Αναζητούν αντίβαρο σε θεσμικές εξουσίες

Με παρατηρήσεις περί αυτοκρατορικών εξουσιών του προέδρου της Δημοκρατίας, αλλά και περί του δικαιώματος υψηλόβαθμων αξιωματούχων, όπως ο Γενικός και Βοηθός Γενικός Εισαγγελέας και ο Γενικός Ελεγκτής, να παραμένουν εσαεί στην ηγεσία ανεξάρτητων θεσμών, ενώ χαίρουν του ανέλεγκτου για σημαντικές αποφάσεις που λαμβάνουν, άνοιξε χθες η συζήτηση για τα διαχρονικά προβλήματα που παρουσιάζονται στην Κυπριακή Δημοκρατία λόγω έλλειψης μηχανισμών ελέγχων και ισορροπιών (checks and balances) σε σχέση με θεσμούς.

Η συζήτηση στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Θεσμών, κάλυψε ευρύτερα ζητήματα εξουσίας και λειτουργίας του κράτους.

Το θέμα εξετάστηκε έπειτα από εισήγηση του προέδρου της Επιτροπής Δημήτρη Δημητρίου και της βουλεύτριας ΑΚΕΛ Ειρήνης Χαραλαμπίδου, με προσκεκλημένους ακαδημαϊκούς από δημόσια και ιδιωτικά πανεπιστήμια, οι οποίοι συμφώνησαν στην ανάγκη για εκσυγχρονισμό του Συντάγματος και των εξουσιών που παρέχει σε πολιτειακούς άρχοντες, εκφράζοντας όμως προβληματισμούς σχετικά με το γεγονός ότι η ιδιάζουσα παρούσα συνθήκη, οφείλεται στην εφαρμογή του Δικαίου της Ανάγκης μετά το 1964.

Μιλώντας ενώπιον της Επιτροπής, η εκπρόσωπος της Νομικής Υπηρεσίας Ειρήνη Νεοφύτου, έθιξε τις ιδιαιτερότητες που υπάρχουν στο Δίκαιο της Ανάγκης, το οποίο, ως νομικό κατασκεύασμα, διασφάλισε τη συνέχεια της Κυπριακής Δημοκρατίας, όπως είπε χαρακτηριστικά.

Σημείωσε, ακόμα, ότι δεν έγινε κατάχρηση από τότε που υιοθετήθηκε, ώστε να οδηγηθούμε σε άλλες πολιτειακές καταστάσεις, αλλά έγινε χρήση μόνο εκεί που έπρεπε.

Απαντώντας σε ερωτήσεις και αναφορές βουλευτών, σχετικά με τη δημιουργία θεσμικού αντίβαρου, η κ. Νεοφύτου παρότι επιφυλάχθηκε να δώσει δεσμευτική απάντηση, εντούτοις είπε ότι το θέμα χρήζει ενδελεχούς μελέτης και συζήτησης, έχοντας πάντα ως γνώμονα το Σύνταγμα, καθώς υπάρχουν άπειρα παραδείγματα όπου αποφάσεις της Βουλής κρίθηκαν αντισυνταγματικές από το Ανώτατο Δικαστήριο.

Η. Νικολάου: Παρωχημένη και απόλυτη η διάκριση εξουσιών

Η πρόεδρος της Επιτροπής Διερεύνησης για το Ασυμβίβαστο και πρώην επίτροπος Διοίκησης Ηλιάνα Νικολάου, υπερασπίστηκε το κυπριακό Σύνταγμα, αναφέροντας ότι δεν αξιοποιήθηκαν «κρυφές» πρόνοιες του, όπως θα έπρεπε. Ταυτόχρονα, έψεξε την κατάργηση του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου το 1963, ενώ δήλωσε ότι όπως θα επαναλειτουργήσει σήμερα δεν εξυπηρετεί τον αρχικό του σκοπό.

Δήλωσε επίσης, ότι η διάκριση των εξουσιών έχει να κάνει με την ποιότητα της Δημοκρατίας και πως δεν είναι σωστό να διατηρούνται εσαεί καταστάσεις. Ανέφερε ότι η διάκριση εξουσιών στη χώρα μας είναι «παρωχημένη και απόλυτη» και πρόσθεσε ότι στους σύγχρονους ευρωπαϊκούς θεσμούς η διάκριση των εξουσιών αντικαθίσταται με τη διάκριση των λειτουργιών, ώστε να τονισθεί ότι είναι λειτουργίες του κράτους που εξυπηρετούν την ίδια εξουσία, με σκοπό την ενότητα του.

Ανέφερε ακόμα ότι η προσωρινότητα στο Δίκαιο της Ανάγκης δεν υπάρχει πια, κάτι που διαπιστώθηκε και σε διάφορες υποθέσεις που βρέθηκαν ενώπιον της δικαιοσύνης, ενώ δήλωσε ότι απαιτείται σοβαρότητα και ετοιμότητα για τις όποιες αλλαγές θα προωθηθούν στο Σύνταγμα.

Κ. Παρασκευάς: Όχι σε «πατσιαρίσματα»

Ο καθηγητής Δημοσίου Δικαίου και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, Κώστας Παρασκευά, μιλώντας ενώπιον της Επιτροπής, εξήγησε ότι πολλά θεσμικά αντίβαρα που υπήρχαν στο Σύνταγμα του 1960, το οποίο είχε καταρτιστεί με τρόπο τέτοιο ώστε να συμβιβάσει τις θέσεις δύο κοινοτήτων, δεν λειτουργούν εδώ και αρκετά χρόνια.

Υπογράμμισε, δε, ότι στο πλαίσιο της συζήτησης που ξεκίνησε στη Βουλή, θα εγερθούν ζητήματα που αφορούν στο Δίκαιο της Ανάγκης, επισημαίνοντας ότι αυτό, αν και προσωρινό, έχει πάρει χαρακτήρα μονιμότητας, καθώς είναι σε ισχύ για σχεδόν εξήντα χρόνια.

Ο κ. Παρασκευά δήλωσε εξάλλου ότι, η ξεκάθαρη απάντηση στα προβλήματα που δημιουργούνται είναι η λύση του κυπριακού προβλήματος, χαρακτηρίζοντας ό,τι άλλο επιχειρείται να γίνει, ως «ππατσιαρίσματα».

Ιδιαίτερη αναφορά έκανε στο Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο του οποίου ο ρόλος ήταν να δίνει απαντήσεις και λύσεις σε θέματα συνταγματικής φύσεως, ενώ άφησε αιχμές για τους δικαστές του Ανώτατου Δικαστηρίου που χειρίζονταν τέτοιες υποθέσεις από το 1964 και εντεύθεν, οι οποίοι όπως είπε, είχαν εξειδίκευση σε άλλα δίκαια.

Καυτηρίασε επίσης, την πρόσφατη μεταρρύθμιση στο δικαστικό σύστημα της χώρας και την επαναλειτουργία του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου, η οποία όπως είπε έχει στελεχωθεί από τους ίδιους δικαστές και συνέστησε ότι οι όποιες αλλαγές προωθηθούν να είναι ουσιαστικές και όχι για το φαίνεσθαι.

Κ. Τσιμάρας: Στο όριο το Δίκαιο της Ανάγκης

Την άποψη ότι το Δίκαιο της Ανάγκης έχει φτάσει το όριο ζωής του και ότι δεν είναι καλό, για κάποιον που το βλέπει απ’ έξω, να υπάρχει για 60 χρόνια, εξέφρασε από την πλευρά του ο Κοσμήτορας και Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κωνσταντίνος Τσιμάρας.

Ανέφερε όμως ότι η Κύπρος δεν είναι η μοναδική χώρα που έχει αυτό το πρόβλημα, παραπέμποντας σε παραδείγματα της Δυτικής και Ανατολικής Γερμανίας, αλλά και της Βόρειας και Νότιας Κορέας.

Ο κ. Τσιμάρας δήλωσε μεταξύ άλλων, ότι η σύνταξη μεταβατικού νόμου, ως μια ενδιάμεση περίοδος, είναι κάτι που διαπιστώνεται στη διεθνή πρακτική, σημειώνοντας όμως ότι αφορά μια πρόσκαιρη κατάσταση.

Εξέφρασε την άποψη ότι θα πρέπει να λειτουργήσει συλλογικό όργανο ελέγχου των ανεξάρτητων αρχών, όπως γίνεται στην ΕΕ και σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, καθώς όπως είπε δεν πρέπει να έχει θέση εξουσίας μόνο ένας άνθρωπος.

Σημείωσε ότι συμφωνεί με το διαχωρισμό του νομικού συμβούλου του κράτους και του δημοσίου κατηγόρου, αναφέροντας ότι θα πρέπει να υπάρξει μια νέα δομή, ενώ υποστήριξε ότι θα πρέπει να τεθεί σοβαρά στο τραπέζι του διαλόγου η αναθεώρηση του Συντάγματος.

Κ. Καλαϊτζάκη: Απαιτείται πιο μοντέρνο σύστημα

Εκ μέρους του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus, η Κατερίνα Καλαϊτζάκη εξέφρασε ετοιμότητα για στήριξη της προσπάθειας που αρχίζει η Βουλή, ενώ τόνισε ότι ο υπάρχουν κενά στον τρόπο που λειτουργεί το Δίκαιο της Ανάγκης, τα οποία εμποδίζουν τα αντίβαρα.

Δήλωσε ότι η διάκριση εξουσιών λειτουργεί στη χώρας μας, σημειώνοντας όμως ότι υπάρχουν πιο μοντέρνα συστήματα, όπως της ΕΕ που προωθούν τη διαφάνεια αποφάσεων, τα οποία είναι πιο αποτελεσματικά σήμερα, ενώ πρότεινε την εφαρμογή παρόμοιου συστήματος και στην Κύπρο.

Ο Λειτουργός της Πρυτανείας του Ανοιχτού Πανεπιστημίου Αλέξανδρος Παλαίχωρος υποστήριξε ότι θα πρέπει να υπάρξει εκσυγχρονισμός του Συντάγματος και των εξουσιών, υποδεικνύοντας ότι το Δίκαιο της Ανάγκης δεν μπορεί να λειτουργεί για πάντα.

Δ. Δημητρίου: Προεκλογικές δεσμεύσεις ΠτΔ οι αλλαγές

Σε δηλώσεις μετά τη συνεδρίαση, ο πρόεδρος της επιτροπής Θεσμών, βουλευτής του ΔΗΣΥ, Δημήτρης Δημητρίου, είπε ότι «είναι μια σημαντική μέρα σήμερα στη Βουλή», επειδή ανοίγει μια μεγάλη συζήτηση, που καθυστέρησε πολλά χρόνια.

«Είμαστε στη φάση ωρίμανσης που χρειάζεται, για να συζητήσουμε για το πως θα υπάρχουν θεσμικά αντίβαρα στη λειτουργία της Δημοκρατίας», ανέφερε, προσθέτοντας ότι «δεν μπορεί το 2023 να θεωρείται φυσιολογικό να υπάρχει υπερεξουσία συγκεντρωμένη, είτε στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, είτε στους Γενικούς Εισαγγελείς, είτε σε άλλους θεσμούς».

Σημείωσε, δε, ότι έχει γίνει συζήτηση και προεκλογικά για το θέμα αυτό και ότι «ήταν προτάσεις και των τριών βασικών υποψηφίων στις εκλογές, αυτές οι αλλαγές που ζητούμε σήμερα. Είμαστε σε καλό δρόμο και θα συνεχίσουμε τη συζήτηση σε σύντομο χρόνο, για να δούμε που οδηγούμαστε», ανέφερε.

Ε. Χαραλαμπίδου: «Ηγεμονικές εξουσίες» στον πρόεδρο

Η εκ των εισηγητών του θέματος, βουλευτής του ΑΚΕΛ Ειρήνη Χαραλαμπίδου, έκανε λόγο για υπερσυγκέντρωση εξουσιών στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, «ο οποίος μπορεί να ελέγχει το κράτος με τρόπο που εμείς επισημαίνουμε επικριτικά όταν συμβαίνει σε άλλα κράτη», όπως είπε.

«Ο Πρόεδρος έχει τη δυνατότητα να διορίζει ανέλεγκτα όποιον θέλει, όπου θέλει. Άρα με τον διορισμό ενός Γενικού Εισαγγελέα, ενός Γενικού Ελεγκτή, μπορεί ο όποιος Πρόεδρος της Δημοκρατίας να διασφαλίσει τον απόλυτο έλεγχο του κράτους», πρόσθεσε, κάνοντας λόγο για «ηγεμονικές εξουσίες» και για «γεγονός που διαβρώνει την ποιότητα της δημοκρατίας, την ίδια τη δημοκρατία».

Ανέφερε, ακολούθως, ότι «ο Γενικός Εισαγγελέας, ενώ παλεύουμε για διαφάνεια, έχει ως προνόμιο το ανέλεγκτο σε ζητήματα αναστολών ποινικών υποθέσεων, να αποφασίζει δηλαδή την αναστολή της ποινικής δίωξης για οποιαδήποτε υπόθεση χωρίς να είναι υποχρεωμένος να δώσει εξηγήσεις» και υπενθύμισε ότι «για συγκεκριμένη υπόθεση, υπάρχει καταγγελία από την Ελεγκτική Υπηρεσία στην Αρχή κατά της Διαφθοράς».

Μ. Μουσιούττας: Περιορισμός θητειών βουλευτών

Εξάλλου με παρέμβασή του στη συνεδρίαση, ο βουλευτής της ΔΗΠΑ, Μαρίνος Μουσιούττας, αναγνώρισε ότι πρέπει να γίνουν εκσυγχρονισμοί στο Σύνταγμα. Σημείωσε, όμως, ότι η Βουλή θα πρέπει να ψηφίσει και για τον περιορισμό στις θητείες των βουλευτών, παράλληλα με τον περιορισμό της θητείας άλλων αξιωματούχων.

Α. Ατταλίδου: Προβληματικό επίπεδο Δημοκρατίας

Η βουλευτής του Κινήματος Οικολόγων, Αλεξάνδρα Ατταλίδου, σημείωσε κατά τη συνεδρίαση ότι για να λειτουργεί σωστά η δημοκρατία, πρέπει να υπάρχουν πραγματικά ανεξάρτητοι θεσμοί. Πρόσθεσε, δε, ότι το επίπεδο της Δημοκρατίας στην Κύπρο είναι προβληματικό. Υπερθεμάτισε επίσης τον περιορισμό θητειών για τους βουλευτές.

Αξίζει να αναφερθεί ότι μετά από πρόταση της κ. Χαραλαμπίδου, η επιτροπή Θεσμών αναμένεται να εξετάσει το ενδεχόμενο διοργάνωσης ημερίδας της Βουλής γύρω από το συγκεκριμένο θέμα, με σκοπό να παρουσιαστούν εκτενέστερα οι απόψεις πανεπιστημιακών.