H Κύπρος στο μεταίχμιο

Όταν βρίσκεσαι στο μεταίχμιο έχεις δύο επιλογές.  Είτε θα τολμήσεις το άλμα προς τα εμπρός ή θα διαπιστώσεις ότι αργά αλλά σταθερά διολισθαίνεις προς τα πίσω.  Το να αποδίδουμε τη διολίσθηση μας στη διεθνή οικονομική κρίση δεν βοηθά.  Δεν είναι η κρίση που προκάλεσε τα δομικά προβλήματα της οικονομίας - η κρίση τα ανέδειξε.  Τα φαινόμενα ξενοφοβίας αφορμή βρήκαν στην οικονομική κρίση - δεν είναι η κρίση η αιτία. Οι λύσεις δεν θα προέλθουν ούτε με αποσπασματικά μέτρα, ούτε με ευκαιριακούς συμβιβασμούς συγκρουόμενων συμφερόντων.  Αυτά απλώς επιβραδύνουν τη διολίσθηση, δεν τη σταματούν ούτε την αναστρέφουν.  Απαιτείται εις βάθος κατανόηση των προβλημάτων και ολοκληρωμένες, σύνθετες και φιλόδοξες λύσεις.  Για να δώσουμε λύσεις πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε ορθά το πρόβλημα. Τι χαρακτηρίζει, λοιπόν, τη μεταιχμιακή εποχή της Κύπρου;   Σε πενήντα χρόνια ανεξαρτησίας πετύχαμε πολλά.  Η Κύπρος κατάφερε να συγκαταλέγεται στους πλούσιους του πλανήτη.  Βρισκόμαστε στην 62^η θέση ανάμεσα σε 220 χώρες της υδρογείου και υπερβαίνουμε κατά 150% το μέσο παγκόσμιο εισόδημα κατά κεφαλήν.  Η Διεθνής Τράπεζα μας κατατάσσει στην 37^η θέση από 183 χώρες για να δραστηριοποιηθεί κάποιος επαγγελματικά.  Η διαφθορά στη δημόσια ζωή είναι χαμηλή ― η οργάνωση Διεθνής Διαφάνεια, μας κατατάσσει στην 27^η θέση μεταξύ 180 χωρών.   Αυτά όσο αφορά οικονομικά μεγέθη.  Τα ίδια ισχύουν και για την ποιότητα ζωής. Στο προσδόκιμο βίου, η Κύπρος ξεπερνά τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο κατά δύο έτη και τον παγκόσμιο κατά δέκα.  Στο Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης του ΟΗΕ κατέχουμε την 35^η θέση από 180 χώρες παγκοσμίως.  Η εγκληματικότητα στη χώρα μας είναι χαμηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και όσο αφορά στη χρήση ναρκωτικών ουσιών, κατέχουμε μια από τις τελευταίες θέσεις στο θλιβερό κατάλογο.  Με βάση το συντελεστή ανισότητας μεταξύ των πολιτών της χώρας, η Κύπρος κατατάσσεται 17^η παγκοσμίως. Τότε γιατί αντιμετωπίζουμε προβλήματα; Διότι, συγκρίνοντας τα ίδια μεγέθη με τους ευρωπαίους εταίρους διαπιστώνουμε ότι τα πράγματα δεν είναι καθόλου θετικά. Το κατά κεφαλή εισόδημα είναι 88% του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατέχουμε την 17^η θέση από τις 25.  Στην ίδια θέση μας κατατάσσει η Διεθνής Τράπεζα για επαγγελματικές δραστηριότητες.  Ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης του ΟΗΕ μας κατατάσσει στην 20^η θέση και βρισκόμαστε στην 12^η  θέση στη διαφθορά και στην ανισότητα κατανομής του πλούτου.  Αυτή είναι η οικονομική πτυχή της μεταιχμιακής εποχής: Είμαστε κάτω από το μέσο όρο.  Κάτι μας λείπει για να σταθούμε με αξιώσεις στο νέο περιβάλλον.  Και αυτό που μας λείπει γίνεται ιδιαίτερα αισθητό μέσα στην οικονομική κρίση. Τι μας λείπει; Πρώτα η ανταγωνιστικότητα. Με βάση στοιχεία του European Competitiveness Index 2006-2007 τους Huggins και Davies των Πανεπιστημίων Sheffield και George Washington, η Κύπρος κατείχε την 6^η πλέον ανταγωνιστική θέση μεταξύ 27 νέων περιοχών (regions) που εντάχθηκαν στην ΕΕ το 2004.  Μεταξύ όμως των 118 συνολικά περιοχών όλων των κρατών-μελών βρεθήκαμε στην 92^η θέση! Αυτό λέει πολλά. Όμως δεν φαίνεται να έχουμε αντιληφθεί την πραγματική κατάσταση πραγμάτων.  Αντί να εντείνουμε τις προσπάθειες μας για να αξιοποιήσουμε το νέο περιβάλλον - ενθυμούμενοι το κυπριακό επιχειρηματικό πνεύμα που έκτισε τη Δημοκρατία το ’60 και μας αναγέννησε μετά την εισβολή του ’74 - το ρίξαμε σε ένα μεγάλο φαγοπότι.  Με την ένταξη μας στην ευρωζώνη το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών εκτινάχθηκε από το +/- 2% στο -12%.  Η ιδιωτική κατανάλωση αυξήθηκε κατά 12 ποσοστιαίες μονάδες.   Όμως στο μεταίχμιο βρίσκεται όχι μόνο η οικονομία αλλά και η κοινωνία μας. Οι γεννήσεις φθίνουν, με 10 περίπου γεννήσεις ανά 1000 κατοίκους ετησίως, ενώ η αύξηση του πληθυσμού από μετανάστευση πλησιάζει τους 20 ανά 1000 κατοίκους.  Μια στις 4 συζύγους και ένας στους 8 συζύγους είναι αλλοδαποί.  Από το 2000 παρατηρείται αύξηση στους πολιτικούς γάμους με ελαφρά μείωση στους εκκλησιαστικούς γάμους, ενώ η διαζευκτικότητα αυξήθηκε από 50 διαζύγια ανά 1000 γάμους το 1980, σε 250 περίπου σήμερα.  Με βάση στοιχεία του 2004 οι Ελληνοκύπριοι και οι θρησκευτικές μειονότητες αποτελούν το 77% του πληθυσμού, οι Τουρκοκύπριοι το 10% και οι ξένοι υπήκοοι, το 13%. Αυτή είναι η κοινωνική πτυχή της μεταιχμιακής εποχής.  Η Κυπριακή κοινωνία μετασχηματίζεται από μια κατά βάση ομοιογενή κοινωνία σε πολυπολιτισμική. Ο συνδυασμός του οικονομικού με τον κοινωνικό μετασχηματισμό της κοινωνίας μας δυσκολεύει στο να δώσουμε λύσεις.  Οι αποσπασματικές και ευκαιριακές λύσεις καθίστανται αναποτελεσματικές διότι απευθύνονται στο λάθος πρόβλημα.  Γι’ αυτό ακριβώς διολισθαίνουμε, ασκώντας απελπισμένα κριτική στους κυβερνώντες χωρίς να προτείνουμε λύσεις. Όσο περισσότερο νοιώθουμε απαξιωμένοι τόσο πιο έντονη γίνεται η ανάγκη να ανακτήσουμε την αυτοπεποίθηση μας.  Επιζητούμε περισσότερα υλικά αγαθά που να μας δίνουν υπόσταση, status.  Αναδεικνύουμε ανωτερότητα προς κάθε ομάδα που είναι πιο ευάλωτη από εμάς.  Έτσι εξηγούνται η έξαρση της κατανάλωσης και της ξενοφοβίας.  Όμως αυτός δεν είναι ο μόνος τρόπος αντίδρασης, η αντίδραση μας δεν είναι μονόδρομος. Έχουμε επιλογή.  Ως μέλη της Ενωμένης Ευρώπης χρειάζεται να καλλιεργήσουμε ένα βαθύ αίσθημα αυτοπεποίθησης, να μάθουμε να θέτουμε φιλόδοξους στόχους, να πιστέψουμε ότι μπορούμε να λύνουμε προβλήματα και να επιτυγχάνουμε στις συλλογικές προσπάθειες.  Χρειάζεται να καλλιεργήσουμε συστηματικά τη αμοιβαιότητα με την ευρωπαϊκή οικογένεια, να προωθήσουμε τις διαπολιτισμικές σχέσεις με τις κοινότητες της χώρας μας, την κοινωνική και την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, και την επιδίωξη φιλόδοξων κοινών στόχων.  Να δώσουμε μια νέα δυναμική στην κυπριακή κοινωνία που να τολμήσει ένα φιλόδοξο άλμα μπροστά αντί να διολισθαίνει αγωνιωδώς προς τα πίσω. Ποιοι θα μπορούσαν να είναι τέτοιοι φιλόδοξοι στόχοι; Να μειώσουμε το κρατικό μισθολόγιο για να επενδύσουμε τις εξοικονομήσεις στην παιδεία και στην υγεία, να καταστούμε το περιφερειακό κέντρο που επιθυμούμε, περισσότεροι νέοι να σπουδάζουν στη χώρα μας και λιγότεροι ασθενείς να επιζητούν θεραπεία στο εξωτερικό.  Να σταματήσουμε τη δημιουργία δρόμων που φτάνουν μόνο ως τα νησιώτικα μας όρια και να αναβαθμίσουμε το ευρυφασικό δίκτυο επικοινωνίας με τον υπόλοιπο κόσμο.  Να επενδύσουμε σε εναλλακτικές πηγές ενέργειας και δημόσια συγκοινωνία, αντί να χρηματοδοτούμε τις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες και την αυτοκινητοβιομηχανία της Γερμανίας και της Ιαπωνίας. Για να τα επιτύχουμε αυτά απαιτείται μια νέα πυξίδα που να καθοδηγεί την πολιτική ζωή.  Απαιτείται δημιουργική ηγεσία που να κατανοεί εις βάθος τα σύγχρονα προβλήματα και να προτείνει ολοκληρωμένες και σύνθετες λύσεις.  Που να ανοίξει νέους δρόμους στην κοινωνική οργάνωση και στην δομή της οικονομίας.  Μόνο έτσι θα πετύχουμε το άλμα προς τα εμπρός αναστρέφοντας την διολίσθηση προς τα πίσω.  *Καθηγητής χρηματοοικονομικών και διοικητικής επιστήμης, Πανεπιστήμιο Κύπρου και πρόεδρος της Συνόδου των Πανεπιστημίων των Ευρωπαϊκών Πρωτευουσών UNICA.