Εποπτεία ΣΠΙ: Καιρός για Επανασχεδιασμό;

Με τη διεθνή οικονομική κρίση τα προβλήματα ηθικού κινδύνου (moral hazard) επανήλθαν στο προσκήνιο.  Οι τράπεζες που πρέπει να προστατεύουν καταθέσεις βρέθηκαν να εκμεταλλεύονται τη σιωπηρή εγγύηση από την κρατική ασφάλιση των καταθέσεων τους (πολύ λίγες κυβερνήσεις θα αφήσουν καταθέσεις χωρίς αντίκρυσμα) και να παίρνουν μεγάλα ρίσκα.  Το λογαριασμό σε χώρες όπως την Αγγλία, την Αμερική, την Ιρλανδία, την Ισλανδία και λίγο στη Γερμανία κλήθηκε να πληρώσει ο φορολογούμενος αλλά πρώτα απ’ όλα οι μέτοχοι των τραπεζών.  Δεν είναι εύκολο να είσαι ο Richard Fuld (διευθυντής της Lehman Brothers) και να κοιμάσαι τη νύκτα πολυεκατομμυριούχος και να ξυπνάς το πρωί με αξία μετοχών στο λογαριασμό σου ίσον με μηδέν. Στην Κύπρο, περίπου ένα πέμπτο (βάση των καταθέσεων) του τραπεζικού συστήματος ελέγχεται από τα Συνεργατικά Πιστωτικά Ιδρύματα (ΣΠΙ).  Τα ΣΠΙ αναζωογονούν τον ανταγωνισμό στην τοπική αγορά αλλά αυτή η αναζωογόνηση δυστυχώς μπορεί να έρχεται με κάποιο κόστος.  Οι μέτοχοι των ΣΠΙ είναι οι ίδιοι οι καταθέτες τους.  Άρα ο ηθικός κίνδυνος από την κρατική ασφάλεια των καταθέσεων είναι ακόμη μεγαλύτερος απ’ ότι στις τράπεζες.  Οι μέτοχοι των τραπεζών έχουν μεγάλη πιθανότητα να χάσουν τα χρήματα τους από επικίνδυνες τραπεζικές αποφάσεις, και άρα έχουν κάποιο κίνητρο να προσέχουν τι κάνουν οι διοικήσεις των τραπεζών με τις καταθέσεις που παίρνουν.  Αντίθετα, στα ΣΠΙ δεν υπάρχει αυτή η ασφαλιστική δικλείδα, διότι καταθέτης και μέτοχος είναι το ίδιο άτομο.  Άρα, ο ηθικός κίνδυνος για λήψη επικίνδυνων αποφάσεων βασισμένων στη (δικαιολογημένη) προσδοκία ότι το κράτος δεν μπορεί να αφήσει καταθέτες ξεκρέμαστους είναι ακόμη μεγαλύτερος απ’ ότι στο υπόλοιπο τραπεζικό σύστημα. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον θα περίμενε κανείς ότι η εποπτεία των ΣΠΙ θα ήταν ακόμη πιο «σφικτή» από την εποπτεία των τραπεζικών ιδρυμάτων.  Μεγαλύτερος πειρασμός, αν προτιμάτε, μεγαλύτερη προσοχή.  Στην Κύπρο τα ΣΠΙ εποπτεύονται από τον Έφορο Συνεργατικών Εταιρειών που δίνει λογαριασμό στην Κεντρική Τράπεζα.  Δεν έχω πληροφόρηση για την ποιότητα εποπτείας του Εφόρου.  Η ιστοσελίδα του λέει ότι πρέπει να υπάρχει «εποπτική διαφάνεια».  Στην πράξη όμως και στα τέσσερα σημεία διαφάνειας (νομοθεσία, επιλογές και εθνικές διακριτικές ευχέρειες, εποπτική επιθεώρηση, και στατιστικά στοιχεία), ο επισκέπτης παραπέμπεται σε «ιστοσελίδα υπό κατασκευή».  Επίσης, οι διαπιστώσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου το Σεπτέμβριο 2010 για τα πιθανά επισφαλή δάνεια στα ΣΠΙ είναι ανησυχητικές.  Οι συγγραφείς ευθέως αναφέρουν ότι υποψιάζονται περισσότερα επισφαλή δάνεια από τα ανακοινωθέντα λόγω «ασθενέστερων πρότυπων ταξινόμησης» (“weaker classification norms,” σελίδα 18) σε σχέση με τις εμπορικές τράπεζες. Υπάρχουν όμως τέσσερεις άλλοι σημαντικοί λόγοι ανησυχίας.  Πρώτον, η μόνη φορά που χρειάστηκε να γίνει διάσωση τραπεζικών ιδρυμάτων μετά το 1974 ήταν το 1980 και αφορούσε τη Συνεργατική Κεντρική Τράπεζα.  Το κόστος ήταν £17.8 εκ. κατά τη διάρκεια του 1980-81 (χωρίς να συνυπολογίζω δάνειο £4.5 εκ. από τις εμπορικές τράπεζες το 1981), σύμφωνα με το βιβλίο της καθηγήτριας Καίτης Φυλακτή (1995) για το τραπεζικό σύστημα στην Κύπρο.  (Η ανάλυση βασίζεται στην Έκθεση της Ερευνητικής Επιτροπής για το Συνεργατισμό (1981) που ίσως θα πρέπει να είναι απαραίτητο διάβασμα για όλους τους τραπεζικούς υπαλλήλους).  Αυτό το ποσό αντιστοιχεί με 2.3% του τότε ΑΕΠ (£760.4 εκ.), ή για να αντιληφθούμε καλύτερα το μέγεθος, περίπου ίσον με €400 εκ. σε μεγέθη 2010.  Δεύτερον, η πρόσφατη μεγέθυνση των ΣΠΙ μέσω συγχωνεύσεων κάνει επίσης σημαντικό το θέμα της εποπτείας διότι μεγαλύτερα πιστωτικά ιδρύματα σημαίνει μεγαλύτερος συστηματικός κίνδυνος στο υπόλοιπο σύστημα.  Τρίτον, ένα από τα μεγαλύτερα ΣΠΙ (Συνεργατικό Ταμιευτήριο Λεμεσού) αυτοδιαφημίζεται με όραμα να είναι η «πρώτη τραπεζική επιλογή», αλλά δεν εποπτεύεται από κανένα οργανισμό.  Τέταρτον, υπάρχει διαδεδομένη η εντύπωση ότι υπάρχει αρκετά έντονα ανεπτυγμένη η κομματική παρεμβολή στο έργο των ΣΠΙ, κάτι που δεν εμπνέει εμπιστοσύνη σε κάποιο ανεξάρτητο κριτή για την ποιότητα της εταιρικής διακυβέρνησης. Πως αντιπαραβάλλονται αυτές οι επισημάνσεις με τα μαθήματα από την πρόσφατη διεθνή οικονομική κρίση; Από την Αμερική ο Ben Bernanke (διοικητής της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας) συμβουλεύει ότι οι οργανισμοί που δεν μπορούν να αφεθούν να κλείσουν, είτε πρέπει να παραμένουν μικροί, είτε να εποπτεύονται αυστηρά, είτε και τα δύο.  Στην Αγγλία, η μόδα των διασπασμένων εποπτικών αρχών (μεταξύ υπουργείου Οικονομικών, Κεντρικής Τράπεζας και Αρχής Χρηματοπιστωτικών Προϊόντων) έχει περάσει.  Σε περίοδο κρίσης διεσπαρμένες πληροφορίες που χρειάζονται διαφορετικές αρχές για ανάλυση και άμεσες αποφάσεις/συνεννόηση οδηγούν σε κίνδυνο παράλυσης, όταν κυριολεκτικά σε μία κρίση ο χρόνος είναι χρήμα.  Μία συζήτηση του εποπτικού πλαισίου των ΣΠΙ μπορεί να συμβάλει θετικά σε αποφάσεις που να διασφαλίζουν τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος και τη σταθερή ανάπτυξη των ΣΠΙ, ενισχύοντας τον ανταγωνισμό στο τραπεζικό σύστημα προς όφελος του ευρύτερου κοινού (νοικοκυριών και επιχειρήσεων). Ο Αλέξανδρος Μιχαηλίδης είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών στο Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Κύπρου.