οτι η "μονη ρεαλιστική προταση που έχουμε μπροστά μας για να εξέλθουμε απο την ΚΡΙΣΗ ειναι η υπογραφή του μνημονιου με την Τροικα"
Οταν ο πρόεδρος των Βιομηχάνων κάνει τέτεοιες δηλώσεις που δείχνει οτι ΔΕΝ κατάλαβε ούτε αυτός την φύση αυτής της κρίσης ΔΕΝ έχουμε σωτηρία......τετέλεσθεν.....
Το έγραψα πολλές φορές , οι θεωρίες τελείωσαν , δεν μπορούν να βοηθήσουν, κυβερνούν οι ψυχροί αριθμοί. το κράτος έχει ελλείματα, ο ιδωτικος τομές ειναι υπερχεωμένος με κόστος κεφαλαίου 10% , οι τράπεζες δέν έχουν ρευστότητα....το κοστος ενέργειας είναι πολύ ψηλο ....ΑΥΤΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ.
Η Κύπρος καταστρέφετε κάθε μέρα ,τίποτα δέν κάναμε σωστό ακομα....ακόμα δέν κάναμε ούτε ένα βήμα, τίποτα δέν κάναμε...χαμηλώσαμε το κόστος ενέργειας για τις επειχηρήσεις? μειώσαμε το κοστος δανεισμού για τις επειχηρήσεις? δώσαμε κίνιτρα η άλλη βοήθεια κρατική οπως εγγυήσεις σε νέους να δημιουργήσουν νέες επειχηρήσεις και άρα νεες θέσεις εργασίας? ΤΙΠΟΤΑ ΤΙΠΟΤΑ ΤΙΠΟΤΑ
το μονον που κάναμε ειναι να αυξήσουμε φόρους!!! αυτή ειναι η λύση να βγούμε απο την κριση???
η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ θα κτυπηθει, ειμαστε σε σπιραλ, το ΑΕΠ θα μειωθει....το κρατικο έλλειμα ΔΕΝ θα μειώνετε......
Καληνύκτα σας και ΟΝΕΙΡΑ γλυκά σε όλους....
on 08/02/2013
Κύπρος ΙΟΥΝΙΟΣ 2013 και ΜΝΗΜΟΝΙΟ
Απόψε στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων αναφέρθηκε οτι Γερμανικα μέσα ενημέρωσης ανάφεραν οτι το μνημόνιο για την Κύπρο θα καθυστερήσει εώς τον Μαιο. Και αυτό το είχα προβλέψει τις τελευταιες εβδομάδες. Ο λόγος που θα μας το κάνουν αυτό είναι για να βρεθούμε προ πραγματικής πτώχευσης λογο των ομολόγων που λήγουν τον Ιούνιο. Θα μας αναγκάσουν να υπογράψουμε ένα μνημόνιο όπως ακριβώς το θέλουν όπως επίσης και να παραδώσουμε κυριαρχία . Οτι θέλει η Γερμανία θα το πάρει............
Ζούμε ένα παιχνίδι πολύ προβλεπτό , το παιχνίδι αυτό θα γίνει ταινία θρίλερ και η κατάληξη της θα είναι μια τραγωδία με θύμα τον Κυπριακό λαό , τις Κυπριακές επειχηρήσεις και την Κυπριακή Κυριαρχία.....
Απόψε στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων αναφέρθηκε οτι Γερμανικα μέσα ενημέρωσης ανάφεραν οτι το μνημόνιο για την Κύπρο θα καθυστερήσει εώς τον Μαιο. Και αυτό το είχα προβλέψει τις τελευταιες εβδομάδες. Ο λόγος που θα μας το κάνουν αυτό είναι για να βρεθούμε προ πραγματικής πτώχευσης λογο των ομολόγων που λήγουν τον Ιούνιο. Θα μας αναγκάσουν να υπογράψουμε ένα μνημόνιο όπως ακριβώς το θέλουν όπως επίσης και να παραδώσουμε κυριαρχία . Οτι θέλει η Γερμανία θα το πάρει............
Ζούμε ένα παιχνίδι πολύ προβλεπτό , το παιχνίδι αυτό θα γίνει ταινία θρίλερ και η κατάληξη της θα είναι μια τραγωδία με θύμα τον Κυπριακό λαό , τις Κυπριακές επειχηρήσεις και την Κυπριακή Κυριαρχία.....
on 09/02/2013
Πιο κάτω είναι ένα μικρό άρθρο που έγραψα εδώ πριν 7-8 μήνες . Εμείς αντί την Blackrock φέραμε την Pimco,πληρώμε ένα τσουβάλι ευρω. Μας είπαν αυτό που φοβόμουν και τώρα ξαναπληρώσαμε τους άλλους για να μας πούνε και αυτοί οτι η Κότα έχει 2 πόδια(δηλαδή το αυτονοητο) και εμείς κλαίμε επιδή μας είπανε κάτι το οποίο έπρεπε να ξέρουμε(οτι οι τράπεζες μας πτώχευσαν)Μας βγάλανε ένα ακριβό λογαριασμό (το οποιο και πάλι έπρεπε να περιμένουμε) και κλαιμε την μοίρα μας επιδή πρέπει να πληρώσει το κράτος 10 δις στις τράπεζες. Τα βάσανα μας ειναι πισω ακομα....
Πέμπτη, 17 Μαΐου 2012 Σάββας Τταντής(stockwatch blogs)
Η Blackrock να μήν έρθει στην Κύπρο
Αναφέρθηκε απο πολλούς οτι η Πλακροκ , πρέπει να έρθει και στην Κύπρο να ελέγξει τις Κυπριακές τράπεζες. Αυτό δεν πρέπει να γίνει αυτήν την περίοδο ουτε και στο σύντομο μέλλον. Εάν Η Πλακροκ ελεγξει τις Κυπριακές τράπεζες τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα είναι πολύ πιθανόν να εισηγηθεί και άλλες αυξήσεις κεφαλαίων. Μια τέτοια εξέλιξη θα είναι οτι χειρότερο για μια οικονομία η οποία είναι ίδη σε ύφεση. Οι τράπεζες θα έχουν πρόβλημα στο να αντλήσουν και άλλα κεφάλαια και θα αναγκαστεί το κράτος να τις στηρίξει(και πάλι). Το Κυπριακό κράτος βρίσκετε εκτός αγορών , έχει τα δικά του σοβαρά προβλήματα. Σύντομα το κράτος πρέπει να στηρίξει την Λαική τράπεζα. Το δημόσιο χρέος σε σχέση με το ΑΕΠ θα πλησιάσει το 80% . Μεγαλύτερο χρέος για το κράτος ισοδυναμεί με περισσότερους πληρωτέους φόρους, ένας φαυλος κύκλος για το ίδιο το κράτος απο τον οποίο δύσκολα βγεί……
Πέμπτη, 17 Μαΐου 2012 Σάββας Τταντής(stockwatch blogs)
Η Blackrock να μήν έρθει στην Κύπρο
Αναφέρθηκε απο πολλούς οτι η Πλακροκ , πρέπει να έρθει και στην Κύπρο να ελέγξει τις Κυπριακές τράπεζες. Αυτό δεν πρέπει να γίνει αυτήν την περίοδο ουτε και στο σύντομο μέλλον. Εάν Η Πλακροκ ελεγξει τις Κυπριακές τράπεζες τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα είναι πολύ πιθανόν να εισηγηθεί και άλλες αυξήσεις κεφαλαίων. Μια τέτοια εξέλιξη θα είναι οτι χειρότερο για μια οικονομία η οποία είναι ίδη σε ύφεση. Οι τράπεζες θα έχουν πρόβλημα στο να αντλήσουν και άλλα κεφάλαια και θα αναγκαστεί το κράτος να τις στηρίξει(και πάλι). Το Κυπριακό κράτος βρίσκετε εκτός αγορών , έχει τα δικά του σοβαρά προβλήματα. Σύντομα το κράτος πρέπει να στηρίξει την Λαική τράπεζα. Το δημόσιο χρέος σε σχέση με το ΑΕΠ θα πλησιάσει το 80% . Μεγαλύτερο χρέος για το κράτος ισοδυναμεί με περισσότερους πληρωτέους φόρους, ένας φαυλος κύκλος για το ίδιο το κράτος απο τον οποίο δύσκολα βγεί……
on 11/02/2013
Αγαπητέ κ. Τταντή,
Εκτός του ότι είμαστε εκτός θέματος (με το άρθρο του κ. Πισσαρίδη), είμαστε και εκτός πραγματικότητος.!
Λες, "Εμείς αντί την Blackrock φέραμε την Pimco ...".
Μήπως "Εμείς" είμαστε και το Δ.Ν.Τ. και η Ε.Κ.Τ. και η ΕΕ ?
Επειδή πιστεύω στην αμεροληψία σου και στις καλές σου προθέσεις, υποθέτω το "Εμείς" το χρησιμοποίησες εν τη ρήμη του λόγου.
Διαφορετικά κάποιος θα ήταν πιθανό να σε κατηγορήσει ότι επαναλαμβάνεις δηλώσεις / χαρακτηρισμούς / υπονοούμενα / κατηγορίες και innuendoes, τύπου Νικόλα / Αβέρωφ.
ΥΓ1. Νομίζεις, αλήθεια, ότι η Τρόικα θα δεχόταν να προχωρήσει σε μνημόνιο χωρίς έλεγχο των τραπεζών μας από ξένο οίκο?
ΥΓ2. Ποιά είναι η εκτίμηση σας με την ιδέα "κάποιων" να αναθέσουμε τώρα στην Blackrock να διενεργήσει νέο έλεγχο? Τα δεδομένα των τραπεζών μας σήμερα είναι καλύτερα απο ότι ήταν όταν τα πήρε πριν μερικούς μήνες η Pimco? Και ποιά θα είναι η εντύπωση και αντίδραση εκ μέρους της Τρόικα?
Απόν αππέξω το χορού πολλά τραούθκια ξέρει.
Εκτός του ότι είμαστε εκτός θέματος (με το άρθρο του κ. Πισσαρίδη), είμαστε και εκτός πραγματικότητος.!
Λες, "Εμείς αντί την Blackrock φέραμε την Pimco ...".
Μήπως "Εμείς" είμαστε και το Δ.Ν.Τ. και η Ε.Κ.Τ. και η ΕΕ ?
Επειδή πιστεύω στην αμεροληψία σου και στις καλές σου προθέσεις, υποθέτω το "Εμείς" το χρησιμοποίησες εν τη ρήμη του λόγου.
Διαφορετικά κάποιος θα ήταν πιθανό να σε κατηγορήσει ότι επαναλαμβάνεις δηλώσεις / χαρακτηρισμούς / υπονοούμενα / κατηγορίες και innuendoes, τύπου Νικόλα / Αβέρωφ.
ΥΓ1. Νομίζεις, αλήθεια, ότι η Τρόικα θα δεχόταν να προχωρήσει σε μνημόνιο χωρίς έλεγχο των τραπεζών μας από ξένο οίκο?
ΥΓ2. Ποιά είναι η εκτίμηση σας με την ιδέα "κάποιων" να αναθέσουμε τώρα στην Blackrock να διενεργήσει νέο έλεγχο? Τα δεδομένα των τραπεζών μας σήμερα είναι καλύτερα απο ότι ήταν όταν τα πήρε πριν μερικούς μήνες η Pimco? Και ποιά θα είναι η εντύπωση και αντίδραση εκ μέρους της Τρόικα?
Απόν αππέξω το χορού πολλά τραούθκια ξέρει.
on 14/02/2013
Κύριοι stockwatch....γιατί δέν δημοσιευτηκε το πιο κάτω μύνημα μου?????
Αγαπητέ Επιλήσμων
Αυτό που εννούσα με το “εμεις” είναι εμεις στην Κύπρο….. φέραμε ένα ξένο οικο να μας αξιολογήσει τις τράπεζες μας. Δέν έπρεπε να γίνει αυτό ούτε απο την Πλακροκ ούτε απο την Πιμκο. Σωστά ομως αναφέρεις οτι η Τροικα μάλλον θα το ζητούσε ούτος η αλλιος. Εγινε ομως αυτο που φοβόμουν και το υπολογισα μήνες πριν. Επαναλαμβάνω για ακομα μια φορά την θέση μου οτι οι αυξήσεις των κεφαλαιών των τραπεζών θα έπρεπε να γινουν σε οριζοντα 5 έτη και σταδιακά και ΟΧΙ άμεσα οπως πάμε τώρα να κάνουμε και να φορτώσουμε το Κράτος και κατεπέκταση τους Κυπριους φορολογούμενους /Κυπριακή οικονομια ένα μεγάλο φορτιο……Τα εποπτικά πρέπει να πάνε 1% πάνω κάθε έτος για 5 χρονια. Ειμαι σιγουρος οτι γνωριζεις την θέση μου.
Οσο αφορά τον διορισμό της Πλακροκ να αξιολογήσει την Πιμκο είναι η αποδειξη οτι δέν ξέρουμε τι μας γίνεται. Υπολογίζω οτι οταν μιλάνε μεταξύ τους γελάνε τα στελέχη και των 2 ετερειών μαζι μας αφού μας τα πήρανε κανονικα και οι 2.
Δέν επαναλαμβάνω δηλώσεις κανενός. Επαναλαμβάνω συνεχώς δικές μου θέσεις .
Σήμερα άκουσα οτι οι Financial times δημοσιευσαν μια ιδέα ευρωπαιών τεχνοκρατών να κουρευτουνε οι καταθέσεις στην Κυπρο. Μια αστεία και απαράδεκτη ιδεα, η οποία εμπιπτει στο ιδιο παιχνιδι που παιζετε εις βάρος μας τις τελευταιες εβδομάδες και ειναι συνέχεια των δηλώσεων περι ξεπλυματος χρήματος στην Κυπρο . Ολα αυτά γινονται για να πιεστει και άλλο το τραπεζικό μας σύστημα, να πιεστει το κράτος και να κάνει υποχωρήσεις σε σχέση με κυριαρχικά δικαιώματα στην υπογραφή του μνημονιου. Μιλουσα οτι θα μας έφερναν σε δυσκολη θέση πριν απο μήνες. Ξαναεπαναλαμβάνω τις ανησυχιες μου για τα ομολογα που λήγουν τον Ιούνιο του 2013. Θα καθυστερήσει η Τροικα να έρθει να συζητήσει μαζι μας το μνημονιο και την Βοήθεια προς εμάς για να μας φέρουν πολυ κοντά σε στάση πληρωμών/πτώχευσης έτσι ώστε να υπογράψουμε ένα οδηνηρο μνημόνιο. Στο μνημόνιο θα ζητήσουν τα έσοδα απο το φυσικο αέριο να πηγαινουν σε ένα ειδικο λογαριασμο , να πληρώνονται οι τοκοι και οι δοσεις των δανειών και μετά οτι μεινει να πηγαινει στο γενικο λογιστηριο.
Επισης, στους επομενους μήνες θα μας ζητήσουν να πουλήσουμε ΑΗΚ/ΑΤΗΚ και εμεις θα δεκτουμε διοτι δεν θα έχουμε άλλη επιλογη. Θα ειναι ορος πριν αποδεσμευονται κονδυλια για να πληρώνονται ομολογα που λήγουν. Κάθε φορα που θα παιρνουμε μια δοση θα δινουμε κατι,
Πριν αρχισουμε να έχουμε εισοδήματα απο το φυσικο αέριο θα έχουμε χάσει τον έλεγχο καλών κυπριακών εταιρειων και των τραπεζών μας.
Αγαπητέ Επιλήσμων
Αυτό που εννούσα με το “εμεις” είναι εμεις στην Κύπρο….. φέραμε ένα ξένο οικο να μας αξιολογήσει τις τράπεζες μας. Δέν έπρεπε να γίνει αυτό ούτε απο την Πλακροκ ούτε απο την Πιμκο. Σωστά ομως αναφέρεις οτι η Τροικα μάλλον θα το ζητούσε ούτος η αλλιος. Εγινε ομως αυτο που φοβόμουν και το υπολογισα μήνες πριν. Επαναλαμβάνω για ακομα μια φορά την θέση μου οτι οι αυξήσεις των κεφαλαιών των τραπεζών θα έπρεπε να γινουν σε οριζοντα 5 έτη και σταδιακά και ΟΧΙ άμεσα οπως πάμε τώρα να κάνουμε και να φορτώσουμε το Κράτος και κατεπέκταση τους Κυπριους φορολογούμενους /Κυπριακή οικονομια ένα μεγάλο φορτιο……Τα εποπτικά πρέπει να πάνε 1% πάνω κάθε έτος για 5 χρονια. Ειμαι σιγουρος οτι γνωριζεις την θέση μου.
Οσο αφορά τον διορισμό της Πλακροκ να αξιολογήσει την Πιμκο είναι η αποδειξη οτι δέν ξέρουμε τι μας γίνεται. Υπολογίζω οτι οταν μιλάνε μεταξύ τους γελάνε τα στελέχη και των 2 ετερειών μαζι μας αφού μας τα πήρανε κανονικα και οι 2.
Δέν επαναλαμβάνω δηλώσεις κανενός. Επαναλαμβάνω συνεχώς δικές μου θέσεις .
Σήμερα άκουσα οτι οι Financial times δημοσιευσαν μια ιδέα ευρωπαιών τεχνοκρατών να κουρευτουνε οι καταθέσεις στην Κυπρο. Μια αστεία και απαράδεκτη ιδεα, η οποία εμπιπτει στο ιδιο παιχνιδι που παιζετε εις βάρος μας τις τελευταιες εβδομάδες και ειναι συνέχεια των δηλώσεων περι ξεπλυματος χρήματος στην Κυπρο . Ολα αυτά γινονται για να πιεστει και άλλο το τραπεζικό μας σύστημα, να πιεστει το κράτος και να κάνει υποχωρήσεις σε σχέση με κυριαρχικά δικαιώματα στην υπογραφή του μνημονιου. Μιλουσα οτι θα μας έφερναν σε δυσκολη θέση πριν απο μήνες. Ξαναεπαναλαμβάνω τις ανησυχιες μου για τα ομολογα που λήγουν τον Ιούνιο του 2013. Θα καθυστερήσει η Τροικα να έρθει να συζητήσει μαζι μας το μνημονιο και την Βοήθεια προς εμάς για να μας φέρουν πολυ κοντά σε στάση πληρωμών/πτώχευσης έτσι ώστε να υπογράψουμε ένα οδηνηρο μνημόνιο. Στο μνημόνιο θα ζητήσουν τα έσοδα απο το φυσικο αέριο να πηγαινουν σε ένα ειδικο λογαριασμο , να πληρώνονται οι τοκοι και οι δοσεις των δανειών και μετά οτι μεινει να πηγαινει στο γενικο λογιστηριο.
Επισης, στους επομενους μήνες θα μας ζητήσουν να πουλήσουμε ΑΗΚ/ΑΤΗΚ και εμεις θα δεκτουμε διοτι δεν θα έχουμε άλλη επιλογη. Θα ειναι ορος πριν αποδεσμευονται κονδυλια για να πληρώνονται ομολογα που λήγουν. Κάθε φορα που θα παιρνουμε μια δοση θα δινουμε κατι,
Πριν αρχισουμε να έχουμε εισοδήματα απο το φυσικο αέριο θα έχουμε χάσει τον έλεγχο καλών κυπριακών εταιρειων και των τραπεζών μας.
on 15/02/2013
Αγαπητέ κ. Τταντή,
Ευχαριστώ γιά την απάντηση και τις διευκρινίνσεις.
Την λαϊκή ρήση "Απόν αππέξω του χορού, πολλά τραούθκια ξέρει" την απευθύνω κυρίως στον/στους υποψήφιον/ους που δηλώνουν ότι "εάν ο λαός τους τιμήσει με την ψήφο του", sic, θα ανατρέψουν τα ευρήματα της PIMCO με τον διορισμό κάποιου άλλου οίκου αξιολόγησης πχ της Blackrock, με νέους όρους εντολής - υποθέτω του τύπου: "Do what I tell you or else".
Δεν μπορώ να γνωρίζω εάν το εννοούν ή εάν απλώς λαϊκίζουν - ως είναι το συνήθειο τους,- μιάς και δεν έχω επαφή με κανένα επιτελείο, αλλά εάν το εννοούν, πολύ φοβούμαι ότι θα προσγειωθούν ανώμαλα. (Την φράση "προσγειωθούν ανώμαλα" την οφείλω στον Αρχιεπίσκοπο μας, που απ΄ότι θυμάμαι την χρησιμοποίησε στις 7 Ιουνίου 2011 προς τους απεργούς της εταιρείας ΚΕΟ.
Ευχαριστώ γιά την απάντηση και τις διευκρινίνσεις.
Την λαϊκή ρήση "Απόν αππέξω του χορού, πολλά τραούθκια ξέρει" την απευθύνω κυρίως στον/στους υποψήφιον/ους που δηλώνουν ότι "εάν ο λαός τους τιμήσει με την ψήφο του", sic, θα ανατρέψουν τα ευρήματα της PIMCO με τον διορισμό κάποιου άλλου οίκου αξιολόγησης πχ της Blackrock, με νέους όρους εντολής - υποθέτω του τύπου: "Do what I tell you or else".
Δεν μπορώ να γνωρίζω εάν το εννοούν ή εάν απλώς λαϊκίζουν - ως είναι το συνήθειο τους,- μιάς και δεν έχω επαφή με κανένα επιτελείο, αλλά εάν το εννοούν, πολύ φοβούμαι ότι θα προσγειωθούν ανώμαλα. (Την φράση "προσγειωθούν ανώμαλα" την οφείλω στον Αρχιεπίσκοπο μας, που απ΄ότι θυμάμαι την χρησιμοποίησε στις 7 Ιουνίου 2011 προς τους απεργούς της εταιρείας ΚΕΟ.
on 17/02/2013
Aγαπητέ Επιλήσμων
Συμφωνώ απόλυτα με όσα αναφέρεις και ειδικά με το τι θα γίνει με την οικονομία μας μετά τις εκλογές . Αυτό θα είναι το θέμα για το επόμενο άρθρο μου το οποίο θα γράψω στις επόμενες μέρες. Στο άρθρο θα ξαναγράψω εισηγήσεις για το τι πρέπει να γίνει με την οικονομία και τις τράπεζες μας. Δυστηχώς τίποτα ουσιαστικό δέν κάναμε ακόμα για να βοηθηθεί η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ οικονομία. Ενώ πολλοί οικονομολόγοι η δημοσιογράφοι συγχήζουν ακόμα τα οικονομικά του κράτους με την πραγματική οικονομία και νομίζουν οτι τα μέτρα της Τροικας θα διορθώσουν την πραγματική οικονομία . Λάθος μεγάλο η Τροικα θα διορθώσει την στρέβλωση στις αμοιβές της δημόσιας υπηρεσιας σε σχέση με τον ιδιωτικό τομέα και την κακοδιαχείρηση των δημοσιων ταμιών ενώ μέχρι σήμερα δεν εισηγήθηκε τίποτα ουσιαστικό που να βγάλει την Οικονομία μας απο την ύφεση η οποία θα είναι πολύ μεγάλη το 2013 και 2014 .
Συμφωνώ απόλυτα με όσα αναφέρεις και ειδικά με το τι θα γίνει με την οικονομία μας μετά τις εκλογές . Αυτό θα είναι το θέμα για το επόμενο άρθρο μου το οποίο θα γράψω στις επόμενες μέρες. Στο άρθρο θα ξαναγράψω εισηγήσεις για το τι πρέπει να γίνει με την οικονομία και τις τράπεζες μας. Δυστηχώς τίποτα ουσιαστικό δέν κάναμε ακόμα για να βοηθηθεί η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ οικονομία. Ενώ πολλοί οικονομολόγοι η δημοσιογράφοι συγχήζουν ακόμα τα οικονομικά του κράτους με την πραγματική οικονομία και νομίζουν οτι τα μέτρα της Τροικας θα διορθώσουν την πραγματική οικονομία . Λάθος μεγάλο η Τροικα θα διορθώσει την στρέβλωση στις αμοιβές της δημόσιας υπηρεσιας σε σχέση με τον ιδιωτικό τομέα και την κακοδιαχείρηση των δημοσιων ταμιών ενώ μέχρι σήμερα δεν εισηγήθηκε τίποτα ουσιαστικό που να βγάλει την Οικονομία μας απο την ύφεση η οποία θα είναι πολύ μεγάλη το 2013 και 2014 .