Ο χρόνος αδυσώπητος, μαδά την Αμμόχωστο μας
Ο χρόνος στην Αμμόχωστο καλπάζει αδυσώπητος και μαδά κυνικά κάθε ελπίδα για επιστροφή στην πόλη που ενέπνευσε και λάτρεψαν κορυφαίοι ποιητές και λογοτέχνες.
Η πόλη με τη χρυσή αμμουδιά και τη βαριά ιστορία βιώνει εδώ 49 χρόνια τη σιωπή της.
Η Αμμόχωστος ήταν πρωτοπόρος σχεδόν σε όλα. Στον πολιτισμό, στον αθλητισμό, στην οικονομική δραστηριότητα, στη γεωργία, στη βιομηχανία, στο εξαγωγικό και εισαγωγικό εμπόριο, στην τουριστική βιομηχανία, στα πολυτελή ξενοδοχεία, εστιατόρια και κέντρα αναψυχής.
Φιλοξένησε τον Ελύτη και τον Σεφέρη που την λάτρεψαν, όταν η αγάπη για ζωή ήταν η ίδια η Αμμόχωστος.
Σήμερα, η ψυχή της σείεται και αναμένει τη λύτρωση. Προφανώς και αφουγκράζεται τα ενδεχόμενα σχέδια της Άγκυρας.
Ένα περπάτημα και μόνο από την οδό Δημοκρατίας μέχρι τη λεωφόρο Κένεντι είναι εύκολο να διαπιστώσεις, έστω και κάτω από τις τραγικές σήμερα συνθήκες, τι ήταν η Αμμόχωστος.
Η περιήγηση 35 ελληνοκυπρίων δημοσιογράφων στην περίκλειστη πόλη του Ευαγόρα που διοργάνωσε η Ένωση Συντακτών, με πρωτοβουλία της Άννας Μαραγκού και του προέδρου της ΕΣΚ Γ. Φράγκου, έδωσε τις αναμενόμενες θα λέγαμε παραστάσεις.
Νιώσαμε έντονα και αναπόφευκτα το συναίσθημα του πόνου της σκλαβωμένης και εγκαταλειμμένης πόλης.
Στα αυτιά μας ήχησε δυνατά η επιθυμία της να ξυπνήσει από την εφιαλτική «πραγματικότητα». Και εκείνη την ώρα συνειδητοποιείς το δράμα.
Η σκέψη και μόνο ότι ενδεχομένως να μην υπάρχει άλλη ευκαιρία για τους επιζώντες σήμερα βαρωσιώτες να επιστρέψουν, είναι οδυνηρή.
«Χάσαμε επτά ευκαιρίες για να επιστρέψουν στη γενέτειρα τους οι αμμοχωστιανοί» μονολογεί η Άννα Μαραγκού και μας δείχνει με δυσκολία από τη λεωφόρο Κένεντι το πατρικό της σπίτι στο παραλιακό μέτωπο, βυθισμένο στα ακούρευτα από το 1974 δένδρα.
«Δεν μου επιτρέπουν οι κατοχικές αρχές να το επισκεφθώ, έστω και αν είναι σε απόσταση αναπνοής από τη περιφέρεια της περίκλειστης περιοχής, που σήμερα έχουμε «πρόσβαση».
«Κάπου εκεί ήταν και το Περοκέ του πατέρα μου του Αυγερινού» μας λέει με πνιγμένη φωνή ο Χριστάκης Νικήτας.
Μαζί με την Άννα Μαραγκού προσφέρθηκαν να ξεναγήσουν τη δημοσιογραφική αποστολή στην περίκλειστη πόλη.
Η Άννα Μαραγκού και ο Χριστάκης Νικήτας, ανήκουν ίσως στην τελευταία γενιά που παλεύει με νύχια και με δόντια για να μην σβήσει, η μνήμη, ο πόθος, ο αγώνας για επιστροφή στο αγαπημένο τους Βαρώσι, μας λέει ο συνάδελφος Γιώργος Φράγκου πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών ενώ περπατούσαμε επί της Δημοκρατίας,
«Πρέπει οι δημοσιογράφοι μας να έχουν παραστάσεις ποια είναι η Αμμόχωστος και τι σημαίνει για όλους εμάς η περίκλειστη πόλη», σημειώνει ο κ. Φράγκου.
Και κάποιος από εμάς πρόσθεσε: «Ας έρθουν εδώ και οι πολιτικοί μας. Καλό θα τους κάνει…»
Μόνο 50 χρόνια μπροστά! - Σημαιοφόρος της ανάπτυξης
Τι είδαν τα μάτια μας! Μέσα σε αυτό το περιορισμένο μέρος της περίκλειστης περιοχής, που διαβήκαμε, φαντάζει το μεγαλείο της εμπορικής λάμψης της. Και δίδεται παραστατικά γιατί η Αμμόχωστος ήταν 50 χρόνια μπροστά.
Τα κτήρια, οι κατοικίες, τα ξενοδοχεία, αν και ασυντήρητα για σχεδόν πέντε δεκαετίες, σε εκπλήττουν. Νιώθεις έντονα, ότι με ένα μπογιάτισμα και ένα σφουγγάρισμα, μπαίνεις μέσα!
Τα πεζοδρόμια σχεδόν άθικτα. Στιβαρά σαν σίδηρο.
«Πρωτοπόρα η Αμμόχωστος και στην κατασκευή μεγάλων πεζοδρομίων λόγω της μεγάλης προσέλευσης τουριστών» υπέδειξε ο κ. Νικήτας.
Ρωτάμε πως και άντεξαν στο χρόνο, κτήρια, πεζοδρόμια και δρόμοι.
«Οι πολιτικοί μηχανικοί και οι εργολήπτες της εποχής, έκτιζαν με βάση τις προδιαγραφές που εφαρμόζονται για ανέγερση κτηρίων εντός της θάλασσας» εξηγεί ο Χρ. Νικήτας.
Ανέφερε ότι παλαιότερα κλήθηκαν εμπειρογνώμονες από την ΕΕ για να κάνουν μελέτη σε σχέση με την ανθεκτικότητα των κτηρίων της Αμμοχώστου στο πλαίσιο ενδεχόμενης επιστροφής των κατοίκων της.
«Οι ειδικοί έμειναν άφωνοι. Δεν πίστευαν στα μάτια τους ότι θα μπορούσε ένα κτήριο σχεδόν πέντε δεκαετίες ακατοίκητο και χωρίς συντήρηση, έστεκε όρθιο. Περήφανο» συμπλήρωσε η κ. Μαραγκού.
«Ίσως η επιμονή των κτηρίων να θέλουν να παραμένουν όρθια, κόντρα στις αντίξοες συνθήκες, να αποτελεί σημάδι ελπίδας» παρατήρησε.
Οι πολυτελείς τότε κατοικίες, επί της Κένεντι, της Ευαγόρου και της Ιπποκράτους, σμίγουν ένα με τις ξενοδοχειακές μονάδες, τα καφέ, τα πολυτελή εστιατόρια, τις ταβέρνες και τα apartments.
Το ένα δέχεται με σεβασμό το άλλο.
«Η αποδοχή, η συλλογικότητα, η συνεργασία και ο κοινός στόχος για πρόοδο και ανάπτυξη ήταν τα στοιχεία που εδραίωσαν την Αμμόχωστο» επισημαίνει στη StockWatch ο Ντίνος Λόρδος, ένας από τους επιφανείς τότε οικονομικούς παράγοντες της Αμμοχώστου.
Προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στους δημοσιογράφους το γεγονός ότι σε κάθε τετράγωνο που αφήναμε στο πέρασμα μας, η παρουσία της οικοδομικής και ξενοδοχειακής δραστηριότητας του Ντίνου Λόρδου, ήταν παντού και ας ήταν μόλις 34 χρόνων το 1974. Πότε πρόλαβε;
Λέμε στον κ. Λόρδο ότι τα ξενοδοχεία και οι πολυκατοικίες του στέκουν ακόμη.
«Το γνωρίζω» απάντησε.
Επιβεβαιώνει, ως αρχιτέκτονας, ότι τα οικοδομικά υλικά που χρησιμοποιούνταν εκείνη την περίοδο ήταν ΑΑΑ, για να αντέχουν τα κτήρια, όπως λέει, από την άμμο και τη θαλάσσια αλμύρα.
Δίνει όμως και μία άλλη εξήγηση:
«Οι βαρωσιώτες εργολήπτες ήταν μερακλήδες. Έντιμοι. Ένιωθαν ότι το κάθε σπίτι και το κάθε κτήριο που έκτιζαν ήταν δικό τους. Η κακοτεχνία ήταν παντελώς εκτός της κουλτούρα τους. Άλλωστε, όπως μου λέτε, το έχετε διαπιστώσει ιδίοις όμμασι».
Καταξιωμένοι οικονομικοί παράγοντες, τότε και σήμερα
Η συναισθηματική φόρτιση κορυφώθηκε, επί της οδού Δημοκρατίας.
Στα διάφορα ερειπωμένα καταστήματα βλέπεις έστω ξεθωριασμένα και κατεστραμμένα, τις επιγραφές των ιδιοκτητών εμπόρων.
Διακρίνονται γνωστά ονόματα επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται και σήμερα στις ελεύθερες περιοχές όπως, του Φάνου Επιφανίου, πρώην προέδρου του ΚΕΒΕ, του Πάνου Παναγιωτόπουλου ιδιοκτήτη του ομώνυμου βιβλιοπωλείου, του Τ.Ν. Γεωργιάδης, του καταστηματάρχη Παύλου Κυριάκου και δίπλα από αυτό το κατάστημα δερμάτινων ειδών του Ορφανού το οποίο μετά μετατράπηκε σε «Ορφανός και Ζιβανάρης», τη ZAKO του Κώστα Ζαχαριάδη, το κατάστημα του Μ. Λόρδου αδελφού του Ντίνου.
Διακρίναμε και τις άδειες βιτρίνες των εισαγωγέων αυτοκινήτων Τουότα του Ντικράν Ουζουνιάν. Πιο κάτω προβάλλει και ο «ανταγωνιστής» του, η εταιρεία Fairways.
Στην εμπορική αυτή οδό, δηλώνουν παρόντα και τα υποκαταστήματα της Τράπεζας Κύπρου, της Barcley Bank και της National Grindlays Bank, την οποία εξαγόρασε μετά το 1980 η πρώην Λαϊκή Τράπεζα.
Η Grindlays, όπως θα θυμούνται οι παλαιότεροι, είχε εξαγοράσει γύρω στο 1970 την Οθωμανική Τράπεζα, πελάτες της οποίας ήταν αρκετοί τουρκοκύπριοι, κυρίως επιχειρηματίες.
Προπομπός των ΑΤΜ η θυρίδα καταθέσεων στην Barcley
Το πόσο μπροστά ήταν από την εποχή της η Αμμόχωστος, αποδεικνύεται και από τη μικρή θυρίδα που είναι ενσωματωμένη στο γερασμένο πιά τοίχο της Barcley Bank.
Όπως μας εξήγησε ο κ. Νικήτας, η μικρή αυτή θυρίδα ήταν ουσιαστικά προπομπός των «ΑΤΜs 24» που γνωρίζουμε σήμερα. Με τη μόνη διαφορά ότι αυτή δεχόταν μόνο καταθέσεις με manual μορφή.
Κατέστη αναγκαία μετά από απαίτηση των επιχειρηματιών οι οποίοι δεν είχαν που να φυλάξουν τις εισπράξεις κατά το τριήμερο Παρασκευής, Σαββάτου και Κυριακής.
Ο ενδιαφερόμενος βαρωσιώτης επιχειρηματίας είχε το δικό του master key. Άνοιγε τη θυρίδα και έβαζε τις εισπράξεις σε αριθμημένη θήκη που αντιστοιχούσε στον κάθε ένα ξεχωριστά.
Τη Δευτέρα το πρωί που λειτουργούσε η τράπεζα, οι υπάλληλοι έπαιρναν τους φακέλους με τις εισπράξεις και διεκπεραίωναν το έμβασμα στους λογαριασμούς των πελατών τους, με βάση τις αριθμημένες θήκες.
Ήθελαν με αυτό τον τρόπο οι επιχειρηματίες της πόλης να μην αποτελούν κίνητρο από επίδοξους ληστές.
Σύμφωνα με τον κ. Νικήτα, οι εισπράξεις από την έντονη οικονομική δραστηριότητα και τον τουρισμό που ήταν καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, ήταν μερικών χιλιάδων λιρών, πολύ μεγάλο ποσό για την εποχή.
Το Βαρώσι μεγάλωνε με την ώρα
Από το 1968 μέχρι το 1974 άρχισε να ανθεί στην ευρύτερη περιοχή της Αμμοχώστου και η βιομηχανία.
Είχαν δημιουργηθεί τα πρώτα εργοστάσια πλαστικών της οικογένειας Λόρδου. Έγινε και η πρώτη βιομηχανία, μπισκότων «Φρου – Φρου».
Φύτρωσαν και τα πρώτα εργοστάσια κατασκευής πλεκτών πλαστικών σακουλιών για τις πατάτες που προορίζονταν για εξαγωγή.
Στο Βαρώσι ήταν και η βιομηχανία ΕΥΡΗΚΑ και τα γνωστά ψυγεία Φυτίδη που αποθήκευεαν τις προμήθειες τους οι ξενοδόχοι και οι εστιάτορες.
Οι Βαρωσιώτες έμπαιναν για τα καλά στους ρυθμούς της ραγδαίας ανάπτυξης.
Μέχρι σήμερα περηφανεύονται για τους δυο δημάρχους τους, τον Αδάμ Αδάμαντος και τον Ανδρέα Πούγιουρο η συμβολή των οποίων ήταν καθοριστική για την πρόοδο και ανάπτυξη της Αμμοχώστου.
«Η συλλογικότητα που υπήρχε με γνώμονα το συμφέρον της πόλης και ο αποκλεισμός της κρατικής παρέμβασης ή των κομμάτων της εποχής, απογείωσε την Αμμόχωστο», σημειώνει ο Ντ. Λόρδος, ο οποίος σημειώνει ότι και οι δύο αυτές εξέχουσες προσωπικότητες είχαν αριστερές καταβολές.
«Οι υπόλοιποι δημοτικοί σύμβουλοι ήταν όλοι της δεξιάς και το κράμα αυτό μεγαλούργησε, διότι όλοι αγαπούσαν την πόλη τους» λέει ο κ. Λόρδος.
Οι δείκτες ανάπτυξης της Αμμοχώστου μιλούν από μόνοι τους.
Στο χρονικό διάστημα 1968 – 1974, η Αμμόχωστος είχε το 85% των τουριστικών αφίξεων και κλινών.
Οι κυριότερες τουριστικές αγορές ήταν το Ηνωμένο Βασιλείο, η Γερμανία και η Σουηδία.
Οι εισαγωγές και οι εξαγωγές από το λιμάνι της κάλυπταν περίπου το 90%.
Η εκκλησία δίπλα στο τέμενος και στη μέση η λέσχη
Διαβαίνοντας την οδό Δημοκρατίας, βλέπεις και τα δύο μεγάλα καταστήματα της βιομηχανίας ένδυσης Jet,σήμερα Εurojet. Eκει ήταν και τα γραφεία της πρώην Ολυμπιακής Αεροπορικής Εταιρείας. Δίπλα κατάστημα Pet shop το οποίο όπως μας είπαν, ήταν πρωτοποριακό κατάστημα για την εποχή.
Κουρεία, καφενεία, αρκετά καταστήματα νεωτερισμού, ναυτιλιακό γραφείο, υποδηματοποιεία και όλα εν μέσω του Καθεδρικού Ναού της πόλης και ενός τεμένους.
Εκκλησία και τζαμί γειτνιάζουν. Ανάμεσα τους ένα διώροφο κτήριο, τότε, χαρτοπαικτική λέσχη, μας λέει ο κ. Νικήτας.
Η εκκλησία βουβή και βεβηλωμένη.
Από το τέμενος βγήκε εκκωφαντικά ο αμανές του χότζα. Προς στιγμή νομίσαμε ότι ήταν τουρκικό μακρόσυρτο άσμα.
Πλησιάσαμε διακριτικά και διαπιστώσαμε ότι ο αμανές που ήταν μέρος της απογευματινής προσευχής των μουσουλμάνων, ήταν ηχογραφημένος!
Ο χότζας κάπου γυρόφερνε. Ήταν εκεί η «χότζενα» που ετοίμαζε προφανώς το δείπνο…
Το τέμενος ανακαινίστηκε πρόσφατα με κονδύλι του Ερντογάν.
Ο αμανές ήταν και το κερασάκι στην τούρτα πριν προχωρήσουμε από την οδό Δημοκρατίας στην Κένεντι για να πάμε στην παραλία.
Είχε προηγηθεί το συμβάν μεταξύ τούρκου στρατιωτικού με πολιτική περιβολή και της συναδέλφου μας Ραλλής Παπαγεωργίου, διότι σε κάποιο σημείο ήταν στρατιωτική περιοχή και δεν θα έπρεπε να βγάζουμε φωτογραφίες.
Ευτυχώς που η Ραλλή, μιλά άπταιστα τούρκικα και το συμβάν είχε αίσιο τέλος.
Το τσάι του Ερντογάν και οι έποικοι
Δίπλα μας περπατάνε και νεαροί τούρκοι και οικογένειες εποίκων. Δεν είδαμε τουρκοκύπριους, πλην της νεαρής τ/κ από τον Άγιο Σέργη που είναι υπεύθυνη του κυλικείου, όπου εκεί ο Ερντογάν ήπιε τον τσάι του.
Η παραλία, έχει μία απόσταση περίπου 500 μέτρα από το ξενοδοχείο Κωνστάντια, το οποίο βρίσκεται εκτός της περιφραγμένης πόλης και λειτουργεί από τις αρχές της 10ετίας του ’80 με την ονομασία Palm Beach.
H επιστροφή με τα πόδια προς το λεωφορείο που ήταν σταθμευμένο έξω από το Δημοτικό Στάδιο, συνοδευόταν από ανείπωτο πόνο.
Οι διακοπές του Τσώρσιλ, του Ελύτη, του Σεφέρη και των Abba
Περάσαμε από το παραλιακό εξοχικό του Eυάγγελου Λουίζου ο οποίος είχε φιλοξενήσει τον Ουίνστον Τσώρτσιλ. Ο πατέρας του Λουίζου διετέλεσε δήμαρχος Αμμοχώστου πριν από τον Αδάμ Αδάμαντος.
«Να εδώ έκανε τα θαλάσσια του μπάνια και ο Τσώρτσιλ» μας λέει η Άννα. Το εξοχικό κτισμένο στην άμμο είναι φανερά ταλαιπωρημένο από το χρόνο. Ετοιμόρροπο.
«Μεγάλες προσωπικότητες της εποχής από το χώρο της πολιτικής, της 7ης τέχνης και της μουσικής επισκέφθηκαν και αγάπησαν την Αμμόχωστο» μας λέει ο Χρ. Νικήτας.
Οι μεγάλοι ποιητές Σεφέρης, Ελύτης, Καββαδίας και ο κορυφαίος των λογοτεχνών Νίκος Καζαντζάκης.
Όλοι αυτοί, όπως και οι κύπριοι ποιητές Μόντης, Χαραλαμπίδης και Πιερίδης ύμνησαν με τους στίχους τους τη Βασιλεύουσα.
Διακοπές στην Αμμόχωστο είχαν κάνει η Λιζ Τέιλορ, η Ράκελ Γουελς, ο Πολ Νιούμαν και η σύζυγος του καθώς και η Μπριζίτ Μπαρντό.
Τα μέλη του βραβευμένου ποπ συγκρότηματος Abba, είχαν γνωριστεί στη διάρκεια διακοπών τους στην Αμμόχωστο το 1972 και εκεί έριξαν το σπόρο για τη δημιουργία του συγκροτήματος.
Κάθε καλοκαίρι έκανε τις διακοπές του και ο Κατ Στήβενς. Υπάρχει φωτογραφία με τον Θράσο Κωνσταντινίδη να παίζουν κιθάρα στην παραλία.
Το λεωφορείο έβαλε μπροστά. Η Άννα Μαραγκού μας λέει ότι θα περάσουμε έξω από το μεσαιωνικό κάστρο όπου εκεί είναι και το λιμάνι με τις δύο φυσικές του λεκάνες, που έδινε ψωμί σε εκατοντάδες εργαζόμενους και εξυπηρετούσε χιλιάδες επιχειρηματίες.
Απέναντι από το κάστρο το αρχιτελωνείο, η μοναδική δημόσια υπηρεσία που ήταν εκτός Λευκωσίας.
Ρίχνοντας ένα τελευταίο βλέμμα θυμήθηκα τα λόγια του Ρόλαντ Μπάρθες που είχε πει ότι «πατρίδα μας είναι η παιδική μας ηλικία».
Κάπως έτσι που τα έλεγε και η μάνα μου που γεννήθηκε στο Βαρώσι.
Έψαξα να βρω εκείνα τα κρινάκια που αποτελούσαν την αξέχαστη ανάμνηση του Βαρωσιώτη ποιητή Κυριάκου Χαραλαμπίδη, να σκάψω κι εγώ να βρω τη ρίζα τους. Δεν τα βρήκα…