Είναι η Κύπρος διαφορετική;

 Σε ένα ακαδημαϊκό συνέδριο πέρσι τέτοιο καιρό κάποιος Ισπανός οικονομολόγος με ρώτησε αν η Κύπρος διαφέρει από την Ελλάδα.  Κλασσικός Κύπριος τυγχάνων, του εξήγησα ότι η διαφθορά δεν είναι τόσο διαδεδομένη στην Κύπρο, η δημόσια υπηρεσία δουλεύει σχετικά ομαλά, έχουμε καλό τουριστικό προϊόν, πλούσιους ξένους καταθέτες και διεθνείς εταιρείες με βάση την Κύπρο και γενικά δουλεύουν τα πράγματα καλύτερα στην Κύπρο παρά στην Ελλάδα, και άρα μάλλον θα αποφύγουμε τα προβλήματα της Ελληνικής οικονομίας.  Με κοίταξε σιωπηλός και δεν είπε τίποτα αλλά και εκείνος και εγώ ενδόμυχα καταλάβαμε ότι τα επιχειρήματα μου δεν ήταν ιδιαίτερα πειστικά. Είχα κι εγώ μόλις διαπράξει την αμαρτία του ομώνυμου bestseller των Karmen M. Reinhart και Kenneth S. Rogoff: «This Time is Different».  Παρά να μεταφράσω θα μεταφέρω απ’ ευθείας από το βιβλίο των καθηγητών στο Maryland και Harvard αντίστοιχα (μέρος πρώτο, σελίδα 1 του βιβλίου): «The essence of the this-time-is-different syndrome is simple. It is rooted in the firmly held belief that financial crises are things that happen to other people in other countries at other times; crises do not happen to us, here and now. We are doing things better, we are smarter, we have learned from past mistakes. The old rules of valuation no longer apply. Unfortunately, a highly leveraged economy can unwittingly be sitting with its back at the edge of a financial cliff for many years before chance and circumstance provoke a crisis of confidence that pushes it off.» Ας δούμε τα στατιστικά στοιχεία που χρησιμοποιούν οι συγγραφείς από περασμένες χρεωκοπίες και ας συγκρίνουμε τα στοιχεία με την Κυπριακή οικονομία.  Στον Πίνακα 2.1 οι συγγραφείς αναφέρουν για την περίοδο 1970-2008 το ποσοστό του εξωτερικού χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ σε αναδυόμενες αγορές και υπολογίζουν ότι ένα ποσοστό του εξωτερικού χρέους πάνω από 30-35% του ΑΕΠ αρχίζει να προμηνύει προβλήματα («risks of a credit event start to increase significantly» (σελ. 25).  Στη βάση ιστορικών δεδομένων που έχουν δημιουργήσει, ένα ποσοστό σε αυτά τα επίπεδα σημαίνει αυξημένη πιθανότητα πτώχευσης ή αναδιάρθρωσης του χρέους. Που βρίσκεται η Κύπρος σε αυτό τον πίνακα; Σύμφωνα με τα τελευταία δημοσιευμένα στοιχεία του υπουργείου Οικονομικών για το 2010, το Κυπριακό Κυβερνητικό εξωτερικό χρέος είναι €5.870 εκ. (€5,420 μακροπρόθεσμο, συν €450 βραχυπρόθεσμο).  Το ΑΕΠ το 2010 υπολογίζεται από τη Στατιστική Υπηρεσία σε €17,465.1 εκ. σε τωρινές τιμές.  Αυτοί οι αριθμοί λένε ότι το ποσοστό εξωτερικού χρέους προς ΑΕΠ για την Κύπρο είναι 33.6%.  Ανησυχητικά, αυτός ο αριθμός βρίσκεται μέσα στο κριτικό σημείο αναφοράς (30-35%) που εντοπίζουν οι Reinhart και Rogoff στα ιστορικά τους δεδομένα. Οι συγγραφείς θεωρούν το επίπεδο του 30-35% λίγο χαμηλό από θεωρητικής άποψης, δεδομένου του γεγονότος ότι η Συνθήκη του Μάαστριχτ θεωρεί το 60% σαν ένα λογικό μακροπρόθεσμο στόχο για το συνολικό χρέος προς ΑΕΠ.  Στο κεφάλαιο 8 υποστηρίζουν ότι εκείνο που εξηγεί αυτό το χαμηλό αριθμό (το 30-35%) στα ιστορικά δεδομένα είναι το κόστος του εσωτερικού χρέους για μία κυβέρνηση.  Οι συγγραφείς τότε υπολογίζουν στη βάση δεδομένων που έχουν φτιάξει ένα άλλο μέτρο της πίεσης στα κυβερνητικά ταμεία: Το εξωτερικό και το συνολικό (εξωτερικό συν εσωτερικό) χρέος δια των συνολικών εισροών στα κυβερνητικά ταμεία κατά τη διάρκεια πτωχεύσεων από 89 πτωχεύσεις/αναδιαρθρώσεις μεταξύ του 1827 και του 2003.  Ο πίνακας 8.1 του βιβλίου (σελίδα 121) δείχνει τους μέσους όρους για χώρες προερχόμενες από Αφρική, Ασία, Ευρώπη και Λατινική Αμερική.  Το εξωτερικό χρέος προς εισροές κυμαίνεται μεταξύ 1 και 2.5 (με τις προερχόμενες από Ευρώπη χώρες περίπου στο 1.5) και το συνολικό χρέος προς εισροές κυμαίνεται μεταξύ 2.5 και 4.6 (με τις προερχόμενες από Ευρώπη χώρες στο 3.5). Για την Κύπρο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε δύο αριθμούς για τις εισροές: Με τις εισφορές για κοινωνικές ασφαλίσεις και χωρίς τις εισφορές (που είναι ο αριθμός που χρησιμοποιείται από το υπουργείο Οικονομικών).  Για το 2010, περιλαμβάνοντας τις εισφορές έχουμε έσοδα για το 2010 στα €7,213 εκ. και χωρίς αυτές έχουμε €5,636.7 εκ.  Για το εξωτερικό χρέος έχουμε δηλαδή ένα αριθμό μεταξύ 0.81 και 1.04 (που εξαρτάται από ποιόν ορισμό εισροών χρησιμοποιούμε), ενώ για το συνολικό χρέος έχουμε ένα αριθμό μεταξύ 1.5 και 1.92.  Σύμφωνα με αυτή τη μεταβλητή τα κυβερνητικά ταμεία μπορούν να αντέξουν την πίεση διότι συγκριτικά αυτή η μεταβλητή είναι χαμηλότερη από το σημείο στο οποίο τα καμπανάκια έπρεπε να αρχίζουν να ηχούν. Φυσικά, η παράταση της κρίσης (με μείωση στα φορολογικά έσοδα) θα συνεχίσει να πιέζει τους κυβερνητικούς ισολογισμούς, ενώ οι συνεχιζόμενες υποβαθμίσεις των χρεογράφων της Κυπριακής Δημοκρατίας κάνουν δυσκολότερο και περισσότερο ακριβό, τον εξωτερικό δανεισμό.  Σε αυτό το σημείο θα ήταν χρήσιμο να επαναδιαβάσουμε την αρχική παράγραφο του βιβλίου των Reinhart και Rogoff, για να αντιληφθούμε ότι δεν πρέπει να νομίζουμε ότι είμαστε εμείς διαφορετικοί από άλλους που είχαν, έχουν ή θα έχουν οικονομικά προβλήματα.  Και άρα μέτρα προς αποφυγή τέτοιων προβλημάτων θα ήταν σοφό να αρχίσουν να παίρνονται γρηγορότερα παρά αργότερα.    Ο Αλέξανδρος Μιχαηλίδης είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Κύπρου.