Βαθιά κοιτάσματα αερίου και ρηχή σκέψη

 Στο πρόσφατο βιβλίο του «Η ευημερία του κακού – Μια ανήσυχη εισαγωγή στην οικονομία» (το πρωτότυπο στις εκδόσεις Albin-Michel, ελληνική μετάφραση στις εκδόσεις Πόλις), ο γάλλος ακαδημαϊκός Ντανιέλ Κοέν μας δίνει συνοπτικά μια οικονομική ιστορία του κόσμου.  Προσπαθώντας να ερμηνεύσει τη διαρκή οικονομική μεγέθυνση που παρατηρήθηκε στην Ευρώπη από την Αναγέννηση και μετά, που επέτρεψε στα ευρωπαϊκά έθνη να ευημερήσουν κατά τρόπο πρωτόγνωρο συγκριτικά με ό,τι είχε γνωρίσει ως τότε η ανθρωπότητα, αναρωτιέται γιατί κάτι αντίστοιχο δεν συνέβη πρώτα στην Κίνα, η οποία ήταν επιστημονικά πιο προηγμένη κατά το Μεσαίωνα: Τρεις θεμελιώδεις ανακαλύψεις του σύγχρονου κόσμου – η πυξίδα, η τυπογραφία και η πυρίτιδα – ήταν κινέζικες.  Έναν αιώνα πριν από το Χριστόφορο Κολόμβο, τα κινέζικα σκάφη μετέφεραν ήδη στην αυλή του κινέζου Αυτοκράτορα προϊόντα από τις αφρικανικές ακτές.  Ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο ανακόπηκε η κινέζικη δυναμική, σύμφωνα με το συγγραφέα, ήταν ότι κάποια στιγμή ο Αυτοκράτορας έκαψε τα σκάφη του στόλου του, κρίνοντας ότι τα υπερπόντια ταξίδια ήταν δαπανηρά και άχρηστα, ενώ προτεραιότητα είχε η εσωτερική σταθερότητα της αυτοκρατορίας.  Με μια λέξη: Εσωστρέφεια.  Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, αντιθέτως, ακολούθησαν διαφορετικό δρόμο.  Οι στρατιωτικοί ανταγωνισμοί μεταξύ τους τις οδήγησαν στο κυνήγι νέων ιδεών, νέων ανακαλύψεων και τελικά επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου, ταυτόχρονα με την εξέλιξη των δημοκρατικών θεσμών και των γραμμάτων και τεχνών.  Χονδρικά και με μια λέξη: Ανταγωνισμός.  Από τα μεγάλα ευρωπαϊκά έθνη, η βιομηχανική επανάσταση οδήγησε σε μεγαλύτερη ανάπτυξη κυρίως στην Αγγλία, παρότι η επιστήμη και η τεχνολογική εκπαίδευση ήταν πιο προηγμένες στη Γαλλία και στη Γερμανία τον 18ο και 19ο αιώνα.  Ο λόγος, σύμφωνα πάντα με τον Κοέν, ήταν ότι η Αγγλία στράφηκε σε μεγάλο βαθμό στο διεθνές εμπόριο, εξάγοντας βιομηχανικά προϊόντα και εισάγοντας αγροτικά προϊόντα από τις αποικίες της για να θρέψει τον πληθυσμό της.  Και πάλι με μια λέξη: Εξωστρέφεια.  Χρήσιμα τα μαθήματα της οικονομικής ιστορίας για την κοινωνία μας, των πελατειακών σχέσεων μεταξύ φίλων και κομματικών συνοδοιπόρων, όπου το πελατειακό σύστημα αυτοαναπαράγεται, γιατί «έτσι δυστυχώς γίνεται στην Κύπρο», αφού μάλιστα «άλλοι [δηλαδή άλλες παρέες ή άλλα κόμματα] κάνουν χειρότερα».  Οι φοιτητές μας και οι γονείς τους ρωτούν με αγωνία αν «θα ανοίξει θέσεις η κυβέρνηση» για την ειδικότητά τους.  Θέλουν – σχεδόν όλοι τους – να μείνουν στην Κύπρο για πάντα.  Τι σημαίνει ο συνδυασμός των παραπάνω; Μήπως έλλειψη ανταγωνισμού + εσωστρέφεια;  Και όσοι έχουμε κάποια δημόσια θέση, θαρρούμε πως ανήκουμε σε κάποια πνευματική ελίτ, ελλείψει πραγματικής ελίτ φυσικά.  Καυχιόμαστε για τα επαγγελματικά μας «κατορθώματα», που θα ήταν αυτονόητα σε μια μεγαλύτερη χώρα με πιο πολλούς συναδέλφους και ανταγωνιστές μας.  Λέμε την άποψή μας στα ΜΜΕ και καμαρώνουμε τι ωραία τα λέμε.  Ελλείψει δημόσιου διαλόγου και στοχασμού, παίρνουμε θάρρος επειδή κανείς δεν μας φέρνει αντίρρηση.  Τι αστεία που ακούγονται αυτά αν βγει κανείς από το καβούκι του και διαπιστώσει τι πλούτος ιδεών υπάρχει, τι ζύμωση και τι διάλογος γίνεται έξω από τον κυπριακό μικρόκοσμό μας...  Ας επανέλθουμε στον Κοέν: Κοινωνίες εσωστρεφείς και χωρίς υγιή ανταγωνισμό μένουν στο περιθώριο.  Θέλουμε τον τόπο μας ένα ήσυχο μέρος όπου θα «περνάμε καλά» με τους φίλους μας, με πολλά λεφτά, άφθονες οικιακές βοηθούς, βαθιά κοιτάσματα φυσικού αερίου και ρηχή σκέψη; Ή προτιμάμε να δούμε και λίγο παραπέρα;  «Ουτοπίες» θα πεις, αγαπητέ αναγνώστη, «έτσι είναι η Κύπρος».  Όμως, όπως είπε και ο μεγάλος στοχαστής Τζορτζ Στάινερ, «Πιστεύω ότι το χειρότερο που μπορούμε να πάθουμε είναι να μην κυνηγάμε ουτοπίες... Τον άδειο πάτο της ελπίδας: Αυτό είναι που φοβάμαι». Ελπίζω να μην αδειάσαμε εντελώς.  Θεόδωρος Ζαχαριάδης  Επίκουρος Καθηγητής, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου