Λιτότητα και ανάκαμψη

 Για αρκετό καιρό τώρα είχα την απορία γιατί τόσο πολλοί οικονομολόγοι, αλλά και πολιτικοί, δεν αντιλαμβάνονται ότι τα μέτρα λιτότητας υπονομεύουν την ανάκαμψη των οικονομιών της Ευρώπης.  Πριν μερικές βδομάδες μάλιστα διάβασα άρθρο του Γερμανού ΥΠΟΙΚ κ. Σόιμπλε στην FT που λίγο - πολύ επιμένει ότι το φάρμακο που έδωσε η τρόικα στην Ελλάδα – δηλαδή οι μεγάλες περικοπές και αυξήσεις φόρων – είναι ορθό αλλά χρειάζεται μεγαλύτερη δόση για να επανέλθει η εμπιστοσύνη στην οικονομία της χώρας.  Την απορία μου την έλυσε ένα πολύ ενδιαφέρον πρόσφατο άρθρο του Paul Krugman στο Eastern Economic Journal.  Μεταξύ άλλων ο Krugman αναφέρει τα εξής:  “But what became clear in the policy debate after the 2008 crisis was that many economists — including many macroeconomists — don’t know the simplest multiplier analysis. They literally know nothing about models in which aggregate demand can be determined by more than the quantity of money. I’m not saying that they have looked into such models and rejected them; they are unaware that it's even possible to tell a logically consistent Keynesian story. We’ve entered a Dark Age of macroeconomics, in which much of the profession has lost its former knowledge, just as barbarian Europe had lost the knowledge of the Greeks and Romans.”  Πιο πάνω ο Krugman εξηγεί με πολύ όμορφο τρόπο πως χάθηκαν οι γνώσεις τα τελευταία 30 χρόνια.  Οι γνώσεις εκείνες οδηγούσαν στο συμπέρασμα, μεταξύ άλλων, ότι η δημοσιονομική πολιτική έχει επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία, οι οποίες είναι συνήθως πολλαπλάσιες των αρχικών περικοπών, η οικονομία οδηγείται σε ύφεση και σαν αποτέλεσμα τα έσοδα του κράτους από έμμεση και άμεση φορολογία καταρρέουν.  Ο Krugman αναφέρει τη μαθηματικοποίηση των οικονομικών, η οποία οδήγησε σε μοντέλα γενικής ισορροπίας με την επιβολή ορθολογικών προσδοκιών – από τα οποία όλα τα ενδιαφέροντα προβλήματα αποκλείονται εξ’ υποθέσεως – περιθωριοποίησε πιο παλιά αλλά σοφά Κευνσιανά μοντέλα τα οποία θεωρήθηκαν αφελή (ad-hoc).  Στα νέα και όμορφα μοντέλα αυτά η δημοσιονομική πολιτική είναι, σε γενικές γραμμές, μη αποτελεσματική.  Με απλά λόγια, αν το κράτος μειώσει σήμερα τις δαπάνες του, η κατανάλωση δεν θα μειωθεί γιατί τα νοικοκυριά αντιλαμβάνονται ότι αυτό σημαίνει λιγότερους φόρους στο μέλλον.  Και αυτό γιατί τα νοικοκυριά έχουν ορθολογικές προσδοκίες, γνωρίζουν το πραγματικό μοντέλο της οικονομίας, το οποίο έχει μια και μοναδική λύση ισορροπίας.   Όταν έκανα τις προπτυχιακές μου σπουδές την περίοδο 1978-81 αυτά τα νέα μοντέλα είχαν κάνει δειλά-δειλά την είσοδο τους στα μακροοικονομικά.  Τότε τα μοντέλα αυτά αντιμετωπίσθηκαν ως κάτι μεταξύ αστείου και σοβαρού.  Οι υποθέσεις που έκαναν, όσον αφορά τις πληροφορίες που χρειάζονται οι καταναλωτές/εργάτες/νοικοκυριά για να προβλέψουν το μέλλον σε συνθήκες αβεβαιότητας ήταν εξωπραγματικές.  Οι λύσεις τους ήταν ακόμη περισσότερο αστείες π.χ. προέβλεπαν ότι όλη η ανεργία είναι εθελοντική.  Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια πολύ αποτελεσματική κριτική που έκανε ο Willem Buiter στο Economic Journal, το οποίο λίγο - πολύ τα γελοιοποιούσε (The Macroeconomics of Dr Pangloss).  Δυστυχώς όμως αυτά τα προβληματικά μοντέλα επικράτησαν για τρείς δεκαετίες και εξελίχθηκαν στα σημερινά DSGE, τα οποία, όπως έχω εξηγήσει σε προηγούμενο άρθρο, έχουν μεγάλο μέρος της ευθύνης για την οικονομική κρίση και την κρίση των οικονομικών (παρόμοια ανάλυση κάνει και ο Krugman, ο Willem Buiter και ο Bradford DeLong).  Ο κύριος λόγος – κατά την άποψή μου – γι’ αυτή την εξέλιξη είχε να κάνει με το πολιτικό κλίμα της εποχής Ρήγκαν-Θάτσερ, το οποίο ήθελε να περιορίσει το ρόλο του κράτους στην οικονομία.  Μάλιστα κάποιος υπουργός Εργασίας της κυβέρνησης Θάτσερ έλεγε στους άνεργους να πάρουν το ποδήλατο τους και να βρουν δουλειά (δηλαδή ουσιαστικά τους έλεγε ότι η ανεργία είναι προϊόν της δικής τους τεμπελιάς).  Οι οικονομολόγοι όμως που δεν γνωρίζουν οτιδήποτε άλλο εκτός από τα μοντέλα DSGE βρίσκονται σήμερα σε αμηχανία ή/και άρνηση.  Και επιμένουν σε πολιτικές που μόνο περισσότερα δεινά θα φέρουν.  Η δουλειά για να γυρίσει ο ήλιος, η οποία είναι φυσικά πολλή, έχει όμως αρχίσει.  Σε πρόσφατο συνέδριο του MMFRG στο Πανεπιστήμιο Birmingham ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Cambridge, Giancarlo Corsetti, παρουσίασε αποτελέσματα νέας έρευνας που εκτιμά τον πολλαπλασιαστή των δημόσιων δαπανών με έντεχνο τρόπο, χρησιμοποιώντας στοιχεία από απότομες μειώσεις τοπικών δαπανών στην Ιταλία, που προέρχονταν από εξωγενείς παράγοντες.  Στην Ιταλία το κράτος έχει το δικαίωμα να απολύσει εκλεγμένους σε τοπικές διοικήσεις όταν προκύψουν στοιχεία για διασυνδέσεις με τη μαφία.  Οι διορισμένοι που τους αντικαθιστούν σταματούν εντελώς όλα τα τοπικά έργα για να σταματήσουν τη ροή χρημάτων προς τη μαφία.  Αυτό το «πείραμα» επιτρέπει στους ερευνητές να εκτιμήσουν τον πολλαπλασιαστή, ο οποίος θεωρητικά πρέπει να είναι μικρός γιατί οι τοπικές οικονομίες είναι πολύ πιο ανοικτές από την οικονομία της χώρας.  Το αποτέλεσμα; Ακριβώς το αντίθετο.  Ο πολλαπλασιαστής είναι 1.4 τον πρώτο χρόνο και 0.6 τον επόμενο, δηλαδή 2.0 συνολικά.  Δηλαδή μείωση δημόσιων δαπανών κατά €100 εκ. μειώνει το ΑΕΠ κατά €140 εκ. τον πρώτο χρόνο και κατά ακόμη €60 εκ. το δεύτερο.  Αν χρησιμοποιήσουμε αυτό τον πολλαπλασιαστή για να υπολογίσουμε τη μείωση που θα επέλθει στο ΑΕΠ της Κύπρου από τις προτεινόμενες περικοπές στον κρατικό προϋπολογισμό του 2012, οι οποίες σύμφωνα με άρθρο της Stockwatch ανέρχονται σε περίπου €500 εκ., μπορούμε να προβλέψουμε ότι το ΑΕΠ της Κύπρου θα μειωθεί κατά €700 εκ. το 2012 (δηλαδή σχεδόν κατά 4.0%) και κατά ακόμη €300 εκ. (1.7%) το 2013.  Οι επίσημες εκτιμήσεις της κυβέρνησης για τις επιπτώσεις των δημοσιονομικών μέτρων στο ΑΕΠ, σύμφωνα και πάλι με το ίδιο άρθρο της Stockwatch, μιλάνε για μείωση της τάξης των €180 εκ., δηλαδή μείωση 1%.     Από τον πιο πάνω αριθμό προκύπτει ότι οι τεχνοκράτες του ΥΠΟΙΚ υπολογίζουν τον πολλαπλασιαστή περίπου στο 0.36.  Ελπίζω φυσικά να είναι σωστοί.   Προσωπικά όμως θα έβαζα περισσότερα χρήματα στις εκτιμήσεις του κ. Corsetti.  Πανίκος Δημητριάδης Καθηγητής Οικονομικών Πανεπιστήμιο του Leicester