Εκδημοκρατισμός των αγορών και άλλοι αστικοί μύθοι

Τι το κοινό μπορεί να έχει μια εταιρεία με αλυσίδα πώλησης βιντεοπαιχνιδιών (Gamestop), μια άλλη με αλυσίδα κινηματογραφικών αιθουσών (AMC), μια εταιρεία που έφτιαχνε κινητά τηλέφωνα (Blackberry) και ο θρυλικός ήρωας του Νότινγχαμ? Η απάντηση είναι ότι ήταν κομπάρσοι στο πρώτο επεισόδιο της σειράς που παίχτηκε την τελευταία εβδομάδα του Ιανουαρίου 2021 στις αμερικανικές κεφαλαιαγορές.  Οι πραγματικοί πρωταγωνιστές όμως ήταν οι μικροεπενδυτές, τα κοινωνικά δίκτυα και οι αγορές. Η ιστορία έχει ως εξής:

Πράξη Α’ – H Gamestop

Η αμερικανική εταιρεία Gamestop (ticker:GME) εισήγαγε τους τίτλους της στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης στις 13 Φεβρουαρίου 2002, δηλαδή, πριν από 19 χρόνια.  Η εταιρεία ιδρύθηκε το 1987 στο Τέξας και ανάπτυξε ένα δίκτυο καταστημάτων με βάση τα malls, πουλώντας βιντεοπαιγνίδια και άλλα συναφή τόσο στην Αμερική αλλά και σε άλλες χώρες.  Το επιχειρησιακό της μοντέλο ευδοκιμούσε μέχρι που οι μεγάλες ταχύτητες στο διαδίκτυο έκαναν εφικτή την αγορά αλλά και το streaming τέτοιων παιγνιδιών διαδικτυακά.  Έτσι, η εταιρεία που σύμφωνα με το Ινστιτούτο Brookings έχει δημιουργήσει οργανικά τις πιο πολλές θέσεις εργασίας από όλες τις εταιρείες που εισήγαγαν τους τίτλους τους στα αμερικανικά χρηματιστήρια τα τελευταία 20 χρόνια, άρχισε να πνέει τα λοίσθια με σημαντικές ζημιές και σημαντική μείωση της κεφαλαιοποίησής της.  Το επιχειρηματικό της μοντέλο είχε ξεπεραστεί από την ίδια την τεχνολογία, αλλά και τις συνήθειες των πελατών της, και η ίδια δεν φαινόταν να έχει λύσεις για το πρόβλημά της. 

Αυτό το ξεπερασμένο επιχειρηματικό μοντέλο το πρόσεξαν επαγγελματίες επενδυτές που έχουν σαν στόχο την αναγνώριση και εις βάθος ανάλυση εταιρειών-στόχων που έχουν διαχρονικά συνήθως προβλήματα. Οι επενδυτές αυτοί (short-sellers) στοιχηματίζουν στην πτώση της τιμής των μετοχών τέτοιων εταιρειών και εάν το στοίχημα τους βγει, τότε τους αποφέρει σημαντικά κέρδη (ίσως ο πιο διάσημος short-seller είναι ο John Soros που το 1992 στοιχημάτισε εναντίον της Στερλίνας με κέρδος £1 δισ. και οδήγησε τη Στερλίνα στην έξοδο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Ισοτιμιών).  Ο τρόπος που συνήθως το πραγματοποιούν είναι μέσω δανεισμού των μετοχών των εταιρειών αυτών, πώλησης τους και επαναγοράς τους όταν και εφόσον οι τιμές των μετοχών αυτών πέσουν, πραγματοποιώντας έτσι το κέρδος και επιστρέφοντας πίσω τις μετοχές που δανείστηκαν. Η άλλη μέθοδος χρησιμοποιεί χρηματοοικονομικά παράγωγα που δίνουν το δικαίωμα στον κάτοχο τους (αλλά όχι την υποχρέωση) να πωλήσει τις μετοχές εάν φτάσουν σε κάποια τιμή (put options).  Αυτά τα put options για την Gamestop ήταν πολύ φθηνά μέχρι και το Δεκέμβριο του 2020 και έδιναν μια γεωμετρική έκθεση στον κάτοχο τους με σχετικά μικρό αρχικό κεφάλαιο. Η κεφαλαιοποίηση της Gamestop ήταν $404 εκ. την 1^η Δεκεμβρίου του 2020.  Στις 27 Ιανουαρίου 2021, η κεφαλαιοποίηση της εταιρείας χτύπησε τα $24 δισ.  Ο όγκος των μετοχών της εταιρείας που έτυχαν διαπραγμάτευσης στις 27/01/21 ανήλθε σε 197 εκ. δηλ., σχεδόν 3 φορές το σύνολο των εκδομένων μετοχών.

Πράξη Β’ – Τα κοινωνικά δίκτυα και οι μικροεπενδυτές

Παραδοσιακά, οι μικροεπενδυτές στην αμερικανική αγορά αποτελούν το 5%-10% των συνολικών χρηματιστηριακών πράξεων.  Τον Ιανουάριο του 2021 το ποσοστό αυτό εκτοξεύτηκε στο 25%.  Τι συνέβη? Η απάντηση δεν είναι απλή. Ένας συνδυασμός διαφόρων παραγόντων έχουν αλληλοεπιδράσει τα τελευταία χρόνια για να δημιουργήσουν τη συγκεκριμένη στιγμή την τέλεια θύελλα στις αγορές.  Ο πρώτος παράγοντας είναι η εμφάνιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης όπως είναι το Reddit όπου σήμερα 8 εκατομμύρια μέλη, πίσω από την ονομασία r/Walltstreebets, οργανώνονται και συνομιλούν διαδικτυακά, ανταλλάζοντας απόψεις για διάφορες αξίες.  Αυτό έγινε ιδιαίτερα έντονο τους τελευταίους 12 μήνες λόγω lockdowns. Επιπλέον, η συναλλακτική δραστηριότητα βοηθήθηκε από τις επιταγές που έχουν πάρει οι επηρεαζόμενοι Αμερικανοί πολίτες από την κυβέρνηση τους μέσα στα πλαίσια της βοήθειας που δόθηκε για τον κορωνοϊό.  Κάποιοι από αυτούς είχαν προσέξει ότι ένας μικρός αριθμός θεσμικών επενδυτών (κυρίως Hedge Funds), είχαν πάρει πολύ μεγάλες θέσεις τύπου short στη μετοχή της Gamestop (αλλά και σε κάποιες άλλες όπως την AMC). Αυτοί οι μικροεπενδυτές είχαν παροτρύνει τα άλλα μέλη του r/Wallstreetbets να επενδύσουν στη εν λόγω μετοχή μαζικά για να καταστρέψουν το short στοίχημα αυτών των «επενδυτών-όρνεων» όπως τους αποκαλούν και να εκδικηθούν τη Wall Street. Έτσι, άρχισαν να εφαρμόζουν τη στρατηγική τους αγοράζοντας Call Options στη μετοχή της Gamestop.  Τα Call Options είναι χρηματοοικονομικά παράγωγα που δίνουν το δικαίωμα (αλλά όχι την υποχρέωση) στον κάτοχό τους να αγοράσει μια μετοχή σε συγκεκριμένη τιμή (exercise price) πληρώνοντας ένα μικρό premium για να τα αγοράσει που αποτελεί και τη μέγιστη έκθεση σε ζημιά του φιλόδοξου επενδυτή. Όταν η μετοχή της Gamestop άρχισε να ανεβαίνει (ιδιαίτερα όταν ανακοινώθηκε ότι ένας διάσημος επενδυτής/επιχειρηματίας αγόρασε μετοχές και διορίστηκε στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας), τότε άρχισε να ξεδιπλώνεται το εξής διπλό χτύπημα στους short sellers.   Από τη μια, οι short-sellers που είχαν δανειστεί μετοχές έπρεπε να καλύψουν τις θέσεις τους αγοράζοντας μετοχές της Gamestop (short-squeeze) και από την άλλη, οι οργανισμοί που «γράφουν» (πωλούν) τα Call Options έπρεπε να αγοράζουν μετοχές της Gamestop για να μπορούν να τις παραδώσουν εάν και εφόσον αυτό γινόταν αναγκαίο (gamma squeeze).  Και οι δυο αυτές ενέργειες έσπρωχναν την τιμή της μετοχής της GME προς τα πάνω δημιουργώντας μια δίνη που κατάπιε κυριολεκτικά τους short-sellers οι οποίοι έκλεισαν τις θέσεις τους στην GME αποκρυσταλλώνοντας μια τεράστια ζημιά (το Hedge Fund Melvin Capital απώλεσε πέραν των $2,5 δισ.). Αυτή ήταν η πρώτη νίκη των μικροεπενδυτών έναντι της Wall Street. Όμως δεν χάρηκαν τη νίκη τους για πολύ.

Πράξη Γ’ – Ο Ρομπέν των… μικροεπενδυτών και ο εκδημοκρατισμός των αγορών

Μέσα από την έκρηξη της τεχνολογίας της τελευταίας δεκαετίας έχουν αναδυθεί διάφορες εταιρείες στον τομέα των αγορών (Fintechs) που εφαρμόζοντας προηγμένες τεχνολογικά λύσεις ισχυρίζονται ότι έχουν καταφέρει να μειώσουν τα έξοδα των συναλλαγών και να εκδημοκρατικοποιήσουν τις αγορές δίνοντας την ευκαιρία στους μικροεπενδυτές να απολαμβάνουν και να χρησιμοποιούν χρηματοοικονομικά εργαλεία που μέχρι πρότινος ανήκαν αποκλειστικά στη φαρέτρα των θεσμικών μεγαλοεπενδυτών.  Τα εργαλεία αυτά είναι τα χρηματοοικονομικά παράγωγά αλλά και ο εκμηδενισμός των προμηθειών.  Μια τέτοια εταιρεία είναι η Robinhood η οποία το 2015 ανακοίνωσε ότι δεν θα χρεώνει προμήθειες στους πελάτες της για να συναλλάσσονται στη χρηματιστηριακή της πλατφόρμα.  Φυσικά αυτό δεν είναι απόλυτα ορθό, αφού η συγκεκριμένη εταιρεία πουλά τις πράξεις των πελατών της σε άλλες εταιρείες market makers έναντι αμοιβής (payment-for-order flow). Αυτή η τεχνική είναι απαγορευμένη στην Ευρώπη, αφού το best execution, ακρογωνιαίος λίθος της νομοθεσίας των ευρωπαϊκών αγορών κεφαλαίου (MIFID) δεν συνάδει με αυτή.  Η συγκεκριμένη εταιρεία πλήρωσε πρόστιμο $65 εκ. στην αμερικανική επιτροπή κεφαλαιαγοράς το Δεκέμβριο του 2020, αφού δεν ενημέρωνε τους πελάτες της γι’ αυτή τη «μικρή» λεπτομέρεια.

Οι πλείστοι μικροεπενδυτές, μέλη του r/Wallstreetbets είναι πελάτες της Robinhood.  Όταν οι συναλλαγές στη Gamestop έφθασαν τα $33 δισ. στις 27 Ιανουαρίου 2021 (σχεδόν το 138% της κεφαλαιοποίησης της εταιρείας), το κεντρικό εκκαθαριστήριο συναλλαγών, που έχει την ευθύνη διεκπεραίωσης των συναλλαγών των αγορών και συνεπώς του κινδύνου μη εκπλήρωσης των υποχρεώσεων των μελών του, ζήτησε από τη Robinhood μια τεράστια αύξηση στην καταβολή ασφαλιστικού περιθωρίου (margin) για τις συναλλαγές που εξακολουθούσαν να εκκρεμούν.  Η Robinhood μέσα σε 2 μέρες κατόρθωσε να βρει τα χρήματα και κατέβαλε $3,5 δισ. ως εξασφάλιση για τις συναλλαγές των πελατών της που έπρεπε να εκκαθαριστούν.  Επίσης, ως επιπλέον μέτρο περιορισμού του κινδύνου, ελαχιστοποίησε τις συναλλαγές σε μετοχές της GME σε μόνο 1 μετοχή ανά επενδυτή ανά ημέρα. Το αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας ήταν ο εγκλωβισμός των μικροεπενδυτών που οδήγησε σε σημαντικές απώλειες στη μετοχή και κατά συνέπεια στους ιδίους.

Πράξη Δ’ – Επιστροφή στην πραγματικότητα

Η έκρηξη στη μετοχή της GME και των άλλων μετοχών, είναι ένα κλασσικό παράδειγμα φούσκας που ακολουθεί τα 5 στάδια όπως αυτά αναφέρονται στο κλασσικό πλέον βιβλίο του Charles Kindleberger, “Manias, Panics and Crashes”, που πρωτοεκδόθηκε το 1978 (συστήνεται ανεπιφύλακτα).

Πρώτο στάδιο είναι μετατόπιση (displacement), που αφορά μια οικονομική αλλαγή που δημιουργεί νέες και επικερδείς ευκαιρίες για ορισμένες εταιρείες. Ο κορωνοϊός έχει αναγκάσει τις κεντρικές τράπεζες να επέμβουν δυναμικά στις αγορές προσφέροντας απεριόριστη ρευστότητα, στηρίζοντας τις τιμές των κινητών αξιών.  Οι επενδυτές νοιώθουν ότι έχουν γερές πλάτες με αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση της ύβρις (hubris) στις αγορές.  Το δεύτερο στάδιο είναι η Ευφορία που δημιουργεί αυξημένες προσδοκίες για κέρδη που με τη σειρά τους αυξάνουν τις τιμές των μετοχών. Τα χρηματιστήρια το 2020 έχουν υπερ-αποδώσει παρόλο ότι η πραγματική οικονομία υποφέρει (οι χρεοκοπίες εταιρειών είναι σε ύψη ρεκόρ και ο κορωνοϊός έχει επιφέρει καίρια πλήγματα σε ολόκληρους τομείς της οικονομίας). Παρόλα ταύτα η άνοδος στις χρηματιστηριακές αγορές έχει δημιουργήσει μια μεγάλη ευφορία στους επενδυτές.  Το τρίτο στάδιο είναι η Μανία ή Φούσκα η οποία δημιουργείται από τις αποδόσεις των μετοχών ελκύοντας νέους στο παιγνίδι επενδυτές. Οι μικροεπενδυτές του r/Walstreetbets έχουν και χρόνο αρκετό λόγω lockdowns, αλλά και χρήματα να ξοδέψουν.  Το τέταρτο στάδιο είναι η Δυσφορία που δημιουργείται όταν αυτοί που γνωρίζουν στοιχεία από πρώτο χέρι (insiders) αρχίζουν να πουλούν, παίρνοντας τα κέρδη τους. Στο τελευταίο στάδιο η μεταστροφή των μικροεπενδυτών (outsiders) προκαλεί την έκρηξη της φούσκας.

Η διαδρομή της GME τους τελευταίους 2 μήνες αποτελεί, κατά την άποψη του γράφοντα, μια φούσκα (η μετοχή έχει χάσει σχεδόν 90% από τη μέγιστή της χρηματιστηριακή τιμή) η οποία όμως έχει κάποια χαρακτηριστικά που δεν έχουμε δει μέχρι σήμερα και αυτά θα είναι σε τελική ανάλυση, το όφελος των αγορών.  Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι πρώτο, η δυνατότητα και η ταχύτητα των μικροεπενδυτών να οργανώνονται πολύ γρήγορα και να ενεργούν ως ένας μεγαλο-επενδυτής και δεύτερο, η συνειδητοποίηση από τους μεγαλο-επενδυτές ότι κάθε τους ενέργεια που μπορεί να εμπεριέχει στοιχεία χρηματιστηριακού λαϊκισμού και ύβρις θα έχει επιπτώσεις στα κεφάλαια και τη φήμη τους.

Επίλογος

Υπάρχει ένα ρητό στις αγορές που λέει ότι όταν οι επενδυτές ψάχνουν για χρυσό, η πιο προσοδοφόρα εργασία είναι να πουλάς αξίνες.  Αυτό έκανε και η Robinhood μέχρι που της έλειψαν οι αξίνες, εκνευρίζοντας και απογοητεύοντας πολλούς μικροεπενδυτές που πίστεψαν ότι στις αγορές υπάρχουν δωρεάν γεύματα.  Από την άλλη, η Robinhood πιάστηκε στον ύπνο και έγινε θύμα της δικής της επιτυχίας, όταν αντιλήφθηκε ότι οι αγορές έχουν κανόνες και ασφαλιστικές δικλίδες και όλοι όσοι λειτουργούν μέσα σ’ αυτές οφείλουν να τις γνωρίζουν και να είναι ανά πάσα στιγμή προετοιμασμένοι.

Ο εκδημοκρατισμός των αγορών δεν θα προέλθει από την οπλοποίηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και ούτε από τη χρήση χρηματοοικονομικών παραγώγων από τους μικροεπενδυτές για να χτυπήσουν τους «κακούς» των αγορών.  Θα προέλθει από τη γνώση και την απόλυτη διαφάνεια.  Τη γνώση ότι οι αγορές δεν έχουν να κάνουν με τη δημοκρατία παρά μόνο με την προσεκτική και εις βάθος ανάλυση των δεδομένων και την αναγνώριση ότι το παιγνίδι όταν παίζεται με γνώμονα το γρήγορο κέρδος είναι μηδενικού αποτελέσματος (zero-sum game). Έπεται η συνέχεια…

*Γενικός Διευθυντής Cyprus Investment & Securities Corp. Ltd (Cisco).