11-7-11: Για ένα καλύτερο κράτος

 

Κάπως έτσι μοιάζει η είδηση ότι τέθηκαν σε διαθεσιμότητα πυροσβέστες για την έκρηξη στο Μαρί.  Ψάχνουμε να βρούμε ποιος πυροσβέστης φταίει.  Αυτό είναι αποτέλεσμα της μη ανάληψης πολιτικών ευθυνών: Το κυνηγητό των πιο κάτω.  Σίγουρα θα βρεθούν ευθύνες.  Κάποιος δεν τήρησε ευλαβικά τις διαδικασίες.  Να τιμωρηθεί; Όχι! Οι ευθύνες είναι πολιτικές. Το θέμα μου, όμως, δεν είναι τι πάει στραβά.  Το θέμα πλέον είναι πώς πάμε μπροστά.  Είναι η ώρα να διερωτηθούμε τι κράτος χρειαζόμαστε.

Ενώ τα εκρηκτικά αυτά-αναφλέγονταν, υπουργεία ανταλλάσουν επιστολές που διαπνέονται από μια διαχειριστική λογική.  Αυτό βγάζει στην επιφάνεια κάτι άλλο.  Ότι το κράτος μας εστιάζεται στις διαδικασίες και όχι στο αποτέλεσμα.  Ότι στελεχώνουμε τη δημόσια υπηρεσία με γραφειοκρατικές διαδικασίες τυπικών προσόντων, που δεν αφήνουν χώρο για άσκηση κρίσης και επιλογή των αρίστων.  Ενώ όταν μπορούμε να ασκήσουμε κρίση, κριτήριο είναι οι κομματικές ισορροπίες.  Η διαρροή των ηλεκτρονικών μηνυμάτων του ΓΓ του κυβερνώντος κόμματος και ο τρόπος διορισμού Συμβουλίων στους δημόσιους οργανισμούς τεκμηριώνουν τους ισχυρισμούς μου.  Η διαρροή των μηνυμάτων προκάλεσε αρχικά μια έξαρση αντιδράσεων και μετά ξεχάστηκε, διότι αυτή η συμπεριφορά δεν θεωρείται ηθικά απαράδεκτη στην κυπριακή πολιτική σκηνή.

Το πολιτικό σύστημα οδήγησε την Κύπρο σε αδιέξοδα.  Οι προβληματισμοί για το ρόλο του κράτους στη σύγχρονη εποχή της «κατασκευασμένης αβεβαιότητας» δεν επηρεάζουν ουσιωδώς τις δικές μας πολιτικές συζητήσεις.  Επικρατεί ο κρατισμός που συντηρεί πελατειακές σχέσεις προς εξυπηρέτηση κομματικών σκοπιμοτήτων.  Όταν η δεξιά βρίσκεται στην αντιπολίτευση μιλά για λιγότερο κράτος.  Όταν, όμως, βρίσκεται στην εξουσία δεν ακολουθεί τη δική της ιδεολογία.  Αντί συνεπούς πολιτικής έχουμε αδιέξοδους τακτικισμούς.  Για την αριστερά, βεβαίως, υπάρχει συνέπεια μεταξύ της ιδεολογίας για τον αυξημένο ρόλο του κράτους και την εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων.  Αυτό δεν κάνει τη θέση της ισχυρότερη.  Αντιθέτως, οδηγεί σε αδιέξοδα με ιδεολογία.  Όπως και να το δούμε, για αδιέξοδα πρόκειται. 

Στο δίλημμα «μεγαλύτερο ή μικρότερο κράτος» που θέτουν οι ιδεολογικοί δογματισμοί, η απάντηση είναι «καλύτερο κράτος».  Καλύτερο κράτος σημαίνει αποτελεσματικό και κοινωνικά ευαίσθητο κράτος.  Καλύτερο κράτος είναι το υπεύθυνο κράτος, που μεριμνά για το μακροπρόθεσμο συμφέρον της χώρας και είναι φειδωλό στη χρήση περιορισμένων πόρων. 

Χρειαζόμαστε κράτος που να στηρίζεται στα αποτελέσματα και όχι στις διαδικασίες.  Χρειαζόμαστε ενδυνάμωση αλλά και υπευθυνότητα των δημόσιων λειτουργών.

Χρειαζόμαστε όμως ακόμη κάτι.  Σε ένα δυναμικό περιβάλλον χρειαζόμαστε «δομικό πλουραλισμό».  Συνδυασμό δηλαδή κράτους, αυτόνομων θεσμών και ενώσεων πολιτών.  Η οικονομική κρίση που περνάμε δεν είναι μόνο δημοσιονομική κρίση.  Είναι κρίση θεσμών.  Με την έκρηξη στο Μαρί και την εκρηκτική κατάσταση της οικονομίας, οι κρίσεις οικονομίας και θεσμών έχουν (επιτέλους) ταυτιστεί. 

Ο απόλυτος έλεγχος του δημόσιου βίου από την κυβέρνηση και τα κόμματα, η ανεπαρκής κατανόηση της σημασίας των αυτόνομων θεσμών χαρακτηρίζουν την πολιτική ζωή.  Από εδώ πηγάζει η κριτική που ασκείται στο Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας (και παλαιότερα στο Πανεπιστήμιο Κύπρου για τα κριτήρια εισδοχής φοιτητών στην Πολυτεχνική Σχολή).  Δεν διαφωνώ με την άσκηση κριτικής καθ’ εαυτής.  Είναι βασικό δικαίωμα των πολιτικών δυνάμεων να διαφωνούν με τους ανεξάρτητους θεσμούς.  Κανένας θεσμός δεν είναι αλάθητος.  Ο νηφάλιος δημόσιος διάλογος βελτιώνει τις θέσεις μας και ενδυναμώνει την κοινωνία. Όμως, ο περιορισμός της αυτονομίας των θεσμών εξασθενεί τη δημιουργική δυναμική και αποδυναμώνει την κοινωνία.  Ο συγκεντρωτισμός είναι αναποτελεσματικός σε ένα δυναμικό περιβάλλον.     

Υπάρχει ελπίδα να τα καταφέρουμε; Υπάρχει ελπίδα, κ. Πρόεδρε.

Δημιουργήστε Υπηρεσία Αξιολόγησης Επιδόσεων του Δημοσίου.  Στελεχώστε την με επαγγελματίες, αναθέστε στον Υφυπουργό σας να της ηγηθεί για να υπάρχει η ανώτατη πολιτική κάλυψη (εννοείται βεβαίως ότι θα χρειαστείτε ικανό υφυπουργό).  Απαιτείστε εφαρμογή διεθνών προτύπων όπως εκείνων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαχείρισης Ποιότητας.  Χωρίς πρότυπα δεν υπάρχει συστηματική κατεύθυνση.  Γίνονται μόνο αποσπασματικές και ερασιτεχνικές παρεμβάσεις που, στην καλύτερη περίπτωση, επιφέρουν οριακές βελτιώσεις και στη χειρότερη απογοητεύουν όλους.  Απαιτείστε μετρήσιμους στόχους εξυπηρέτησης και απόδοσης, διαφάνεια, ανάπτυξη συνεταιρισμών εργαζομένων - διεύθυνσης, συνεργασίες με τον ιδιωτικό τομέα για δραστηριότητες που δεν αφορούν τον πυρήνα της κρατικής μηχανής.  Χρειάζεται όραμα και στρατηγική, με μακροπρόθεσμους, μεσοπρόθεσμους και βραχυπρόθεσμους στόχους.  Έτσι δουλεύουν οι σωστές γραφειοκρατίες.

Μιμηθείτε το παράδειγμα αρχηγών άλλων κρατών που διορίζουν Επιτροπή για να στελεχώσουν τα συμβούλια τον δημόσιων οργανισμών.  Ο αρχηγός του κράτους επιλέγει τους ικανότερους, με γνώσεις και εμπειρία, αφού διαβουλευτεί με συμβούλους ειδικούς για αυτόν το σκοπό.  Όχι αφού συναντήσει τους αρχηγούς των συνεργαζομένων κομμάτων.

Είναι και κάτι άλλο ακόμη.  Το κράτος πρόνοιας οδηγείται σε πτώχευση.  Γιατί; Δεν είναι απλά πρόβλημα δημόσιων οικονομικών.  Είναι θέμα επαναπροσδιορισμού του ρόλου του κράτους - πρόνοιας που να συνάδει με τις συνθήκες της κατασκευασμένης αβεβαιότητας, των κοινωνικών και δημογραφικών αλλαγών, της κινητικότητας και των τεχνολογιών.  Η αρμόδια υπουργός θα σας έχει υποθέτω υποβάλει τεκμηριωμένο υπόμνημα, εξηγώντας σας γιατί οι θεωρίες του καθηγητή Πισσαρίδη «δεν γνωρίζουν την κυπριακή πραγματικότητα».

Εγώ γνωρίζω ότι δεν γνωρίζω εις βάθος αυτά τα θέματα.  Γνωρίζω, όμως, ότι υπάρχουν λύσεις που δούλεψαν σε μεγαλύτερες χώρες.  Δουλεύουν ακόμη καλύτερα σε μικρότερες κλίμακες.  Γράφω αυτό το άρθρο για να γνωρίζετε και εσείς.

Γνωρίζω κάτι άλλο επίσης.  Ότι εκείνοι που μας έφεραν σε αυτή την κατάσταση δεν μπορούν να ανασχεδιάσουν το κράτος.  Ναι, υπάρχει ακόμη ελπίδα.  Υπάρχει ελπίδα για τη χώρα και τους νέους.  Όχι για αυτούς που μας κυβερνούν. 

Ο Σταύρος Α. Ζένιος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και πρόεδρος της Συνόδου των Πανεπιστημίων των Ευρωπαϊκών Πρωτευουσών.